به گزارش مشرق، شبکه ملی اطلاعات از موضوعاتی است که از حدود ۲۰ سال قبل مطرح شده است ولی متاسفانه این مساله مهم و حیاتی کشور که امنیت و استقلال کشور وابسته به آن است، تاکنون تحقق پیدا نکرده است. درباره ابعاد و زوایای مختلف شبکه ملی اطلاعات و علل و عوامل عدم تحقق این موضوع مهم، گفتگویی تفصیلی با آقای روح الله مومن نسب «کارشناس فضای مجازی و دبیر کل جبهه انقلاب اسلامی در فضای مجازی» انجام دادیم. اهم مسائلی که ایشان در این گفتگو بدان اشاره کردند، عبارت است از:

• ارزان بودن، سریع بودن و امن بودن اینترنت از فواید و مزایای شبکه ملی اطلاعات است.
• تعارض منافع دولت و کسب منفعت فراوان ناشی از فروش اینترنت خارجی، از عوامل عدم اهتمام دولت برای تکمیل شبکه ملی اطلاعات در کشور است.
• سیاست آمریکایی ها از همان ابتدا این بوده است که شبکه ملی اطلاعات در ایران راه اندازی نشود.
• حمایت دولت از پلتفرم های خارجی و شرکت های داخلی فناوری اطلاعات مثل پیامرسان ها تقریبا صفر بوده است.
• مهمترین گام برای رفع چالش انحصار گرایی آمریکا در اینترنت و فناوری اطلاعات، استقلال در فضای مجازی است.
• آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) بر بسیاری از شرکت های فناوری اطلاعات این کشور مثل اپل، آمازون، گوگل، فیس بوک، تملک یا تسلط دارد.
• چین، روسیه، آلمان، انگلیس، کره جنوبی، برزیل، آفریقای جنوبی از کشورهای موفق دنیا در راه اندازی اینترنت داخلی به شمار می روند.
• وزارت ارتباطات در اجرای سند ۲۰۳۰ نسبت به سایر دستگاه های دولتی پیشگام است و اجرای سند ۲۰۳۰ در وزارت ارتباطات خیلی جدی تر از وزارت آموزش و پرورش در حال دنبال است.

در اینجا نظر مخاطبان را به گفتگوی تفصیلی با روح الله مومن نسب جلب می نماییم:

* وضعیت شبکه ملی اطلاعات در کشور چگونه است و چرا علیرغم توصیه های فراوان مقام معظم رهبری مبنی بر راه اندازی شبکه ملی اطلاعات، این امر مهم تاکنون محقق نشده است؟

مومن نسب: شبکه ملی اطلاعات مجموعه عظیمی است و تحولات گسترده ای در زیرساخت های فضای مجازی را شامل می شود، از این رو اجرای این پروژه ملی در عهده یک نهاد یا سازمان خاص نمی توانست باشد و نیاز به تقسیم کار ملی بوده است. به لحاظ قانونی شورای عالی فضای مجازی و مرکز ملی فضای مجازی کشور وظیفه تحقق شبکه ملی اطلاعات را بر عهده داشتند. متاسفانه این دو مجموعه دچار حاشیه جدی شده اند و اساسا می توان گفت که رئیس شورای عالی فضای مجازی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی علاقه ای به ایجاد این شبکه نداشتند و حتی مستندات و نشانه هایی وجود دارد که این افراد به نوعی ذینفع هستند و دولت نیز با شبکه ملی اطلاعات تضاد منافع دارد.

* چه فواید و آثاری بر شبکه ملی اطلاعات مترتب است؟

مومن نسب: یکی از آثار و فواید شبکه ملی اطلاعات سالم سازی اینترنت است؛ اینترنت باید سالم باشد و مردم نباید در فضای مجازی به شکل ناخواسته در معرض محتوای غیراخلاقی قرار گیرند. فایده دوم سریع بودن است؛ سرعت اینترنت باید ۲۰ تا ۲۰۰ برابر این افزایش پیدا کند. چون مردم در شبکه ملی اطلاعات از اینترنت خارج کشور استفاده نمی کنند باید سرعت و کیفیت اینترنت بالاتر رود و حتی سرعت اینترنت تا ۲۰۰ برابر افزایش یابد. فایده بعدی امنیت است؛ امنیت در فضای مجازی خیلی ضروری است و در شبکه ملی اطلاعات، امکان هک های اطلاعاتی از بین می رود و امکان فعالیت بدافزارها گرفته می شود در نتیجه امنیت فضای مجازی بسیار افزایش پیدا می کند و  این در صورتی که شبکه ملی اطلاعات کامل اجرا شود و کاربران هویت داشته باشند. مزیت و فایده بعدی ارزان بودن اینترنت است؛ مثلا اگر الان به ازای اینترنت سالانه ۲۰۰ هزار تومان گرفته می شود این میزان بشدت کاهش خواهد یافت.

