به گزارش مشرق، در سال ۱۳۹۲ با تصویب قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز در مجلس شورای اسلامی و براساس ماده ۶ بند الف این قانون، تکلیفی بر عهده وزارت صنعت، معدن و تجارت مبنی بر ایجاد «سامانه یکپارچه سازی بر فرآیند تجاری» با هدف شفاف سازی فرآیند تجارت داخلی و خارجی و جلوگیری از فساد برعهده وزارت صنعت، معدن و تجارت نهاده شد.

این سامانه در آئین نامه با عنوان «سامانه جامع تجارت» نامیده شد که براساس اصلی ترین بند قانونی آئین نامه، سامانه مذکور باید به نحوی طراحی شود که بازرگان در حوزه تجارت داخلی و خارجی با این سامانه در ارتباط باشد و دستگاه های حاکمیتی اگر می خواهند ارتباطی با بازرگان داشته باشند از بستر این سامانه باشد.

بیشتر بخوانید:

هیچ وارداتی بدون انتقال ارز نیست

سال ۱۳۹۵ بعد از تصویب مواد ۵ و ۶ آئین نامه، بخش خارجی سامانه جامع تجارت آغاز به کار کرد و از آن سال تاکنون بخش هایی از این سامانه تکمیل و اجرایی شده است.

گفتنی است رئیس جمهور نیز مهرماه امسال بر افتتاح سامانه جامع تجارت در مورخ ۹.۹.۹۹ تاکید کرد که به نظر می رسد هدف رئیس جمهور از بیان این مساله در اصل تکمیل سامانه مذکور در تاریخ یاد شده باشد. زیرا علیرغم تلاش های صورت گرفته هنوز برخی از سازمان ها و نهادها همکاری لازم برای اتصال به این سامانه را نداشته اند و انتظار می رود تا با دستور رئیس جمهور همکاری در راستای تکمیل سامانه جامع تجارت قوت گیرد.

سامانه جامع تجارت الکترونیکی  از چند زیرسامانه با عنوان سامانه جامع تجارت شامل تجارت داخلی و خارجی، سامانه جامع انبارها و مراکز نگهداری کالا، سامانه شناسه کالا، سامانه شناسایی و رتبه بندی اعتباری کالا، پورتال ارزی یا نظام یکپارچه سازی معاملات ارزی نیما، سامانه جامع حمل و نقل و سازمانه جامع امور گمرکی تشکیل شده است که شاید با توجه به لزوم مدیریت واردت و صادرات، تامین کالاهای اساسی و ضروری، جلوگیری از احتکار و برنامه ریزی برای توزیع کالاهای مصرفی مورد نیاز مردم سامانه جامع انبارها و مراکز نگهداری یکی از مهم‌ترین زیرسامانه‌های سامانه جامع تجارت به شمار آید.

* ثبت ۵۰۰ هزار انبار و مرکز نگهداری کالا در سامانه جامع انبارها

بعد از راه اندازی سامانه جامع تجارت اقدامات لازم برای تکمیل سامانه جامع انبارها و مراکز نگهداری کالا انجام شد و براساس آن تمام دارندگان انبارها و مراکز نگهداری کالا مکلف به ثبت انبار و مراکز نگهداری در سامانه جامع تجارت شدند و براین اساس تاکنون بیش از ۹۰ درصد انبارها و مراکز نگهداری ثبت شده‌اند. بطوری که  تاکنون ۵۰۰ هزار انبار و مراکز نگهداری کالا در سامانه ثبت شده است که ۸۰ هزار مورد آن انبار و بقیه مراکز نگهداری کالا است، لذا سامانه جامع تجارت در حوزه ثبت انبار و مراکز نگهداری کالا تا حد قابل قبولی موفق بوده است.

قبض سامانه جامع انبارها در دادگاه مورد استناد قرار نمی گیرد

در سامانه جامع انبارها و مراکز نگهداری کالا به عنوان زیرمجموعه سامانه جامع انبار با صدور هر قبض انبار برای نگهداری کالا در انبار و مراکز نگهداری یک کد رهگیری صادر می شود که آن کد رهگیری محل استعلام است و با کد رهگیری امکان دریافت اطلاعات قبض انبار وجود دارد. اما نکته مهم در سامانه جامع انبارها در خصوص قبض انبارها که ملاحظه ای در کشور نسبت به آن وجود ندارد و یک نقطه ضعف برای سامانه جامع انبارها محسوب می شود این است که رسید ثبت شده انبار یا همان قبض انبار ثبت شده در سامانه جامع انبارها در دادگاه مورد استناد قرار نمی گیرد. 

