به گزارش مشرق، اینکه گرمخانه چیست و کجاست و چه جور جایی است برای یک ذهن عافیت طلب چندان پرسش خوشایندی نخواهد بود. اما اگر پای همنوع دوستی و دغدغه‌های انسانی درمیان باشد همین پرسش ناخوشایند بدل به یک کنجکاوی عمیق خواهد شد. آنقدر عمیق که راهی جز کندوکاو و گشتن و تا بیخ قضیه را پی گرفتن باقی نمی‌گذارد.

آنطور که دانش ویکی پدیایی روزمرگی آور حوالتمان می‌دهد گرمخانه اقامتگاهی است شبانه یا شبانه روزی که خدمات اقامتی، اجتماعی و بهداشت و درمان اولیه را به افراد بی‌خانمان بالای ۱۸ سال ارائه می‌کند. گرمخانه که خود به نوعی اردوگاهی است برای سرپناه دادن و غذای رایگان بخشیدن به آسیب دیگان اجتماع با هزینه دولتی یا کمک گروه‌های خدمت رسان اجتماعی اداره می‌شود.

بر پایه آنچه که مقرر شده خدماتی که در این مکان‌ها به مددجویان داده می‌شود علاوه بر اسکان و تغذیه، مواردی نظیر آموزش و درمان را هم شامل می‌شود. یکی از وظایف گرمخانه ها، اما به مساله تعهد این مراکز درباره نگهداری از افراد ناتوان و نیازمندی که دچار بیماری هستند تا زمان بهبودی باز می‌گردد. شیوع بیماری کرونا و احتمال گسترش ویروس آنفولانزا با شروع فصل سرما به نگرانی‌ها درباره وضع گرمخانه‌ها و مراکز نگهداری بی خانمان‌ها دامن می‌زند. به ویژه وقتی می‌شنویم غلامحسین محمدی مشاور شهردار تهران روز شنبه در توییتی خبر ا ز پیش بینی‌ها برای رسیده آمار مددجویان گرمخانه‌ها به عدد هفتصدهزار نفر داده است.

خدمات حداقلی گرمخانه ها و تلاشی که وظیفه است

آقای مشاور که در توییتش تلاش برای حمایت از بی پناهان را وظیفه دانسته این نکته را هم از یاد نبرده که خدمات موجود در گرمخانه‌ها حداقلی است. حال با توجه به این خدمات حداقلی و احتمال افزایش مددجویان گرمخانه‌ها وضع بهداشتی و درمانی این مراکز چه سمت و سویی به خود خواهد گرفت و چه نوع تمهیداتی برای جلوگیری از چنین وضعیتی باید فراهم شود؟

پاسخ سیدمسعود خاتمی عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی به این پرسش ساده، صریح و سرراست است: هر تمهیدی که قرار است فراهم شود باید در آن رعایت فاصله اجتماعی و زدن ماسک اعمال شود. ما می‌توانیم در عین گذراندن زندگی روزمره این مسایل را هم رعایت کنیم چرا که نمی‌توانیم همه کارهایمان را تعطیل کنیم.

اما آیا همین که افراد بی خانمان یا ناتوان در یک جا جمع شوند خود به عاملی برای گسترش کرونا بدل نخواهد شد؟ اگر قرار باشد گرمخانه‌ها خود تبدیل به کانون انتقال ویروس کرونا شوند که خدمت به فرودستان جامعه به ضد خود بدل خواهد شد. برای خاتمی، اما در بر همان پاشنه می‌چرخد و راه علاج همان است که بود: ماسک بزنند و فاصله را رعایت کنند و به هیچ وجه ازدحامی هم نباشد.

درحالی که گمانه افزایش شمار مبتلایان به کرونا درصوت عدم رسیدگی اصولی به آسیب دیدگان اجتماعی در گرمخانه‌ها مطرح است، اما این عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس یازدهم می‌کوشد موضع همدلانه‌ای درقبال این فرودستان بی جا و مکان بگیرد: این افراد بزهکار یا افراد مستضعف هم انسان هستند و هرچقدر هم احتمال ابتلایشان بیشتر باشد با قبول ریسک برایشان جا و مکان فراهم شود. همانطور که بیماران عفونی که به بیمارستان مراجعه می‌کنند به خاطر اینکه عفونی هستند از پذیرششان جلوگیری نمی‌شود بلکه بستری می‌شوند تا درمان شوند.

