به گزارش مشرق، ساعت ۳:۳۰ بامداد ۲۷ مهرماه به وقت تهران یا همان ساعت صفر ۱۸ اکتبر، با پایان یافتن اولین بند غروب برجام، یکی از بخش‌های قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل (همان قطعنامه تاییدکننده برجام) عملیاتی شده و تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران ذیل قطعنامه‌های ملغی‌شده، برای همیشه پایان می‌یافتند. مطابق بندهای ۵ و ۶ ضمیمه ب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت(۱)، رفع محدودیت‌های تسلیحاتی و منع تردد برخی افراد نظامی و هسته‌ای به پنج سال پس از تاریخ توافق برجام موکول شده بود و از اینرو هرگونه تجارت سلاح‌های ذکرشده در قطعنامه‌های قبلی سازمان ملل، مطابق متن برجام و قطعنامه شورای امنیت ممنوع و در مواردی باید با اطلاع شورای امنیت انجام و مجوزهای لازم اخذ می‌شد؛ مساله‌ای که اکنون با فرارسیدن این بند غروب، مرتفع شده و اکنون دیگر حتی نیازی به کسب مجوز شورای امنیت برای خرید سلاح یا فروش آن از سوی ایران وجود ندارد.
بیشتر بخوانید:
فواد ایزدی: دولت داوطلبانه تحریم‌های تسلیحاتی ۵ساله را پذیرفته بود
این اتفاق البته درحالی رخ می‌دهد که طی چندماه اخیر فضای شورای امنیت سازمان ملل تحت‌الشعاع زیاده‌خواهی ایالاتمتحده قرار داشت و کاخ‌سفید چندی پیش در یک اقدام غیرقانونی ابتدا خواهان تصویب یک قطعنامه برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران شد و سپس با تقدیم اطلاعیه‌ای به سازمان ملل خواهان فعال‌سازی مکانیسم ماشه در قطعنامه ۲۲۳۱ شده بود.
در آن زمان اقدام عجیب آمریکا که به‌جز دومنیکن، با مخالفت قاطع دیگر اعضای شورای امنیت همراه شد و حتی پس از آنکه آمریکا اعلام کرد ۶ قطعنامه قبلی ملغی‌شده به واسطه ۲۲۳۱، از نظر کاخ سفید احیا شده‌اند، ترتیبات قانونی شورای امنیت هیچ تغییری نکرد و عملا با قرار ندادن درخواست آمریکا در دستورکار شورای امنیت فعال‌سازی مکانیسم ماشه به‌کلی کنار گذاشته شد. در این میان البته آمریکا با اعمال تحریم‌های جدیدی تلاش کرد مسیر قبلی خود در فشار حداکثری بر ایران را ادامه دهد، اما به‌سبب اینکه هرآنچه از تحریم که ممکن بوده، طی ۵/۲ سال گذشته یعنی از اردیبهشت ۹۷ تاکنون بر ایران اعمال شده است، تحریم‌های جدید صرفا تحریم‌های تکراری و بی‌اثری بود که صرفا جنبه تبلیغاتی داشت و البته باعث دور شدن هرچه بیشتر دو کشور از آرامش و کاهش تشنجات بود.
نکته قابل‌توجه در این زمینه که البته در سال‌های گذشته مورد انتقاد جدی بسیاری از کارشناسان هم بوده، این است که تیم مذاکره‌کننده ایرانی این تحریم‌های ۵ ساله را در جریان مذاکرات، برخلاف نظر روسیه و چین به‌صورت داوطلبانه پذیرفته است و اگر آن روز این اقدام داوطلبانه انجام نمی‌شد، اساسا چالشی به‌نام مکانیسم ماشه در تابستان ۲۰۲۰ هم اتفاق نمی‌افتاد.
در این‌خصوص ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه هفته گذشته دوباره متذکر شد: «همان‌گونه که می‌دانید، شورای امنیت سازمان ملل در سال ۲۰۱۵، تحریم تسلیحاتی را شامل حال ایران نکرد و تهران داوطلبانه برخی محدودیت‌ها را پذیرفت. این اقدام، برای به‌نتیجه رسیدن زودتر گفت‌وگوها بر سر برنامه جامع اقدام مشترک برای سازش بر سر برنامه هسته‌ای ایران انجام گرفت. همه طرفین برجام هم از همان ابتدا می‌دانستند که این محدودیت‌ها ربطی به توافق ندارد.»
