به گزارش مشرق، مدت هاست شاخص بورس تغییر رنگ می دهد، یک روز از قرمز پوش شدن آن و روز دیگر از رنگ سبزش خبر می دهند، موضوعی که به گفته بسیاری از کارشناسان اقتصادی بیشتر به جای این که تحت تاثیر المان های اقتصادی باشد، با دستورات فرمایشی سیر نزولی و صعودی پیدا می کند.

 بازاری که به اعتقاد صاحب نظران، از آنجایی که دستوری و دولتی اداره می شود، بر مبنای اصول اقتصادی نیست، اما به طور قطع تاثیر چشمگیری بر اقتصاد مردم می گذارد. 
 
مردمی که شاید خیلی ها از آن ها نمی دانند چگونه سرمایه گذاری در بازار سرمایه به یکباره شرکتی خرد را تبدیل به بخشی کلان می کند، یا این که سهام یک شرکت ورشکسته یکدفعه بالا می رود، این فعل و انفعالات در بازار بورس ایران به خوبی مشهود است.
 
چه شرکت های ورشکسته یا اسمی که به یکباره تبدیل به غول های تجاری شده و چه شرکت های موفقی که با افت چشمگیر سهام مواجه شده اند.
 
اما موضوع این است که تا زمانی زمینه های تخلف فراهم و مدیریت ضعیف حکم فرما باشد، بدون تردید تخلفات از چنین بازاری رخت نخواهد بست، از سویی وقتی زیرساخت های بازار بورس پرنوسان و مستعد تخلف است، کارایی واقعی را نخواهد داشت و با دستکاری عده ای سودجو همراه خواهد شد.
 
تئوری توطئه در بازار بورس
 
در همین راستا میثم رادپور، کارشناس بورس در گفت و گو با خبرنگار ما گفت: تئوری توطئه همه جای دنیا وجود دارد، به این ترتیب که عده ای بازار را دستکاری می کنند، اما برخی جاها زمینه هایش بیشتر است که این اتفاق می تواند در هر بازاری رخ دهد.
 
وی ادامه داد: نوسان وقتی اتفاق می افتد، این فرضیه به وجود می آید که بازار دستکاری می شود، در حالی که این شرایط همیشه بوده، این نارضایتی در شرایط فعلی بازار بورس وجود دارد و ممکن است که دستکاری شده باشد، اما باید شواهدی برای آن وجود داشته باشد.
 
به گفته این کارشناس، ممکن است در بازار اتفاق هایی بیفتد، عده ای یک سهام کوچک را به گفته خودشان تبدیل به پروژه کرده و آن را با حجم معاملات شارژ می کنند، خریدهای زیادی انجام می دهند، زمانی هم که قیمت بالا می رود، در نهایت تصمیم می گیرند که سهمشان را بفروشند.
 

 زیرساخت های پرنوسان بازار بورس جلوی کارایی واقعی آن را می گیرد
 
وی با اشاره به این که قوانین مربوط به زیرساخت های بازار باید رعایت شود، تصریح کرد: اگر می خواهیم تخلف در بازار کاهش یابد، باید زمینه های آن کم شود، وقتی فرصت تخلف و دستکاری وجود داشته باشد، نمی توان انتظار داشت که چنین بازاری کنترل شود.
 
رادپور اذعان کرد: دامنه نوسان، یکی از مصادیق جدی است که می تواند بازار را در معرض تخلف قرار دهد، هیجانی که برای آن توجیه اقتصادی نداریم را به بازار تحمیل می کند، صف های خرید و فروش تشکیل می شود و این خود تسری نوسانات را به همراه دارد.
 
وی گفت: تحقیقات زیادی وجود دارد که نشان می دهد دامنه نوسانات باعث می شود که نوسان بیش از زمانی باشد که شاهد غیاب این دامنه هستیم، در چنین شرایطی تحریک کردن بازار و فشار آوردن بر قیمت ها امکان پذیرتر می شود.
 
این کارشناس بورس اضافه کرد: قوانین و مقررات جاری بازار به گونه ای است که زمینه تخلف و دستکاری را فراهم کند، در حالی که در غیاب دامنه نوسانات امکان فراهم بودن شرایط برای دستکاری کمتر است، چرا انتظار داریم وقتی داده هایمان تا این اندازه مستعد تخلف است، احتمال دستکاری در آن کم باشد.
 
وی با بیان این که اولین جایی که گیر دارد، خود سازمان بورس است، اذعان کرد: 40 درصد در سال تورم داریم، به یکباره می بینیم که قیمت ارز چند برابر می شود، اما برای بورس دامنه نوسانات گذاشته اند، این در حالی است که در اقتصادهایی که جابه جایی ها کوچک است، دامنه نوسانات دیده نمی شود.
 
