به گزارش مشرق، حجت الاسلام امیرعلی حسنلو، مدیرگروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه مطلبی با عنوان «نگاهی به تحولات مهم و اقدامات راهبردی، فرهنگی و اجتماعی امام هادی (ع) در دوران امامت» برای رسانه رسمی حوزه های علمیه ارسال کرده است که بدین شرح است:
امام هادی (علیه السلام) در سال ۲۱۲ پانزدهم ماه ذی حجه در اطراف مدینه (صریا) از مادری با فضیلت به نام «سمانه» یا «سوسن» متولد شد.
پدر بزرگوارش امام جواد (علیه السلام) در سال ۲۲۰ به شهادت رسید. بدین ترتیب، امامت امام هادی (علیه السلام) در سن هشت سالگی آغاز و تا سال ۲۵۴ به مدت ۳۳ سال استمرار داشت.
آن حضرت در بین مردم با القاب، عالم، فقیه، امین، نقی، طیب مشهور بود.آن حضرت در دوره امامتش معاصر شش تن از سلاطین عباسی به نامهای معتصم، واثق، متوکل، منتصر، مستعین و معتز بود که دشمن ترین آنها نسبت به علویان متوکل بود.
دوره امام هادی (علیه السلام) دوره ای است که بنیان برخی از اندیشه های ناب تشیع شکل گرفته و شیعه سازماندهی شده باورهای عمیق شیعه به تناسب و ظرفیت تمام اعلام گردیده و در یک کلمه تشیع عصر امام هادی از نظر عقیدتی منسجم و نمایان شده و در عرصه های تمدنی نوآوری ها و ابداعات و نظریات مستقل دارد.
قرن سوم در جهان اسلام قرن نوینی از نظر علمی و فکری بود که حرکت جامعه به سوی رشد علمی و فرهنگی با رویش اندیشه های جدید کلامی و ورود شبهات مختلف عقلی و فلسفی که متأثر از نهضت ترجمه بود، مرحله ای متمایزتر از گذشته را در پیش روی قرار داده بود، مکاتب و فرقه های مختلف علمی با اختلافها و تنازع در حال تولید علم بر اساس اندیشه های خود بودند و نابسامانی فکری تمام جهان اسلام را به خاطر شیوع شبهات گرفته بود.
اما مکتب اهل بیت (علیهم السلام) با برتری محسوس، در محاصره دستگاه سیاسی، به برکت وجود ائمه (علیهم السلام) از پایه های محکم و استوار و منطقی برخوردار بود و هرگاه شبهه ای متوجه کلیت اسلام و محتوای اسلام می شد، تنها پاسخ قانع کننده از سوی رهبران مکتب اهل بیت (علیهم السلام) صادر می گردید. این واکنش اساسی از سوی ائمه به ساماندهی سازمان یافته مبانی فکری اسلام منجر می شد.
امام هادی (علیه السلام) در این دوره خطیر از لحاظ علمی که برای آینده جهان اسلام اهمیت خاص داشت، باید به گونه ای بنیان های علمی مکتب اهل بیت (علیهم السلام) را تأسیس و سازماندهی می کرد که تا قرنهای آینده این بنیانگذاری نیازهای فکری و سیاسی را پاسخ بدهد.
امام (علیه السلام) آینده ای بسیار دور را مدنظر داشت و از نظر فکری و سیاسی برای صیانت و استمرار امامت مدبرانه، برنامه ریزی کرد و شالوده های مهم را مشخص نمود که در این مقاله به قسمتهایی از مدیریت توانمند فکری و علمی امام (علیه السلام) می پردازیم.
دشمنی برخی از سلاطین عباسی مثل متوکل با خاندان امامت و علویان تا حدی بود که امنیت مالی و جانی آنان در مخاطره بود؛ از این رو، امام هادی (علیه السلام) با توجه به این اختناق و نبود امنیت برای صیانت از جان و مال پیروان اهل بیت (علیهم السلام)، فعالیتهای کاملاً سری و پنهانی داشت؛ ابداع امام دراین شرایط گستردن شبکه وکالت وایجاد ارتباط با این راهبرد بود .
امام هادی (علیه السلام) قبل از اینکه توسط مأموران عباسی به سامرا احضار شود، در مدینه سکونت داشت که مرکز علمی و فقهی بزرگ جهان اسلام شمرده می شد. فعالیتهای علمی مناسب با جو علمی مدینه برقرار بود.
براساس اظهار شیخ مفید، امام مدت ده سال آخر دوره امامت را در سامرا سکونت اجباری و تحت نظر داشت.