یکی دیگر از فواید تحقق شبکه ملی اطلاعات اشتغال وسیع در کشور است و این فواید و منافع تنها بخشی از آثار و فواید شبکه ملی اطلاعات است و این آثار و فواید آنقدر زیاد است که چندین کتاب و ساعت ها زمان لازم است تا منافع آن تبیین شود.

* چرا دولت اهتمامی به راه اندازی و تحقق شبکه ملی اطلاعات ندارد؟

مومن نسب: یکی از علت ها، تعارض منافع است؛ وزارت ارتباطات بابت فروش اینترنت خارجی دارای درآمدهای بسیار زیاد است به طوری که می توان گفت بیشترین درآمد دولت، مربوط به همین فروش ترافیک است و دولت نمی خواهد این درآمد هنگفت را از دست دهد و به همین دلیل است که شبکه ملی اطلاعات از طریق وزارت ارتباطات به طور جدی پیگیری نمی شود.

دلیل دیگر برای عدم اهتمام دولت برای راه اندازی شبکه ملی اطلاعات، نفوذ و مسائل سیاسی است؛ در واقع بحث نفوذ و سیاست ورزی عوامل پشت پرده وزارت ارتباطات در عدم تحقق شبکه ملی اطلاعات موثر بوده است. مثلا با فضای مجازی می توان هر کسی را بی آبرو کرد و در انتخابات ها و در صندوق ها، هر رایی که بخواهند بیرون بکشند در نتیجه طبیعی است که این کار نمی کنند و شبکه ملی اطلاعات راه اندازی نمی کنند.

علت بعدی برای عدم راه اندازی شبکه ملی اطلاعات می تواند دستور مستقیم اوباما و ترامپ باشد و اینها به عوامل نفوذی خود دستور داده اند که شبکه ملی اطلاعات در ایران راه اندازی نشود و جلوی آن گرفته شود. آمریکایی ها از همان ابتدا سیاستشان این بوده است که شبکه ملی اطلاعات در ایران راه اندازی نشود و یکی از آمریکایی ها گفته است که اگر ایران بتواند شبکه ملی اطلاعات را راه اندازی کند، باید به ایران حمله هسته ای کرد. یعنی اینقدر برای اینها این مساله مهم و حیاتی است.

* میزان حمایت از پلتفرم های داخلی توسط وزارت ارتباطات تا چه اندازه بوده است؟

مومن نسب: تقریبا هیچ حمایتی از پلتفرم های بومی توسط وزارت ارتباطات انجام نشده است. البته تسهیلات وام به این شرکت ها پرداخت شده است که به خاطر تغییر و افزایش نرخ ارز، این وام به یک دهم ارزش خودش تبدیل شده است و در نهایت شرکت هایی که در زمینه پلتفرم های داخلی فعال هستند، نتوانستند کار توسعه ای انجام بدهند. البته مبلغ وام نیز بسیار کم بود. مسلما اگر حمایتی که وزارت اطلاعات از نرم افزارهای خارجی مثل  تلگرام، ایسنتاگرام، واتساپ و امثال آن می کرد با در اختیار قرار دادن پهنای باند، از نرم افزارها و پیامرسان های داخلی می کرد، قاعدتا وضعیت نرم افزارهای داخلی و پلتفرم های داخلی، از این حالتی که الان هست خیلی بهتر بود.

بنابراین می توان گفت میزان حمایت دولت تقریبا صفر است و به راحتی می توان اثبات کرد که سنگ اندازی های جدی هم در این زمینه انجام شده است. مثلا می توان به راحتی اثبات کرد که پهنای باند به نفع نرم افزارهای خارجی بکار گرفته می شود یا اینکه پهنای باند اختصاص داده شده به نرم افزارهای داخلی اینقدر محدود است که حتی سرعت این نرم افزارها، از سرعت فیلترشکن ها هم پایین تر است.