شاهراه های تخلف در بورس باید بسته شود
 
رادپور با تاکید بر این که وقتی زمینه فراهم است، امکان تخلف هم وجود دارد و نمی توان جلوی آن را گرفت، گفت: اگر این زمینه ها برداشته شود، دستکاری بازار نیز سخت می شود، اول باید شاهراه را ببندیم و بعد به فکر کنترل کوچه های میان بر باشیم.
 
وی با اشاره به این که این بازار می تواند مستعد تخلف باشد، تصریح کرد: اولین نشانه های آن را می توان در زیرساخت های این بازار دید که با مشکلاتی که به همراه دارد، سبب ایجاد نارضایتی می شود، به وجود آمدن چنین شرایطی نشانه ضعف در مدیریت است.
 
این کارشناس تاکید کرد: چنین زیرساخت های بازاری که دامنه نوسان را تا این اندازه محدود می کند، جلوی کارایی بازار را می گیرد، به طور قطع این شرایط ناشی از سوء مدیریت است، چراکه چندین دهه است که هیچ کدام از مدیران سازمان بورس برای تغییر این وضعیت اقدامی انجام نداده اند.
 
وی اضافه کرد: در بازار بزرگی که دامنه نوسان ندارد و محدودیت های اضافه به آن تحمیل نشده است، نمی توان دستکاری کرد، افرادی که وارد این بازار می شوند انتظار دارند که بر اساس ارزش ها جابه جا شود و منصفانه باشد.
 

 قواعد اضافه؛ دلیل اصلی تخلفات در بازار بورس
 
رادپور با بیان این که نمی توان جلوی تمام تخلفات را گرفت، اما می توان جلوی عمده آن را با حذف قواعد اضافه سلب کرد، عنوان کرد: در بازار گوجه فرنگی، آهن آلات، طلا و دیگر بازارهایی که دامنه نوسانات نداریم، شانس دستکاری نیز کمتر است.
 
وی با اشاره به این که نباید به بهانه این که جرم افتاده، جرم دیگری مرتکب شد، افزود: وقتی سهام شرکتی ورشکسته به فروش می رسد، نباید برای خرید آن اقدام کرد، به هر حال سرمایه گذار باید بر اساس بررسی ها و اطلاعات اقدام به خرید کند.
 
این کارشناس بورس بیان کرد: انتظار داریم که سازمان بورس زمین منصفانه ای را برای بازی فراهم کند، به گونه ای که مردم بر اساس تحلیل و توانمندی شان از آن بهره ببرند، نباید بازار را به سمتی ببرند که فقط خودشان منتفع شوند.
 
اداره بازار بورس؛ دستوری و رانتی
 
سروش کیانی قلعه سرد، کارشناس مسائل اقتصادی نیز در این باره در گفت و گو با خبرنگار ما بیان کرد: بازار سرمایه بخشی از اقتصاد بوده که به طور قطع مانند سایر بخش های اقتصادی تحت تاثیر ساختارها و ویژگی های موجود در آن است.
 
وی ادامه داد: وقتی اقتصادی به طور تمام دستوری، انحصاری، رانتی و دولتی اداره می شود و مکانیزم های بازار به طور کلی از کار انداخته می شوند، به طور قطع نمی توان انتظار داشت هیچ بخشی از آن بر مبنای اصول اقتصاد باشد.
 
 به گفته این مدرس دانشگاه، بازار بورس در ایران نیز به همین شکل است، نباید از اقتصادی دولتی و شبه دولتی که در آن دولت حتی حاضر به گذشتن از بنگاه داری خرد هم نیست، انتظار داشت اجازه دهد چنین بازاری به شکل ماهوی خود مدیریت شود و به طور قطع خود را محق دخالت در آن می داند، نتیجه این امر هم چیزی جز ناکارایی و غیربهینگی اقتصاد است که تمام ابعاد معیشتی و اقتصادی مردم را تحت تاثیر قرار می دهد.
 
وی در خصوص مسئولان شرکت هایی که خود تعیین کننده ارزش سهام هستند، گفت: به دلیل عدم شفافیت موجود در اقتصاد ایران بسیاری از امور اینچنینی قابل تایید یا رد نیستند، اما اگر قرار باشد از چنین مواردی و همچنین مدل های مشابه جلوگیری شود راهکار اساسی حرکت به سمت حکمرانی خوب در اقتصاد است.
 

 جای خالی اصول پاسخگویی و شفافیت
 
کیانی با بیان این که در حکمرانی خوب، اصول مبنایی چون پاسخگویی، شفافیت، قابلیت پیش بینی و مشارکت باید نهادینه شود، تصریح کرد: مادامی که این اصول وجود نداشته باشد از این دست اقدامات بسیار محتمل است.
 
