به گزارش سرویس دفاع و امنیت مشرق، مفهوم دفاع هوایی یک مبحث بسیار پیچیده و چند لایه است که از بخش های مختلفی تشکیل می شود؛ از سیستم های کشف و رهگیری تا سلاح های مختلف برای درگیری چه در شکل زمین پایه، هوا پایه و دریا پایه، این پیچیدگی و چند لایه بودن را در خود جای داده اند. یکی از این لایه های پدافندی که هم در بخش زمینی و گاهی در بخش دریایی و حتی اخیرا هواپایه وجود دارد موشک های دوش پرتاب ضد هوایی است که معمولا برای مجهز کردن دسته های پیاده نظام یا واحدهای سبک مکانیزه و زرهی به کار می رود و وظیفه آن ایجاد یک لایه کوتاه برد و ارتفاع کم علیه اهدافی مثل بالگردها، جنگنده های پرواز کننده در ارتفاع پایین، پرنده های بدون سرنشین و در صورت داشتن توانایی های ویژه، حتی موشک کروز است.
طی هفته های اخیر در کشورمان خطوط تولید سری جدید موشک های دوش پرتاب افتتاح شده و بر اساس تصاویر به نظر میرسد یک حرکت جالب و قابل توجه در زمینه افزایش توان بهره وری از این موشک ها نیز صورت گرفته است. قبل از پرداختن به این مسئله بهتر است نگاهی به تاریخچه این موشک ها در کشور داشته باشیم.
بیشتر بخوانید:
از استرلای شوروی سابق تا استینگر آمریکایی در ایران
تقریبا اولین موشک دوش پرتاب ضد هوایی وارد شده به ایران، مدل سری استرلا یا همان سام ۷ ساخت شوروی سابق بود که بر اساس توافق هایی در زمان رژیم گذشته به ایران وارد شده و در کشور ما به عنوان سهند شناخته می شود. این موشک به صورت کلی در سالهای قبل از شروع جنگ تحمیلی در نقاط مختلف جهان و در جنگ های درگرفته بین کشورهای مختلف و گروه های شبه نظامی به کار رفته است.
جنگ ویتنام، نبردهای اعراب و رژیم صهیونیستی و درگیری های مربوط به جنش های آزادی بخش و ضد استعماری در قاره آفریقا از جمله مکان هایی هستند که در دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ میلادی این موشک در حجم بالایی مورد استفاده قرار گرفته و موفقیت هایی نیز به دست آورد.
موشک سام ۷ در اختیار رزمندگان ایرانی در ایام جنگ تحمیلی
با ورود به دهه ۱۹۸۰ میلادی و در زمان وقوع جنگ تحمیلی، با توجه به تجربیات زیادی که دو ابرقدرت آن زمان در حوزه موشک های دوش پرتاب و راه های مقابله با آن کسب کرده بودند موشک های سری سهند آنچنان گزینه ای مطلوب و جوابگو نبودند. با ادامه روند جنگ و نیاز به تقویت توان پدافندی کشور ، خصوصا برای انجام عملیات های مهمی چون والفجر ۸ و تصرف شبه جزیره فاو یک طرح بزرگ پدافندی به اجرا درآمد که بخشی از آن به عهده موشک های دوش پرتاب بود.
در آن زمان ارتش شوروی در افغانستان حضور داشت و آمریکا با واسطه گری پاکستان توانسته بود تعدادی موشک دوش پرتاب نسل جدید و پیشرفته استینگر را در اختیار مجاهدین افغان قرار بدهد. این موشک اثرات مخربی روی خصوصا عملیات بالگردها و جنگنده های تهاجمی شوروی سابق که در ارتفاع پایین پرواز می کردند داشت.
موشک استینگر در اختیار یکی از نیروهای سپاه در ایام دفاع مقدس
ایران موفق شد تعدادی از موشک های استینگر را به دست آورده و برای عملیات مهم والفجر ۸ آماده کند. با شروع عملیات و غافلگیر شدن ارتش بعثی، حملات سنگین هوایی برای عقب زدن نیروهای ایرانی آغاز شد. یکی از بخش های مهم این حملات بمب افکن های سری فیتر بودند که با توان پرواز سریع در ارتفاع پایین به خطوط نیروهای ایرانی حمله کردند.
این بار یک غافلگیری جدید در انتظار خلبانان عراقی بود و تلفات سنگین واحدهای هوایی عراق در برابر پدافند هوایی ایران و موشک های استینگر از جمله دلایل مهم تثبیت خطوط تصرف شده و پیروزی ایران در آن مرحله از جنگ شد. در سالهای بعد و در جریان درگیری مستقیم بین ایران و آمریکا، حداقل یک فروند بالگرد کبری سپاه تفنگداران دریایی آمریکا نیز توسط همین موشک آمریکایی در خلیج فارس ساقط شد.
تلاش برای ساخت دوش پرتاب های بومی
بعد از پایان جنگ تحمیلی و آغاز دوره توسعه جدی توان دفاعی کشور، بحث طراحی و ساخت موشک های دوش پرتاب جدید نیز مطرح شد. در نهایت در دهه ۸۰ شمسی اولین نسل از موشک های دوش پرتاب ایرانی با نام میثاق به جهان معرفی شد. برخی منابع خارجی ادعا کردند که این موشک ها در حقیقت بر اساس مدل چینی QW-۱ توسعه پیدا کرده اند. تا به امروز ۳ مدل از این موشک توسعه پیدا کرده است.