* ملی کردن فناوری اطلاعات و حمایت از پلفترم های داخلی در کشور  تا چه حدی حائز اهمیت است؟

مومن نسب: ملی شدن نفت توانست ایران را وارد باشگاه کشورهای صاحب نفت کند و بتواند آن را به کشورهای دیگر صادر کند. تاقبل از آن اگر کشوری می خواست نفت ایران را بخرد باید سراغ کشور انگلستان می رفت و مذاکره نیز سودی نداشت. در گذشته به نفت می گفتند طلای سیاه ولی الان به اطلاعات می گویند طلای نامرئی. در نتیجه در صورتی که بتوانیم صنعت فناوری اطلاعات خودمان را ملی کنیم در واقع می توانیم درباره اطلاعات خودمان تصمیم گیری داشته باشیم و وارد باشگاه های کشورهای دارنده فناوری اطلاعات شویم و این بخشی از منافع شبکه ملی اطلاعات است. ما می توانیم با شبکه ملی اطلاعات، کشورهای همپیمان خود و کشورهای فارسی زبان و کشورهای همسایه را به این شبکه متصل کنیم و برای آنها فضای مجازی امن تر و ارزانتر از شبکه آمریکایی فراهم کنیم. علاوه بر اینکه سرمایه گذاری روی فناوری اطلاعات باعث ثروت آفرینی می شود. مثلا الان شرکت های فناوری اطلاعات آمریکایی از ثروتمندترین شرکت های جهان هستند و همه حاصل این است که آمریکایی ها صنعت فناوری اطلاعات و اینترنت خود را ملی کرده اند و به شکل ملی آن را توسعه می دهند.

* مهمترین گام برای رفع انحصار اینترنت آمریکایی چیست؟

مومن نسب: مهمترین مساله استقلال در فضای مجازی است. ما باید در اینترنت و فضای مجازی استقلال داشته باشیم، مثل بعضی از کشورهایی که به این سمت حرکت کرده اند مثل چین، کره جنوبی، روسیه، آلمان. وقتی که به استقلال رسیدیم می توانیم مدل استقلال خودمان را به دنیا صادر کنیم. آن موقع اینترنت آمریکایی انحصارش نه در کشور ما بلکه در جهان شکسته خواهد شد.

* پشت پرده اینترنت و فضای مجازی در آمریکا چیست و چه موسساتی در این باره در آمریکا فعالند؟

مومن نسب: مهمترین مجموعه ای که در آمریکا در زمینه فناوری اطلاعات و اینترنت فعالیت دارد، آژانس امنیت ملی آمریکا است که یکی از ارکان اصلی ارتش آمریکا است و برنامه ریزی پهنای باند در دنیا و نظارت بر فضای مجازی جهان توسط این مرکز انجام می شود و مهمترین شرکت های فناوری اطلاعات از زیرمجموعه های آژانس امنیت ملی آمریکا هستند. سندی که اسنودن افشا کرد مشخصا اثبات شده است که آژانس امنیت ملی آمریکا بر شرکت هایی مثل گوگل، فیس بوک، آمازون و اپل تملک و تسلط دارد. یا شرکت آمریکایی دیگری وظیفه دارد جوری برنامه ریزی کند که هویت همه فناوری های اطلاعات در دنیا آمریکایی باشد. البته این موضوع باید در جای خود به تفصیل بدان پرداخت شود.

* میزان موفقیت کشورهای مختلف دنیا برای راه اندازی اینترنت داخلی تا چه اندازه بوده است؟

مومن نسب: کشورهای مختلف برای رسیدن به اینترنت داخلی برنامه های ریزی های مختلفی انجام داده اند مثلا روسیه کمیته ضد انحصار اینترنت را تأسیس کرد و برای رفع انحصار در مجلس، قانونگذاری کردند و اجرای این قوانین باعث شد شبکه اجتماعی وی کی روسی توانست فیس بوک را از دور خارج کند و محبوبترین شبکه اجتماعی در روسیه باشد و همچنین روس ها موتور جستجو ملی نیز راه اندازی کرده اند. کشور دیگر چین است که از سایر کشورها در اینترنت داخلی و فناوری اطلاعات جلوتر است و در حوزه سخت افزاری از کشورهای پیشرو در دنیاست. کشور دیگری که در زمینه اینترنت داخلی و شبکه ملی اطلاعات اقدامات مهمی انجام داده است کره جنوبی است. در کره جنوبی ۹۰ درصد مردم کره جنوبی از محصولات کشور خود در حوزه فناوری اطلاعات استفاده می کنند و این کشور دارای موتور جستجو، ایمیل، شبکه های اجتماعی بومی مثل تانگو و نرم افزارهای بومی است.

ژاپنی ها نیز خیلی سال های قبل، به صورت چراغ خاموش به حوزه فناوری اطلاعات وارد شدند؛ و این بخاطر تسلطی است که  آمریکا بر ژاپن دارد و آنها نمی توانستند علنا وارد شوند و به همین خاطر در عرصه بین الملل کم فروغ تر ظاهر شده است. در ژاپن گوشی های ژاپنی به صورت انحصاری قابل استفاده است یعنی ما با گوشی های خودمان نمی توانیم در ژاپن رجیستر بشویم و باید حتما از گوشی های ژاپنی استفاده کنیم.