وی با اشاره به این که سرمایه گذاری در بازار سرمایه یک شرکت کوچک را تبدیل به یک شرکت بزرگ می کند، اضافه کرد: در اینکه مفیدترین بازار برای جذب سرمایه راکد مردم، بازار سرمایه است جای شکی نیست و این موضوع، موضوعی پذیرفته شده در تمامی دنیاست که این سرمایه ها می توانند تولید شرکت های مختلف را افزایش دهند و سطح آن شرکت را ارتقا ببخشند، اما در ایران مسئله تا حد بسیار زیادی متفاوت است.
 
این کارشناس اقتصادی اضافه کرد: در فعل و انفعالات یک سال اخیر بازار بورس ایران، این تفاوت بازار سرمایه ما با دیگر کشورهای جهان به خوبی مشهود است، چه شرکت های ورشکسته یا صرفا اسمی که با افزایش چشم گیر ارزش سهام خود مواجه بوده اند و چه شرکت های موفق و در حال رشد که به شدت با افت ارزش سهام خود رو به رو شدند.
 
وی اذعان کرد: متاسفانه در این زمینه سودجویانی که به دلایل نبود حکمرانی خوب، از این موقعیت سوء استفاده کرده و با همراه کردن سرمایه های سرگردان مردم اصولا تعادل های غیربهینه و ارزش گذاری های غیرواقعی ایجاد کردند که در نهایت آسیب بزرگ و جدی را مردمی دیدند که بسیاری از روی عدم اطلاع و آگاهی کافی در دام بازی آگاهانه افراد سودجو قرار گرفتند.
 
کیانی در پاسخ به این سوال که گفته می شود، دولت درآمدهای خود را با استقراض از بانک مرکزی و استفاده از سپرده های مردمی در بانک ها و صندوق های بازنشستگی تامین می کند، آیا این راه به تنهایی تامین کننده نیاز دولت است؟ گفت: خیر به هیچ وجه، اصولا سیاست های این چنینی به ویژه استقراض از بانک مرکزی به دلایل تورمی بیشتر آسیب زا خواهد بود تا یاری کننده، آنچه که مسلم است چه دولت فعلی و چه دولت های آینده ناگزیر از تصمیم گیری اساسی برای نحوه مدیریت اقتصاد کشور است.
 
تخریب روز افزون تولید کشور
 
وی تصریح کرد: از یک سو وابستگی به نفت علی رغم شعار به عدم آن همچنان به طور جدی وجود دارد و از سوی دیگر افزایش در مالیات ها بدون ایجاد زمینه توسعه تولید و تنها با فشار بر تولیدکنندگان به منظور ایجاد درآمد برای دولت نتیجه ای جز تخریب روز افزون تولید کشور را نخواهد داشت.
 
این مدرس اضافه کرد: از این رو چه دولت فعلی و چه دولت های بعدی باید تکلیف اقتصاد ایران را در اشکال مختلف روشن کنند، به طور مشخص با این شرایط فعلی اقتصاد ایران به هیچ یک از اهداف خود دست پیدا نخواهد کرد.
 
وی در پاسخ به این سوال که با توجه به این وضعیت، مردم تحت چه شرایطی تمایل بیشتری برای خرید پیدا می کنند؟ بیان کرد: تا فضای نااطمینانی اقتصادی و شرایط تورمی کشور بهبود پیدا نکند، مردم تمایل چندانی برای همکاری اقتصادی با دولت نخواهند داشت، اقدام های اساسی در تثبیت شرایط اقتصادی، بهبود وضعیت سرمایه گذاری، توسعه تجارت خارجی، حرکت به سمت واگذاری اقتصاد به مردم و جلب مشارکت اقتصادی آن ها در این زمینه ضروری است.
 
کیانی با بیان این که برخی روندهای موجود متاسفانه نشان می دهد که در این حالت دولت به طور تصنعی سهام هر شرکت دولتی را که ورشکسته است، در بازار ارائه می کند و به صورت ساختگی قیمت را بالا می برد، گفت: به هر حال در دوره ای با توجه به حجم بالای نقدینگی که روزانه وارد این بازار می شد، هر سهمی که ارائه شد به شدت مورد استقبال مردم قرار می گرفت.
 
دولت؛ بازیگر اقتصادی در بازار سرمایه ایران
 
وی ادامه داد: در چنین شرایطی اگر دولت را هم یک بازیگر اقتصادی در بازار سرمایه ایران بدانیم که به طور قطع ابر بازیگر است، فرصتی مغتنم برای فروش برخی سهام شرکت های خود پیدا کرد و اینجا بسیاری از مردم بودند که ناآگاهانه و بدون اطلاع با ایجاد تقاضای کاذب به افزایش قیمت این سهام کمک زیادی کردند.
 