اختناق شدید سیاسی و شیوع شبهات فکری و عقیدتی دو پدیده مهم دیگر در دوره امام هادی (علیه السلام) بود که اگر مواضع و تدابیر امام نبود، اساس فکری مکتب اسلام و عقاید بنیانی آن مثل توحید گرفتار آشفتگی و در معرض تهدید جدی واقع می شد.
از پیامدهای تلخ سیطره اختناق عباسیان، تفرقه بین پیروان اهل بیت (علیهم السلام) بود. آثار وضعی جو سیاسی حاکم در جامعه، بروز و ظهور فراوانی داشت که امام هادی (علیه السلام) با تدابیر اساسی، سیاسی و فرهنگی، زمینه های افزایش این گونه پیامدها را از بین برد، تدبیر خاص امام برای ایجاد هماهنگی و همبستگی بین جمعیت پیروان اهل بیت (علیهم السلام) که در شهرهای مختلف جهان اسلام بودند، با مؤلفه (وکالت) صدها نتیجه زود بازده و آینده ساز داشت.
از جمله فعالیت های امام علیه السلام در حفظ اسلام اصیل ، مبارزه با افراطیان واهل غلو و غالیان و فرقه های گمراه با گرایشات صوفی مآبانه بود وسلف گرایانه بود . آن حضرت با تمام گرایشاتی که مغایر با خط اسلام ناب و اصیل بود از طرق مختلف مبارزه می کرد و به اصحاب خود و وکلای خود طی نامه یا پیام شفاهی به دوری و پرهیز از آنان را موکداً توصیه کرده و شیعه را از غلو و گرفتاری در انحرافات نجات می داد. و بدین نحو خط امامت و اسلام را حراست می نمود.
۱- بسط مکتب اهل بیت(ع) وباورهای شیعی
دوران امامت امام هادی علیه السلام دوره شکوفایی تشیع و مکتب اهل بیت است، با راهبردهای امام هادی این موفقیت به دست آمد .
به چند دلیل این دوره برای تشیع خاص واز آغاز دوره امامت بی مانند بود .
الف- دورانی است که تلاشهای فرهنگی ائمه پیشین به ثمر نشسته که ازدوران آغاز امامت ، شیعه با سختی های زیادی مواجه بود وآنهارا پشت سر گذاشته واز نظر سیاسی دوره های اختناق زیادی به خود دیده واز دوره امام رضاعلیه السلام آسودگی نسبی بوجود آمده است.
ب- دوره ای است که تلاش های علمی امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نتیجه داده و شیعه بعنوان مکتب درای پشتوانه فقهی وعلمی تاثیر گذار است .
ج- دوره امام هادی دوره ای است که حضرت مدیریت علمی فکری وسیستمی راه انداخت ارتبا شیعه با امام از روشهای مختلف امکان پذیر است .
د- دوره ای است که حضرت بدون تقیه باورهای شیعه و اصول تمایزات مکتبی را علنا بدون تقیه اعلام می کند از زیارت اربعین تا زیارت جامعه و زیارت غدیریه و ذکر فضائل امیر مومنان و و برتری های حضرت نسبت به دیگران ؛
ه- نهاد رسمی وکالت و زمینه ها و شرایط دوره غیبت و مسائل و نیازهای این دوره را پیش بینی و برای این دوره تدابیر حفاظتی وضمانتی خواص در نظر می گیرد و به فقها و وکلای مختلف اختیارات وامتیازات وجایگاه تعریف می کند .
لذا شیعه گسترده تر ومنسجم تر دراین دوره ظاهر می شود با وجود اختناق نسبی وسلطه نظامی ظاهری دستگاه خلافت ؛ دستگاه خلافت عباسی نیز گرفتار معضلات داخلی و نفوذ نظامیان غیر عرب ودخالت آنها در انتخاب خلیفه و خارج از ساختار قبیلگی قدرت دستگاه خلافت را تحلیل وقداست پیشین خلافت نیز از بین رفته است ؛ خلیفه وجایگاه آن ملعبه نظامیان شده است ؛ لذا شیعه بعنوان نهاد مذهبی و اجتماعی وسیع پر نفوذ در همه نقاط قلمرو اسلامی حضور دارد ؛ شیعه بعنوان مکتب بر خوردار از موازین و معیارهای فقهی وعلمی واقتدار معنوی میراث امامت را عهده دار و شناخته شده است ؛ در عصر ولایتعهدی امام رضا (علیه السلام) با تلاشهای علمی حضرت وچیرگی ها وموفقیتهایی که در مناظرات به دست آورد در میان ملل ونحله های فکری ومذاهب اسلامی در رفعت و جایگاه والا قرار گرفته است ؛ ائمه پس از امام تا امام عسگری معروفیت به ابن الرضا (علیه السلام) دارند .