با این همه باز تاکید خاتمی بر عدم تجمع در چنین مکان‌هایی است. رئیس پیشین جمعیت هلال احمر کشور توصیه‌های مختصری هم دارد: نباید اجازه داده شود در مراکزی مانند گرمخانه‌ها ازدحامی اتفاق بیفتد در غیر این صورت احتمال ابتلا بالا خواهد رفت. اگر هم چاره دیگری جز جمع کردن این افراد در یک مکان نیست آن دسته که مثلا تب دارند یا سرفه می‌کنند را در جاهای ایزوله شده نگه دارند.

جان باختن بی سرپناهان در هزارتوی شهر

برخلاف سید مسعود خاتمی که بسیار موجز و دم دستی به موضوع پرداخت ابوالفضل قناعتی عضو سابق شورای اسلامی شهر تهران به تفصیل موضعش را در مورد شرایط گرمخانه‌ها و توییت مشاور شهردار تشریح می‌کند: در حال حاضر ما درحال ورود به فصل سرما هستیم. در این فصل هم عده‌ای از افراد بی سرپناه شرایط و وضعیت مادی مناسبی ندارند. روزها مشغول کار هستند و شب‌ها جایی برای خواب و استراحت ندارند. عده‌ای از این افراد بی خانمان سالم هستند، اما عده‌ای دیگر از آن‌ها به اعتیاد دچار شده اند.

عضو سابق شورای شهر تهران اقداماتی که در دوره گذشته شهرداری صورت گرفته را یادآور می‌شود و از برنامه‌های آن دوره برای رسیدگی به بی سرپناه ماندگان و آسیب دیدگان اجتماعی می‌گوید: شهرداری تهران در دوره جناب آقای قالیباف کار خوبی که انجام داد این بود که این گرمخانه‌ها را احداث کرد تا برای سامان دادن افراد بی خانمانی که مشکلات مالی دارند یا معتادانی که سرپناهی ندارند برنامه ریزی‌های لازم صورت بگیرد. ما شاهد بودیم شب‌ها و در سرما چندین نفر در مکان‌های مختلف مانند پارک‌ها یا بین بلوار اتوبان‌ها و بزرگراه‌ها از سرما جانشان را از دست می‌دادند.

قناعتی از مشاهدات شخصی اش در دوره عضویت در شورای شهر هم می‌گوید: آن زمانی که من از این محیط‌ها بازدید کردم شاهد بودم این افراد را صبح‌ها با اتوبوس از محل گرمخانه به مسیرهای مشخصی منتقل و پیاده می‌کردند و شب‌ها هم که به گرمخانه بازمی گشتند بعد از استحمام و انجام معاینات پزشکی غذای گرم و تختخواب در اختیارشان قرار داده می‌شد.

قناعتی اگرچه ابراز امیدواری می‌کنند در دوره کنونی هم چنین خدماتی درحال ارائه باشد، اما ملاحظاتی هم دارد: من اطلاعی ندارم که درحال حاضر و با توجه به شیوع بیماری کرونا این افراد تحت پوشش را به چه شکلی غربالگری می‌کنند و از فیلتر تست کرونا عبور می‌دهند. اگر یک یا دو نفر از این افراد به ویروس کرونا دچار شده باشند در آن سوله‌ها یا خوابگاه‌هایی که تدارک دیده شده احتمال اینکه دیگران هم به این بیماری دچار شوند وجود دارد. حالا اینکه مسوولان شهری بخواهند این ظرفیت را در فصل سرما کارسازی کنند و این جماعت را جمع کنند اقدام خوبی خواهد بود، اما ملاحظات مربوط به پروتکل‌هایی که باید برای کنترل این مجموعه رعایت کنند را باید صدچندان کنند تا این گرمخانه‌ها تبدیل به کانونی برای گسترش ویروس کرونا نشود. ارتباطات کاری این افراد به گونه‌ای است که در طول روز با محیط‌های عمومی شهر تماس مستقیم دارند و شب‌ها همگی در گرمخانه جمع می‌شوند که این وضعیت باعث می‌شود تا توجه گسترده‌تر مسوولان ضرورت پیدا کند.