این کارشناس اقتصادی گفت: از سوق پیدا کردن حجم نقدینگی به سمت یک بازار به عنوان هجوم ملخ ها یاد می شود، همانطور که ملخ ها به طور دسته جمعی به یک مزرعه حمله می کنند و پس از تخریب به سمت مزرعه دیگر می روند، نقدینگی هم همین نقش را برای بازارهای مختلف ایفا می کند.
 
وی افزود: حجم بالای نقدینگی موجود در جامعه و بی ثباتی اقتصادی مردم را ناچار به تلاش برای حفظ ارزش پول خود برای تداوم حیات اقتصادی خود می کند، این مسئله باعث می شود هر بازاری را که گمان می کنند بازدهی بهتری داشته باشد انتخاب کنند که در این زمینه در بازی بازارگردانان و مافیاهای موجود در این بازارها قرار می گیرند، خواه بازار سرمایه باشد، خواه طلا و دلار .
 
 کیانی تصریح کرد: هر چند در برخی از این بازارها مانند دلار ورود سرمایه مردم در نهایت جز آسیب به خود مردم نیست، اما باز هم مقصر اصلی مردم نیستند بلکه سیاست گذارانی هستند که منافع حزبی و جناحی را بر منافع مردم و کشور ترجیح می دهند، به عبارت دیگر در این گمراهی مردم باز هم دولت ها مقصر هستند نه مردم.
 
مسائل داخلی مهم‌ترین عامل وضعیت بازارهای موازی

وحید شقاقی شهری، رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی و کارشناس مسائل اقتصادی و بازار سهام نیز در گفتگویی بیان کرد: عوامل اثرگذار بر بازار سرمایه، بخشی عوامل داخلی و بخشی خارجی هستند، مسائل داخلی مهم‌ترین عامل وضعیت بازارهای موازی است. یعنی بازار دلار، طلا، خودرو و مسکن که به‌عنوان مهم‌ترین رقبای بازار سرمایه در بازار دارایی‌ها هستند.

وی افزود: با توجه به اینکه احتمال پیروزی ترامپ در ماه های اخیر بالا بود اما در نهایت شاهد بودیم که نقدینگی به سمت بازار دلار، طلا، خودرو و مسکن حرکت کرد. در نتیجه عملاً در بازار سرمایه شاهد ورود نقدینگی بخش حقیقی در اقتصاد نبودیم.

شقاقی شهری ادامه داد: همین مسئله یکی از عواملی بود که در ریزش سه ماه اخیر این بازار بیشترین تأثیر را گذاشت. اما عوامل دیگری هم مانند افزایش نرخ بهره بین‌بانکی و شایعاتی که برای افزایش نرخ سود بانکی مطرح‌شده بود، اثرگذار بودند. اکنون خطاهای سیاستی هم درگذشته در بازار سرمایه وجود داشت سعی شد که اصلاح شود.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: بازار سرمایه در ماه‌های اخیر ریزش بالایی داشت و از 2 میلیون و هشتاد هزار واحد در مردادماه سال جاری به یک میلیون و دویست هزار واحد رسید و ریزش بیش از ۴۰ درصدی را شاهد بودیم. از این منظر قیمت بسیاری از سهم‌ها بیش از 100 درصد کاهش داشته است.

به گفته وی، طی هفته های اخیر، اتفاق هایی افتاد که اثرات مثبتی در بازار سرمایه گذاشته است و شاهد ورود نقدینگی به این بازار طی چند روز اخیر بودیم. بحث پیروزی بایدن، فروکش شدن انتظارات تورمی در بازارهای دارایی موازی، کاهش نرخ بهره بین‌بانکی از 22 درصد به 20 درصد و از بین رفتن شایعه افزایش نرخ سود بانکی و در کنار آن‌ها اصلاحات ساختاری که در بازار سرمایه صورت گرفته است مانند افزایش بازار گردانی، راه‌اندازی صندوق تثبیت بازار سرمایه، جریمه کردن متخلفان حقوقی و برخی از ابزارهای دیگر مانند اوراق اختیار تبعی خریدوفروش به بازار افزوده‌شده و باعث مثبت شدن شده است.

رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی گفت: اتفاق دیگری در مثبت شدن بازار مؤثر بود، این که عمده کلان‌شهرهای کشور طی 2 هفته در شرایط قرنطینه قرارگرفتند و تمام این عوامل باعث ورود نقدینگی به بورس شد.