یکی از مدل های قدیمی تر موشک دوش پرتاب میثاق
میثاق۱ موشکی با طول یک و نیم متر، دارای کمینه برد ۵۰۰ متر و بیشینه برد ۵۰۰۰ متر، توان درگیری با اهداف در سقف پروازی ۴۰۰۰ متر و کمینه ۳۰ متر است. سرعت این موشک بالغ بر ۶۰۰ متر بر ثانیه و جرم آن نزدیک به یازده کیلوگرم است که ۱.۴۲ کیلوگرم آن را سرجنگی تشکیل داده و جرم موشک با پرتابگر که نفر باید آن را تحمل کند حدود ۱۷ کیلوگرم است.با توجه به ویژگیهای پرتابگر، عمر انبارداری این موشک بالا بوده، دستور العمل پرتاب ساده و نرخ شلیک بالایی داشته و در دمای منفی۴۰ تا مثبت۶۰ درجه سانتیگراد قابل استفاده است.
سامانه هدایت خودکار امکان شلیک کن و فراموش کن را فراهم کرده و به کاربر اجازه می دهد سریعا موضع پرتاب را ترک کرده و از خطر آسیب دیدن از سوی دشمن کاسته شود. در سالهای بعد، موشک میثاق ۲ به عنوان مدل ارتقاء یافته میثاق ۱ وارد خدمت شد و یکی از نکات مهم که در آن مد نظر قرار گرفت بحث افزایش حساسیت جستجوگر فروسرخ این موشک برای مقابله با موشک های کروز بود. این موشک ها معمولا دارای تشعشع فروسرخ کمی هستند و می توانند از دید بسیاری از سامانه های شناسایی مخفی بمانند. برد و ارتفاع درگیری در موشک میثاق ۲ ثابت مانده اما سرعت آن از ۶۰۰ متر بر ثانیه به ۸۵۰ متر بر ثانیه افزایش پیدا کرده است.
موشک میثاق ۳ از نظر ظاهری آنچنان تفاوتی با مدل های قبلی این موشک نداشته و از نظر مشخصات پروازی نیز تقریبا در همان رده به حساب می آید اما به کارگیری یک فناوری جدید میثاق ۳ را علیه اهداف پایین پرواز خصوصا موشک های کروز بسیار مرگبارتر می کند. در این موشک از فیوزهای جدید استفاده شده که امکان انفجار و مورد اصابت قرار دادن هدف را بسیار افزایش می دهد.این فیوز از نوع لیزری است و اساس کار آن بر این شکل است که پس از پرتاب موشک به سمت هدف مورد نظر، یک منبع تابش لیزر در داخل موشک به صورت ۳۶۰ درجه، نور را به اطراف پخش می کند و به محض نزدیک شدن به هدف مورد نظر و بازتاب پیدا کردن نور لیزری که به هدف برخورد کرده، سر جنگی موشک فعال شده و منفجر می شود.
موشک میثاق ۳ - حسگرهای فیوز لیزری با دایره قرمز مشخص شده است
در حقیقت این موشک به غیر از سامانه جستجوی فروسرخ خود، یک فیوز و سامانه تشخیص لیزری نیز دارد که به آن کمک می کند تا هدف را بهتر را تشخیص داده و با آن مقابله کند. این قابلیت از آنجایی مهم است که امروزه اقدامات متقابل علیه موشک های دوش پرتاب حرارتی در بالگردها و هواپیمای رزمی، شدیدا توسعه پیدا کرده و توسعه این فیوز جدید می تواند شانس مورد اصابت قرار دادن هدف را افزایش دهد.
سکوی متحرک برای دوش پرتاب های ایرانی
در روزهای گذشته با حضور وزیر دفاع و رییس ستاد کل نیروهای مسلح از خط تولید موشک های پیشرفته دوش پرتاب رونمایی شد که به گفته سرلشکر باقری بردی در حدود ۵ کیلومتر دارد. نام خاصی در خصوص این موشک بیان نشده ولی تصویر منتشر شده از آن احتمالا همان ارتقاء یا مدلی از موشک سری میثاق ۳ باشد. در تصاویر پخش شده مربوط به این مراسم و بحث های مربوط به رونمایی آن، تصویری از یک سامانه متحرک پخش شد که به نظر یک حامل جدید برای موشک های دوش پرتاب است.
در این طراحی که در برخی از کشورهای جهان نیز مورد استفاده قرار گرفته، تعدادی از موشک دوش پرتاب بر روی یک سکو به همراه سیستم های هدف گیری نصب شده و عامل انسانی از پروسه حمل موشک حذف می شود.
سامانه متحرک پدافندی جدید - به بخش دایره شکل دقت کنید - احتمالا سیستم هدف یابی اپتیکی
در این شرایط و روی یک سکو تعداد بیشتری موشک حمل شده و می تواند با سرعت بیشتری به سمت اهداف مختلف پرتاب شود. این مدل ها در دنیای امروز در کشورهایی مثل روسیه و فرانسه به صورت ثابت روی شناورها یا متحرک روی نفربرها توسعه پیدا کرده است.
نفربر ام ۱۱۳ ارتش سنگاپور مجهز به موشک های پدافندی دوش پرتاب
سیستم پدافندی ۳M-۴۷ روسی مجهز به موشک های ایگلا
با این حرکت ساده اما مهم و کاربردی، همان طور که گفته شد حجم موشک قابل حمل افزایش پیدا کرده و به ازای آن از تعداد نیروهای انسانی لازم نیز کاسته خواهد شد که در نهایت به کاهش هزینه های مالی و در صورت مورد اصابت قرار گرفتن سامانه، از رخ دادن تلفات انسانی جلوگیری خواهد کرد. در عین حال با متحرک شدن این سیستم دفاعی، یک لایه دفاع هوایی متحرک با سرعت بالا به سیستم های دفاع ارتفاع پایین کشور اضافه می شود و سطح اطمینان پذیری برای مقابله با تهدیدات خصوصا در رده موشک های کروز نیز افزایش پیدا خواهد کرد.