قناعتی در خصوص چرایی و چگونگی افزایش آمار مددجویان گرمخانه‌ها خود را ملزم می‌بیند که دست به عصا بماند و با اطمینان نظری ندهد: البته تا این آمار محقق نشود نمی‌توان بر آن صحه گذاشت. اما با توجه به اطلاعاتی که لابد در شهر گرفته شده و بازخوردهایی که در مدت اخیر در گرمخانه‌ها گرفته شده حتما مسوولان به این تصور رسیده اند که این جمعیت در شرایط سرما و فصل زمستان بیشتر به این مراکز مراجعه خواهند کرد. حالا که مشاور شهردار این پیش بینی را داشته و تحلیلی در این باره ارائه کرده تصور می‌کنم اگر مسوولان آماده باشند و این برآورد را بدهند ایرادی نخواهد داشت که پیشگیری شود و امکانات مربوط به مراقبت از این اقشار آسیب پذیر فراهم شود.

گرمخانه ها اولویت چندم شهرداری است؟

وقتی دغدغه احداث یا فعال سازی گرمخانه‌های جدید را باعضو سابق شورای شهر تهران در میان می‌گذاریم باز هم به اقدامات صورت گرفته در دوره گذشته شورا و شهرداری ارجاعمان می‌دهد و نسخه مسوولان امروز شهر تهران را هم می‌پیچد: تصور می‌کنم ما در برنامه پنج ساله دوم احداث چند گرمخانه و مرکز توانبخشی را پیش بینی کرده بودیم. اما بخشی از کار احداث این مراکز در آن دوره انجام شد و بخش دیگری هم باقی ماند. اگر امروز مسوولان مترصد این هستند که آن مجموعه‌ها را تکمیل کنند ایرادی نخواهد داشت. اما اگر برای این منظور استفاده نکنند فضاهایی هست که در ستادبحران برای موضوعات دیگر می‌توان از آن‌ها استفاده کرد. ولی این مساله با توجه به شرایط مالی شهرداری می‌تواند در اولویت برنامه‌های مدیران شهری باشد یا نباشد. مسوولان شهری باید بنشینند و اولویت بندی کنند تا ببینند کارهایی که الان در دست اجرا دارند کدامیک منافع عموم مردم را تامین می‌کند و سمت و سوی کار را در آنجا متمرکز کنند و کارهایی هم که عده کمتری از جامعه را در بر می‌گیرد را در فازهای بعدی قرار دهند . درمورد گرمخانه‌ها هم اگر شرایط مالی شهرداری مناسب است و مشکلی ندارند همان طور که اشاره کردم فضاهایی هست که هم بشود برای پوشش بی خانمان‌ها از این فضاها استفاده کرد و هم در مواقع بحرانی می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. اگر هم در حال حاضر شهرداری دچار محدودیت‌های مالی است بودجه را بر کارهای اولویت دار متمرکز کنند و این امور به آینده موکول شود.

قناعتی وقتی این پرسش را در برابر خود می‌بیند که چه تمهیداتی برای جلوگیری از گسترش کرونا یا آنفولانزا در گرمخانه‌ها باید لحاظ گردد می‌گوید: لازم است مدیران شهری با وزارت بهداشت یا مسوولان بهداشت و درمان شهر و کشور هماهنگ کنند که امکانات لازم فراهم شود تا افراد بی خانمان مبتلا به کرونا یا آنفولانزا جمع آوری شوند و بعد به صورت متمرکز کنترل و درمان شوند. چنین اتفاقی خیلی بهتر است تا اینکه این افراد با همین شرایط بدون محدودیت در شهر بچرخند و از امکانات حمل و نقل عمومی یا مبلمان شهری و فضاهای سبز استفاده کنند و به گسترش بیماری‌ها کمک کنند.

