به گزارش مشرق، بودجه نظام سلامت را می‌توان آینه تمام‌نمای نحوه حکمرانی در حوزه سلامت دانست. نحوه تخصیص بودجه به دستگاه‌ها، برنامه‌ها و اقدامات مختلف نشان‌دهنده دغدغه‌ها و جهت‌گیری‌های فکری سیاست‌گذار برای حل مسائل و مشکلات این حوزه است؛ ازاین‌رو تحلیل و بررسی بودجه توسط کارشناسان، نخبگان و مسئولان کشور می‌تواند منجر به ارائه بازخورد و پیشنهاد در جهت اصلاح جهت‌گیری‌های کلان گردد.
با انتشار لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ توسط سازمان برنامه‌وبودجه در هفته‌های گذشته، امکان دسترسی به اعداد و ارقام بودجه سال آتی فراهم شده است اما از آنجا که بررسی لایحه‌ی ۳ هزار صفحه‌ای در قالب فایل‌های غیرقابل ویرایشِ پی‌دی‌اف (PDF) به‌دشواری امکان‌پذیر است و عملاً اصلی‌ترین مانع برای تحلیل و بررسی بودجه محسوب می‌شود.
بیشتر بخوانید:
رئیس جمهور در آئین بزرگداشت روز پرستار:کسی نتوانست کار بزرگ طرح تحول سلامت را منکر شود
هدف از انتشار این داشبورد در وهله اول تغییر نگرش مسؤولان و سیاست‌گذاران درباره روش‌های تحلیل بودجه و در وهله دوم فراهم آوردن ابزاری برای پژوهشگران در جهت تحلیل و بررسی بودجه نظام سلامت کشور است.
داشبوردهای تعاملی ابزاری برای تحلیل کلان‌داده‌ها محسوب می‌شوند که با در اختیار گذاشتن دید کلان و جزئی درباره وضعیت کشور، سازمان، بودجه و ... به سیاست‌گذاران این امکان را می‌دهند که تصمیم‌گیری خود را مبتنی بر شواهد و داده‌ها قرار دهند. در بین پیوست‌های منتشرشده از لایحه بودجه سال ۱۴۰۰، پیوست چهارم را می‌توان جزئی‌ترین بخش بودجه دانست که در آن بودجه هر دستگاه اجرایی در کنار برنامه‌ها، اقدامات و سنجه‌های عملکردی اقدامات آورده شده است. جدول دوم از پیوست چهارم عمدتاً به حوزه سلامت تعلق دارد لذا داشبوردهای ارائه‌شده در این گزارش از این جدول استخراج شده‌اند.
داشبوردهای تعاملی بودجه نظام سلامت
داشبورد تعاملی بودجه نظام سلامت که قابل دسترس است برای لایحه بودجه سال ۹۹ و لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ ارائه شده است. این داشبورد امکان بررسی بودجه جداگانه هر سال و همچنین مقایسه بودجه سال ۹۹ با سال ۱۴۰۰ در بخش سلامت را فراهم کرده است. شکل۱ تصویری از این داشبورد را نشان می‌دهد که در آن بودجه نظام سلامت به تفکیک دستگاه‌ها، کلان‌برنامه‌ها، برنامه‌ها و اقدامات آورده شده است. فیلتر نوع هزینه این امکان را در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد که هزینه‌های عمومی، اختصاصی، یارانه‌ای و متفرقه را به صورت جداگانه مورد بررسی قرار دهند.
شکل ۱. تصویر داشبورد تعاملی بودجه نظام سلامت: داشبورد اصلی:
در بخش دیگری از داشبورد که در شکل۲ نشان داده شده است، جداول مقایسه‌ای برای سال ۹۹ و ۱۴۰۰ آورده شده‌اند که نشان می‌دهند لایحه بودجه سال۱۴۰۰ در بخش‌های مختلف چه مقدار تغییر داشته است. لازم به ذکر است که تمامی این جداول قابل فیلترشدن هستند بدین معنا که با انتخاب یک بخش، سایر بخش‌ها نیز متناسب با آن تغییر یافته و تحلیل جدید در اختیار قرار می‌دهند. مقایسه بودجه دانشگاه‌های علوم پزشکی از منظر میزان هزینه‌های اختصاصی و عمومی و همچنین میزان بودجه تخصیصی به هر دانشگاه برای اجرای هر برنامه در این جداول و همچنین داشبورد قبلی امکان‌پذیر است.