این در حالی است که وجاهت قانونی دادن به قبض انبار، به مفهوم انبارداری در کشور هویت می بخشد و در مردم انگیزه ایجاد می کند تا نسبت به ثبت داده ها اقدام کنند.

گفتنی است در حال حاضر در کشور فقط دو اتحادیه انبارداری در تهران و شهرری وجود دارد که با توجه به اهمیت موضوع انبارداری این تعداد بسیار کم است و شرکت انبارهای عمومی نیز عملا اقدام خاصی انجام نمی دهند و یک شرکت از دست رفته است.

به عنوان مقایسه باید گفت در حالی که قبض انبار در کشور وجاهت قانونی ندارد و شاید یکی از دلایل آن نبود تشکل، انجمن و یا اتحادیه برای حمایت از این مقوله باشد، بارنامه در سیستم حمل و نقل کشور دارای وجهات قانونی است و مرجع صادرکننده بارنامه شرکت حمل و هویت بخش آن وزارت راه است.

* آیا ورود و خروج کالا به درستی در سامانه جامع انبارها ثبت می‌شود؟

در ادامه این گزارش باید به این موضوع پرداخت که آیا موجودی کالا ها در انبارها و مراکز نگهداری کالا به درستی ثبت می شود و یا خیر؟ و به عبارتی چه عواملی بر ثبت نادرست موجودی انبارها موثر است و با چه ابزارهایی می توان نظارت بر این بخش را بیشتر کرد.

در مجموع ممکن است هر جا که سخن از پرداخت مالیات باشد کم اظهاری در زمینه موجودی انبارها و مراکز نگهداری صورت گیرد و هر جا که موضوع دریافت خسارت از بیمه ها مطرح باشد بیش اظهاری شود اما اگر اطلاعات انبارها و مراکز نگهداری کالا در یک سامانه بصورت یکپارچه ثبت شود قطعا از این مسائل نیز جلوگیری به عمل خواهد آمد.

در آئین نامه اجرایی سامانه جامع تجارت آمده است که صدور بارنامه باید به کدپستی سامانه انبار منوط شود. یعنی بارنامه نباید صادر شود مگر اینکه کدپستی مبدا و مقصد آن در سامانه جامع انبارها ثبت شده باشد و این یک ضمانت اجرایی است. با توجه به اقدامات انجام شده در حال حاضر ۹۲ درصد بارنامه ها در مبدا کدپستی انبار می گیرند و کدپستی آنها در سامانه جامع تجارت ثبت می شود و بقیه بارنامه  هایی که کد پستی آنها در سامانه ثبت نمی شود  نیز کالاهای استثنا مثل اسباب و اثاثیه منزل و نخاله های ساختمانی است.

جلوگیری از استفاده از کدپستی غیر در صدور بارنامه نیز یکی از راه های مدیریت بر موجودی انبارهاست که برای این منظور نیز انباردار ملزم شده تا با مراجعه به سامانه جامع انبارها،  بارنامه های متعلق به شرکت خود را تایید و آنهایی که مربوط به شرکت وی نیست اما از کدپستی آن شرکت سوءاستفاده شده است را رد کند. 

* مقاومت بیمه مرکزی و گمرک در برابر همکاری با سامانه جامع انبارها

به جز همکاری و فعالیت خود انبارها و مراکز نگهداری کالا، دو ایراد سیستمی نیز در راه عملکرد صحیح سامانه جامع انبارها و ثبت دقیق ورود و خروج کالا به انبارها وجود دارد.

یکی از این موارد به بیمه انبارها و کالاهای واردشده به آنها بازمیگردد. صدور بیمه‌نامه‌های انبارها و مراکز نگهداری کالا باید به ثبت کدپستی در سامانه جامع انبارها و استعلام از سامانه جامع تجارت منوط شود که بیمه مرکزی در این باره مقاومت می کند و این هم یکی از نکات ضعف سامانه جامع تجارت به شمار می رود.

موضوع دوم نیز به ارتباط سیستمی با گمرک باز می‌گردد. ارتباط سیستمی با گمرک دو بخش دارد. در بخش نخست بر اساس ابلاغ وزارت کشور در انتهای سال گذشته، صدور پته گمرکی به ثبت مقصد در سامانه جامع انبارها منوط شده است و از اسفند سال گذشته این موضوع در حال انجام است.