مواجهه دیگر اعضای برجام
مساله رفع تحریم‌های تسلیحاتی در میان دیگر اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد که همان اعضای برجام هستند به‌اضافه آلمان، هرچند تابع چارچوب واحدی در بازه زمانی کنونی است، اما حتما به‌خاطر تفاوت‌های بنیادینی که نسبت‌به یکدیگر دارند با تفاوت‌هایی همراه خواهد بود. پنج کشور فعلا همگی متفق هستند که تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران مرتفع خواهد شد، اما برخلاف روسیه و چین که مایل به تداوم همکاری‌ها به‌ویژه همکاری‌های منطقه‌ای با ایران هستند (و برخی خبرها از نهایی شدن توافقات دوجانبه با این کشورها برای تجارت برخی تسلیحات خبر می‌دهد)، سه کشور اروپایی در صورت رها شدن از قیدهای فعلی که از یک‌سو مفاد برجام و ازسوی دیگر مواجهه با دونالد ترامپ در آستانه انتخابات آمریکاست، اساسا علاقه‌ای به فعالیت‌های آزاد ایران در این خصوص ندارند؛ چنانکه جوزف بورل، هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا هفته گذشته باوجود تاکید بر رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران گفت: «اروپا همچنان تحریم تسلیحاتی یکجانبه خود (اتحادیه اروپا) علیه ایران را حفظ خواهد کرد.»
ناگفته نماند روسیه و چین هم احتمالا تا انتخابات آمریکا و مشخص شدن نتیجه آن، به‌اصطلاح دست‌به‌عصا حرکت خواهند کرد و احتمالا اگر توافق هم با ایران صورت گرفته باشد، اعلام یا انجام آن را به بعد از سوم نوامبر موکول می‌کنند. این موضوع البته درکنار خبر غیررسمی و تاییدنشده‌ای است که روزهای اخیر در برخی رسانه‌ها درباره توافق تهران و روسیه درخصوص تجارت برخی تسلیحات منتشر شده است؛ خبری که هرچند نه تایید شده و نه جزئیاتی از آن بیرون آماده، اما قریب‌الوقوع بودن آن محتمل است، چراکه هم کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه روز پنجشنبه انجام برخی مذاکرات فی‌مابین را تایید کرده بود و هم ابوالفضل عمویی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی پیش‌تر خبر مذاکرات تسلیحاتی را داده بود.
ببینید:
فیلم/ واکنش قالیباف به اتمام تحریم تسلیحاتی ایران
در این خصوص برخی خبرها از مذاکرات برای خرید برخی هواپیماها و جنگنده‌های روسی خبر می‌دهند و برخی دیگر از توافق برای انتقال سیستم دفاعی S۴۰۰ روسی به ایران حکایت دارند. ناگفته نماند برخلاف این حجم از خبررسانی‌ها در روزهای اخیر، برخی روایت‌ها مبتنی‌بر وجود مشتریان خارجی برای سیستم‌های دفاعی ایران هستند و می‌گویند که هم برخی کشورهای منطقه و هم برخی کشورهای دیگر تمایل به خرید تسلیحاتی دفاعی از ایران دارند.
نکته آخر در این زمینه اما واکنش احتمالی ایالاتمتحده است. باوجود اینکه تب انتخابات در آمریکا بالا گرفته است، اما هستند تحلیلگرانی که می‌گویند کاخ سفید برای به‌هم زدن بازی انتخابات به‌دنبال ایجاد یک خبر حاشیه‌ای است و از اینرو تلاش می‌کند درصورت امکان حتی به‌صورت محدود تنش‌ها با ایران را افزایش دهد. همین کارشناسان البته همزمان این را هم می‌گویند که آمریکا با نزدیک شدن به انتخابات بیشتر از هر زمان دیگر با محدودیت مواجه است و حتی اگر بخواهد اقدامی هم انجام دهد، نهایتا به برخی اقدامات تبلیغی و رسانه‌ای اکتفا خواهد کرد.
پی‌نوشت:
(۱) بندهای ۵ و ۶ ضمیمه B قطعنامه ۲۲۳۱ (بیانیه مستقل)
۵- همه کشورها می‌توانند و اجازه دارند درصورت تصویب شورای امنیت برای تهیه، فروش و انتقال مستقیم یا غیرمستقیم تانک‌های جنگی، خودروهای زرهی، سامانه توپخانه‌ای کالیبر بالا، هواپیماهای جنگی، هلیکوپتر، ناو جنگی و سامانه موشکی را مطابق آنچه در تسلیحات متعارف سازمان‌ملل تشریح شده ازطریق خاک کشورهایشان، اتباع‌شان یا با استفاده از کشتی و هواپیما برای ایران و استفاده در ایران اقدام کنند.
این پاراگراف تا پنج سال بعد از اولین روز اجرای برجام کاربرد دارد.
۶- همه کشورها باید:
A) تدابیر لازم را، مگر آنکه شواری امنیت پیش‌تر تصمیمی غیر از این و به‌صورت موردی اتخاذ کرده باشد، برای ممانعت از تدارک، فروش یا انتقال تسلیحات یا مواد مرتبط با آن از ایران به‌وسیله اتباع ایرانی یا کشتی‌ها و هواپیماهایی که با پرچم ایران تردد می‌کنند، چه مبدا آنها خاک ایران باشد یا نباشد، تا پنج سال پس از روز تصویب برنامه جامع اقدام مشترک یا روزی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی نتیجه‌گیری گسترده‌تر را تایید کند، هرکدام زودتر فرارسد، اتخاذ کند.