شکل ۲. تصویر داشبورد تعاملی بودجه نظام سلامت: جداول مقایسه‌ای:
در شکل۳ داشبورد تحلیلی بودجه دانشگاه‌های علوم پزشکی نشان داده شده است. تحلیل داده‌های پرت (Outlier) در بودجه نظام سلامت از آن جهت حائز اهمیت است که نشان می‌دهد کدام دستگاه‌ها رفتاری متفاوت از بقیه دارند. به‌عنوان نمونه دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران و شیراز در محدوده‌ای خارج از محدوده نرمال سبزرنگ قرار گرفته‌اند بنابراین بسیار بیشتر از حد نرمالِ سایر دانشگاه‌ها بودجه دریافت کرده‌اند. این تحلیل به‌ازای نوع هزینه، نوع برنامه و نوع فعالیت نیز برای دانشگاه‌ها قابل انجام است و تفاوت‌های تخصیص بودجه را آشکار می‌سازد.
شکل ۳. تصویر داشبورد بودجه نظام سلامت: تحلیل outlier:
*تحلیل لایحه بودجه۱۴۰۰ در بخش سلامت
بودجه نظام سلامت در سال ۱۴۰۰ حدود ۱۶ درصد از کل بودجه عمومی کشور را به خود اختصاص می‌دهد (۱۵۵هزار میلیارد تومان از ۹۳۰هزار میلیارد تومان). حدود ۶۷درصد از این بودجه (معادل ۱۰۵هزار میلیارد تومان) به دانشگاه‌های علوم پزشکی اختصاص پیدا می‌کند؛ بیمه سلامت (با سهم ۱۳درصد) و وزارت بهداشت (با سهم ۱۲درصد) نیز در رتبه‌های بعدی قرار دارند. حدود ۱۵درصد از بودجه دانشگاه‌های علوم پزشکی (معادل ۱۴هزار میلیارد تومان) صرف امور آموزشی و تربیت پزشک می‌شود و ۸۵درصد مابقی به ارائه خدمات بهداشتی و درمانی اختصاص پیدا می‌کند.
مقایسه بودجه سال۱۴۰۰ با سال ۹۹ حکایت از افزایش قابل‌توجه ۶۱ درصدی بودجه نظام سلامت دارد درحالی که در سال‌های گذشته این افزایش حدود ۱۰ تا ۱۵درصد بوده است. هزینه‌های ۱۵۴درصد و هزینه‌های اختصاصی ۸ درصد نسبت به سال ۹۹ افزایش یافته‌اند. در وهله اول چنین به‌نظر می‌رسد که این افزایش هزینه‌ها بدلیل برنامه‌های مبارزه با کرونا باشد اما واقعیت آن است که افزایش هزینه‌های ناشی از کرونا در هزینه‌های اختصاصی لحاظ می‌شود که افزایش قابل توجهی در سال ۱۴۰۰ نداشته است!
در بین اقدامات، «بودجه ارائه خدمات درمان بستری» بیش از ۶۸درصد نسبت به سال قبل افزایش یافته است (افزایش ۱۷هزار میلیاردی) که احتمالاً برای پوشش خدمات درمان کرونا باشد. اما بررسی اعداد و ارقام ابتلا و بستری کرونا و هزینه‌های بستری نشان می‌دهد که واقعیت چیز دیگری است. از ابتدای شیوع کرونا تاکنون (اسفند ۹۸ تا آذر ۹۹) حدود ۱.۱ میلیون نفر در کشور به کرونا مبتلا شده‌اند که طبق اظهارات مسؤولین وزارت بهداشت، از این میزان حداکثر ۱۵درصد بستری شده‌اند.