اما با این وجود استعلام کد رهگیری قبض انبار از سامانه جامع انبارها در فرآیند اظهار نامه گمرکی هنوز انجام نمی شود که با توجه به دستور رئیس جمهور برای تکمیل سامانه جامع تجارت و راهبردی شورای عالی فناوری اطلاعات امید می رود که گمرک در این خصوص نیز همکاری لازم را انجام دهد.

در واقع یک گلوگاه جدی که سازمان حمایت نیز اصلا نمی تواند به آن وارد شود، استعلام کد رهگیری قبض انبار در فرآیند اظهارنامه گمرکی است. زیرا گمرک صدور اظهارنامه گمرکی را به استعلام از سامانه جامع انبارها و حتی انبارهای سازمان بنادر یا انبارهای عمومی منوط نکرده است. بلکه گمرک براساس قبض انبار خودش اظهار نامه صادر می کند که قبض انبار گمرک نیز در زمان ترخیص کالا صادر می شود. در حالی که اگر اظهارنامه گمرکی بازرگان در سامانه جامع انبارها ثبت می شد تمام سازمان ها از جمله سازمان بنادر یا انبارهای عمومی کشور موظف می شدند داده های خود در خصوص موجودی انبارها را تکمیل کنند.

در حال حاضر قبض انبار الکترونیکی گمرک در زمان ترخیص کالا صادر می شود در حالی که قبض انبار باید به محض ورود کالا به انبارهای گمرک صاد شود، به همین دلیل داده های درستی نیز از میزان رسوبی کالا در گمرکات کشور در دست نیست.

* لزوم توسعه نظارت سیستمی بر انبارها و مراکز نگهداری کالا

مسائلی از قبیل منوط شدن صدور بارنامه به کدپستی یا منوط شدن صدور بیمه نامه به ثبت کدپستی در سامانه جامع تجارت و ... ضمانت اجرایی برای مقوله ثبت درست موجودی انبارهاست اما با این وجود همه سیستم ها نیاز به بارزسی دارند که البته نحوه بازرسی نیز برای اثربخشی نیازمند برخی پارامترها است. در حال حاضر عدم ثبت اطلاعات دقیق موجودی کالا در انبارها با هداف گران فروشی، احتکار و فرار مالیاتی یا نگهداری کالای قاچاق صورت می گیرد که با نظارت و بازرسی کاملا الکترونیک، هوشمند یا سیستمی می توان جلوی بسیاری از این تخلفات را گرفت. البته فعلا در سیستم جامع انبارها زمینه نظارت کاملا الکترونیک ایجاد نشده است و در زمینه نظارت انسانی هم مشکلاتی وجود دارد و قطعا نیروی کافی بر این کار وجود ندارد. ضمن اینکه بازرسی غیر الکترونیک و هوشمند و به عبارتی انسانی ممکن است منجر به بروز تخلفاتی شود.

مشکل بازرسی های سازمان حمایت از انبارها و مراکز نگهداری کالا تعداد کم بازرسی ها و قاطع نبودن احکام صادره در تعزیرات است. زیرا ممکن است در بازرسی های انجام شده با فرد متخلف بصورت قاطع برخورد نشود و لذا به همین دلیل بازرسی کارایی لازم را برای جلوگیری از تخلف را نداشته باشد.

البته بی انگیزگی  به علت عدم تاثیر عملکرد بازرسی در حقوق و مزایا می تواند در قاطع نبودن بازرسی ها نیز تاثیر داشته باشد.

* نقاط ضعف قانون درباره جرم‌انگاری احتکار در انبارها

همچنین مشکل دیگر ضعیف بودن احکام صادره است که منجر به حکم نمی شود به عنوان مثال بسیاری از کشفیات که در اخبار به عنوان احتکار کالا از آن ها یاد می شود در تعزیرات براساس قوانین موجود از احتکار تبرئه می شوند و به عبارتی قانون در مورد آنها جرم انگاری لازم را نداشته است.

البته در تبصره ۴ ماده ۱۸ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز آمده است که اگر کسی موجودی انبار را درست ثبت نکرده باشد مشمول حکم تبصره ۴ یعنی مصادره شدن کالا و پرداخت جریمه به میزان ۲ برابر ارزش کالا می شود. اما متاسفانه در تعزیرات با استفاده از این تبصره قانونی حکم صادر نمی شود و به عبارتی به این ماده قانونی استناد نمی کند.