قناعتی ایده آل‌هایی هم برای بهبود وضع خدمات رسانی به افراد بی بضاعت در حوزه بهداشت دارد: اگر مجموعه‌ای در شهرداری تاسیس شود که سیستم بهداشتی ارتقا یافته‌ای هم داشته باشد افراد مبتلا به اعتیاد یا افراد بزهکار که کرونا یا آنفولانزا گرفته اند در آنجا برای ۱۵ روز قرنطینه شوند و پس از بهبود اجازه خروج پیدا کنند برای شهر و شهروندان به صرفه‌تر خواهد بود. اگر شهرداری این هنر را داشته باشد که چنین فضاهایی را با امکانات مناسب و با حضور و مشارکت افرادی که دارای اطلاعات پزشکی یا کارشناسی لازم باشند تاسیس کند اقدام خوبی خواهد بود.

بهبودخواهی با چاشنی انتقاد

عضو سابق شورای شهر تهران از موضعش در قبال مدیریت شهری فعلی پایتخت نمی‌گذرد اما توصیه های بهبودخواهانه اش را هم مطرح می کند: من همیشه به شهرداری فعلی انتقادهای زیادی داشته و دارم. اما اگر بتواند در این حوزه این افراد بی سرپناهی که حامل و ناقل بیماری هستند را در یک مرکز کنترل و مدیریت کند حداقل در این بخش از گسترش بیماری جلوگیری کرده است. ما شاهدیم در محیط‌های خانوادگی اگر کسی به کرونا مبتلا شود خانواده اجبار می‌کنند که بیرون نرود و در همان محیط خانه امکانات درمانی لازم فراهم می‌شود. ولی افراد بزهکار یا معتاد هیچ تعهدی ندارند و بدون هیچ ملاحظه‌ای در محیط‌های عمومی شهر آمد و شد می‌کنند و باعث گسترش بیماری می‌شوند.

قناعتی درباره مقاومت شماری از افراد بی سرپناه برای رفتن به گرمخانه هم باز دوره خدمتش در شورای شهر را به یاد می‌آورد: در دوره گذشته شورای شهر ما در مورد این مساله بحث‌هایی داشتیم. من تصور می‌کنم با این موارد باید با هماهنگی نیروهای امنیتی و بهزیستی یا مجموعه‌هایی از این دست که درباره افراد کارتن خواب و بی خانمان تعهد دارند برخورد شود. همانگونه که دولت مقرر کرده مبتلایان به کرونا در صورت بیرون آمدن از خانه جریمه شوند با این افراد هم که یا معتاد هستند یا بزهکار باید برخورد شود و اجبارا به مراکز درمانی و کنترلی منتقل شوند.

قناعتی ریشه بیشتر این نوع مقاومت‌ها را در ابتلای افراد آسیب دیده به اعتیاد می‌داند: بعضی از این بی خانمان‌ها که اعتیاد دارند وقتی به گرمخانه‌ها منتقل می‌شوند اگر مبتلا به کرونا باشند باید ۱۵ روز در قرنطینه بمانند و نمی‌توانند به مواد مخدر دسترسی پیدا کنند. برای همین مقاومت می‌کنند که به گرمخانه نروند و در تونل‌ها و زیر پل‌ها به زندگی ادامه دهند. باید از یک طرف شهرداری فضا و مکان مناسب برای پوشش دادن این افراد را مهیا کند و از طرف دیگر نیروهای امنیتی برای جمع آوری و انتقال این افراد وارد عمل شوند. شرایط کنونی به گونه‌ای نیست که بی خانمان‌ها در اختیار خودشان باشند و در محیط‌های عمومی تردد کنند. به خاطر شیوع ویروس کرونا با تمام افراد بی خانمانی که احتمال می‌رود مبتلا به این ویروس باشند باید بالاجبار برخورد شود تا بتوان شهر را کنترل کرد.