کشور برزیل نیز در زمینه شبکه ملی اطلاعات کارهایی انجام داده است و در این کشور قانون فضای مجازی به تصویب رسیده است و این اقدامات، بعد از افشای اسناد اسنودن بوده است. گرچه کارهای جدی در برزیل انجام شده است ولی راه زیادی دارد تا به کشورهای چین و کره جنوبی برسد. در آفریقای جنوبی، آلمان، انگلیس نیز کارهای خوبی در این زمینه انجام شده است مثل در کشور انگلستان، اینترنت خانواده وجود دارد.

* مجلس شورای اسلامی چه نقشی می تواند در ساماندهی فضای مجازی و تحقق شبکه ملی اطلاعات داشته باشد؟

مومن نسب: مجلس شورای اسلامی از حدود ۵ سال قبل در بحث قانونگذاری فضای مجازی طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و حمایت از زیرساخت ها و پیامرسان های داخلی را شروع کرده است. البته قبل از آن نیز مجلس شورای اسلامی درباره فضای مجازی قوانینی مثل قانون جرائم رایانه ای در سال ۱۳۸۸ تصویب کرد یا اینکه کارهایی مثل راه اندازی کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه، تشکیل رگولاتوری یا کمیسیون تنظیم مقررات، قانونگذاری در حوزه مالکیت معنوی، ایجاد مرکز توسعه فناوری اطلاعات و مرکز رسانه های دیجیتال، صدور پروانه حامل های دیجیتال و موسسه های فرهنگی دیجیتال در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شده است، ولی قانونی برای صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی فضای مجازی تاکنون نداشتیم.

خوشبختانه این طرح در مرکز پژوهش های اسلامی مجلس بررسی شده است و در کمیسیون فرهنگی و کمیسیون صنایع تصویب شده است و الان وارد مرحله پایانی رای گیری در کمیسیون فرهنگی مجلس شده است که بعد از رای گیری در کمیسیون به صحن علنی خواهد رفت و انشاله تصویب هم خواهد شد. این طرح در صورت تصویب در مجلس می تواند مشکلات زیادی از مردم را می تواند حل کند و اهداف انقلاب اسلامی در فضای مجازی را محقق سازد.

* مهمترین موانع تصویب این طرح در مجلس چیست؟

مومن نسب: مهمترین مانع تصویب طرح در مجلس تعارض منافع است. کسانی از مخالفین این طرح هستند که از طریق فروش پهنای باند و اینترنت خارجی در ایران پول بسیار زیادی به دست می آورند و  اینقدر این مبلغ سنگین است که بر اساس بررسی هایی که ما داشتیم از نفت و مالیات نیز دارد جلو می زند. همچنین از موانع تصویب این طرح تفاهم نانوشته افرادی است که به اربابانشان قول داده اند تا فضای مجازی بطور کامل در اختیار آمریکایی ها قرار داده شود. در نتیجه این گروه با طرح مخالف هستند و این مخالفت ها را با اشکال مختلفی بروز می دهند. بخشی از مخالفت ها به صورت غیررسمی و نیابتی انجام شده و بخشی دیگر نیز به صورت رسمی و غیر عمومی انجام شده است و به نظر می رسد که هر چه تصویب این طرح جدی تر شود مخالفت ها هم صریحتر و جدی تر خواهد شد.

* دلیل ورود وزارت ارتباطات به تولید محتوای کودک چیست با وجود آنکه در این باره مأموریتی ندارد؟

مومن نسب: ورود وزارت ارتباطات به ماجرای تولید محتوای کودکان و نوجوانان این ظن را افزایش داده است که آنها به دنبال اجرای سند ۲۰۳۰ در کشور هستند. گرچه بند ۶ و ۷ سند ۲۰۳۰ که آقای وزیر ارتباطات صراحتا به اجرای کامل آن افتخار می کند در حوزه فناوری اطلاعات تعریف شده است و به نظر می رسد وزارت ارتباطات در اجرای ۲۰۳۰ نسبت به سایر دستگاه های دولتی حتی آموزش و پرورش پیشگام است و اجرای سند ۲۰۳۰ در وزارت ارتباطات خیلی جدی تر از وزارت آموزش و پرورش دنبال شده است و وزارت آموزش و پرورش به عنوان یکی از زیرمجموعه های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تبدیل شده است.