گفتنی است تبصره ۴ ماده ۱۸ قانون مذکور فقط به کالاهای اساسی وارداتی اشاره دارد و اگر کالای اساسی تولید داخلی باشد مشمول تبصره ۴ نمی شود که این موضوع هم به نظر می رسد باید بازنگری شود و کالاهای اساسی تولید داخلی نظیر برنج، گندم، شکر و ... نیز باید مشمول تبصره ۴ شود.

نکته مورد توجه دیگر عدم الزام به استفاده از قبض انبار سامانه جامع انبارها برای صدور حکم توسط تعزیرات است که بنظر می رسد برای دستیابی به اهداف سامانه جامع تجارت باید به این مهم بیشتر توجه شود، زیرا تا زمانی که قاضی براساس قبوض کاغذی صادر شده توسط انباردار حکم صادر می کند، نمی توان انتظار راه اندازی یا تکمیل سامانه جامع تجارت یا سامانه جامع انبارها را داشت.

لازم به ذکر است که سران قوا درباره احتکار نیز مصوبه ای دارند که تعزیرات می تواند برای صدور احکام به آن استناد کند اما از این مصوبه نیز در تعزیرات برای صدور حکم استفاده نمی شود.

* راه اندازی «سامانه بازرسی» گامی رو به جلو برای اثربخشی  بیشتر بازرسی‌ها

در مجموع برای اثربخشی بیشتر در بازرسی ها باید از روش های هوشمند استفاده که الان تا حدودی با راه اندازی «سامانه بازرسی» در سازمان حمایت این مهم محقق شده است، بطوریکه با استفاده از این ابزار الکترونیکی و با استفاده از تحلیل داده ها توسط سیستم، محل بازرسی مشخص می شود وسپس بازرس به محل اعزام و نتیجه گزارش نیز باید در محل بازرسی در سیستم ثبت شود.

بنابراین علیرغم ایجاد سامانه الکترونیکی جامع تجارت و همچنین سامانه جامع انبارها و مراکز نگهداری کالا به عنوان زیر مجموعه سامانه جامع تجارت این سوال مطرح است که آیا این سامانه به اهداف تعریف شده برای آن درباره شفاف سازی تجارت داخلی و خارجی و ورود و خروج کالا و موجودی انبارها و به عبارتی جلوگیری از احتکار یا نگهداری کالای قاچاق در انبارها رسیده است؟

باید گفت با توجه به اینکه هنوز نواقصی در ثبت داده های انبارها سازمان ها و وزارتخانه ها و امثال آنها وجود دارد و به علت  عدم هماهنگی بعضی سازمان‌ها از جمله بیمه و گمرک با سامانه جامع انبارها، در کنار ناکافی بودن بازرسی‌ها و بعضی حرفه‌های حقوقی و صدور احکام ضعیف برای انبارهای متخلف، هنوز نمی‌توان گفت که مبارزه با احتکار به صورت سیستمی کاملا پیاده‌سازی شده است.

در عین حال، علاوه بر اینکه تحقق اهداف سامانه جامع تجارت بستگی به تکمیل داده ها دارد، باید با هوشمند کردن بازرسی ها امکان بروز هرگونه تخلف یا اهمال را در بازرسی ها از بین برد.

در مجموع بلوغ سیستم سامانه جامع تجارت زمانی حاصل می شود که اتصال داده های سازمانها و وزارتخانه ها با سامانه به طور کامل برقرار شود و بازرسی ها به حداقل برسد و در مقابل بازرسی و نظارت بصورت سیستمی و هوشمند انجام شود.

بنابراین در حال حاضر و با توجه به دیتاهای موجود در سامانه جامع تجارت می توان گفت که  نباید توقع زیادی از سامانه جامع تجارت و انبارها و مراکز نگهداری کالا در شفاف سازی تجارت داخلی و خارجی و جلوگیری از احتکار داشت، اما امید می‌رود با دستور رئیس جمهور برای راه اندازی سامانه ای جامع تجارت در ۹۹.۹.۹  این دستور  که  بعد از چهار سال از آغاز به کار سامانه جامع تجارت صادر شده است حداقل منجر به تکمیل سامانه جامع تجارت وز یر سامانه های آن شود و مراحل تکمیل سامانه مذکور به سرعت بیشتری پیش رود.