طبق اظهارات مسؤولین بیمه‌های درمانی[۳] هزینه هر بیمار کرونایی که در بخش مراقبت‌های ویژه بستری می‌شود به صورت میانگین ۴ تا ۵ میلیون تومان است که حدود ۹۰درصد آن را بیمه پرداخت می‌کند. با فرض ابتلای ۲ میلیون نفر به کرونا در سال آینده و بستری ۳۰۰هزار نفر در بخش مراقبت‌های ویژه و پوشش صددرصدی بیمه، هزینه بستری بیماران کرونایی در سال آینده ۱۵۰۰میلیارد تومان خواهد بود. با فرض اینکه بیماران سرپایی نیز به همین میزان هزینه داشته باشند، کل هزینه تحمیلی بیماری کرونا برابر ۳هزار میلیارد تومان خواهد بود که با عدد ۱۷هزار میلیارد اختلاف قابل توجهی دارد.
بررسی سایر بخش‌های بودجه نظام سلامت در سال ۱۴۰۰ نیز نشان می‌دهد که در بسیاری از بخش‌ها، هزینه‌های غیرواقعی ایجاد شده است. به‌عنوان نمونه، در بین کلان‌برنامه‌ها، «بودجه اجرای برنامه‌های آموزشی» با افزایش۱۳۴درصدی نسبت به سال قبل همراه بوده است. این درحالی است که به‌دلیل شیوع کرونا دانشگاه‌ها عملاً نیمه‌تعطیل هستند و هزینه‌ها در این بخش منطقاً باید کاهش یابند و نه افزایش! به‌عنوان نمونه‌ای دیگر «بودجه صندوق رفاه دانشجویان» افزایش ۱۰۵ درصدی داشته است درحالیکه بدلیل تعطیلی خوابگاه‌ها و سایر بخش‌های رفاهی دانشگاه‌ها این افزایش هزینه غیرمنطقی است.
علاوه بر بیش‌اظهاری هزینه‌های نظام سلامت در لایحه بودجه۱۴۰۰، توزیع نامتوازن هزینه‌ها در بخش‌های مختلف نیز یکی دیگر از مشکلات مهم بودجه بوده است. به‌عنوان نمونه در حالیکه بدلیل شیوع کرونا نیاز به توسعه برنامه‌های دولت الکترونیک در حوزه سلامت ضروری است تا از مراجعات حضوری مردم به بخش‌های مختلف مراکز درمانی کاسته شود، بررسی «بودجه برنامه توسعه دولت الکترونیک» نشان می‌دهد فقط ۳۸میلیارد تومان (۰.۰۲درصد از کل بودجه سلامت) ! به این برنامه اختصاص داده شده است؛ سهم دانشگاه‌ها در توسعه این برنامه نیز صفر است!
از سوی دیگر پروژه‌های مهم و زیرساختی همچون نسخه الکترونیک و پرونده سلامت الکترونیک که هنوز به مرحله اجرایی نرسیده‌اند (و در صورت اجرایی شدن می‌توانستند در مدیریت شیوع کرونا نیز بسیار اثرگذار باشند) جایگاهی در برنامه‌ها و اقدامات بودجه سال ۱۴۰۰ نداشته‌اند. این موارد درحالی است که به‌عنوان مثال «بودجه فرهنگستان علوم پزشکی» برابر ۴۰میلیارد تومان (بیش از بودجه توسعه دولت الکترونیک) است.
*جمع‌بندی
ابزارهای جدید برای تحلیل داده‌های بودجه (نظیر داشبوردهای تعاملی) این امکان را برای سیاست‌گذاران و پژوهشگران فراهم می‌کنند که با نگرشی جدید به تحلیل و بررسی بخش‌های مختلف بودجه بپردازند. استفاده از این روش‌ها بجای روش‌های سنتی، ابعاد جدیدی از نکات تحلیلی را در اختیار قرار می‌دهد که پیشتر از نگاه سیاست‌گذار پنهان می‌ماند. بررسی لایحه بودجه سال۱۴۰۰ در حوزه سلامت با استفاده از داشبوردهای تعاملی نشان‌دهنده این است که افزایش ۶۱درصدی هزینه‌ها، بیش از آنکه به بیماری کرونا مرتبط باشد، به بیش‌اظهاری هزینه‌ها مرتبط است؛ به عبارت دیگر هزینه‌های حوزه سلامت در لایحه سال ۱۴۰۰ غیرواقعی تدوین شده‌اند. هرچند ارائه تحلیل‌های متعدد از داشبورد ارائه‌شده امکان‌پذیر است، در این یادداشت صرفاً به برخی از موارد اشاره شد.