دوره امام هادی علیه السلام دوره ای است که بنیان برخی از اندیشه های ناب تشیع شکل گرفته و بنیان مرجعیت و زعامت شیعه در این دوره پی ریزی شد.
۲- تبیین مفاهیم کلیدی تشیع در غالب زیارت وتاکید بر زیارت اهل بیت (ع)
امام هادی اساسی ترین کارهای فرهنگی را با القای و تبیین فرهنگ زیارت به شیعه منتقل وشیعه را به حرکت و فعالیت های اجتماعی وجنب وجوش سیاسی و به پویایی بی مانند سوق داد :
دو متن زیارت که از سوی امام هادی به یادگار مانده است دارای متنی عالی و بی مانند در تبیین مفاهیم کلیدی و باورهای شیعی است؛ دراین زمان امام عقاید ناب شیعه را در متن این دو زیارتنامه ارائه فرمود.
ایشان در زیارت غدیریه جایگاه برتر امام امیر مومنان (ع) و در متن زیارت جامعه همه امامت را بعنوان جامع ترین سند اندیشه های کلامی شیعه ارائه فرمود که نقطه عطفی در تکامل باورها و عقاید شیعه تا پایان تاریخ است.
الف: زیارت «غدیریه» امام هادی(ع) ومضمون عمیق آن
امام هادی علیه السّلام دو زیارت نامه مهم با متن عالی وزیبا ورسا درباره ائمه دارد که در آن ها اوصاف امامت وحقانیت امامت را بطور دقیق ومفصل ذکر فرموده است ؛ یکی زیارت جامعه که در جای دیگر ومصاحبه های دیگر و مقالات دیگر بنده درباره آن مفصل توضیح وتبیین نموده ام در این با اشاره وکوتاه درباره زیارت غدیریه نکاتی دیگر را متذکر می شوم .
در این زیارت محوریت ذکر فضایل امیر مومنان است ؛ حکمت این رویکرد وتوجه واهمیت امام هادی (ع) هم می تواند به جهات سیاسی وهم به جهات کلامی و باورهای شیعه و مسلمانان باشد در مقابل فضائل تراشی برای خلفای ستمگر وغاصب باشد ؛ از طرفی متوکل که سر سخت ترین دشمن علویان بود ، مدام به امیر مومنان توهین می نمود احتمال دارد ،امام هادی موضعی در مقابل این گستاخی ها به بیان فضایل حضرت بپردازد و دفع شبهات نماید و به تنویر افکار مسلمانان در مقابل سیل تهاجم این خلفای نادان اقدام بفرماید ؛ لذا دراین زیارت نامه با توجه به متن زیبا وعالی آن که به ذکر پاره ای از حوادث تاریخ ونقش امیر مومنان(ع) دراستقرار اسلام و ایثار ها و مجاهدتهای حضرت پرداخته است ؛ لذا در زیارت غدیریه نکاتی درباره جدّش امام امیر المؤمنین علیه السّلام، که بنیان واساس امامت است فرموده است ؛ به چند نمونه اشاره می شود :
۱- آن حضرت نخستین کسی است که اسلام آورد و به خداوند مؤمن و معتقد شد و دعوت رسول خدا(ص) را لبیک گفت، امام هادی جدش را مخاطب ساخته، میگوید:
«تو نخستین کسی هستی که به خدا ایمان آوردی و در پیشگاه خدا نماز گزاردی و در راه او جهاد کردی و در دیار شرک و بتپرستی که آکنده از کفر و ضلالت بود و آشکارا شیطان را میپرستیدند، تو بودی که عرض اندام نمودی (آنجا را از پلیدی و شرک پاک ساختی) ...»
رسول خدا- صلّی اللّه علیه و آله- به عایشه فرمود:
این علی بن ابی طالب نخستین کسی است که پیش از همه مردم ایمان آورد. و بسیاری از این قبیل اخبار که این مطلب را بصراحت بیان کردهاند.
۲- امام هادی علیه السّلام در این زیارتنامه، از جهاد امام امیر المؤمنین علیه السّلام و بیباکی، دلاوری و سرسختی آن حضرت در جنگها از جمله جنگ خندق وبدر سخن گفته، و خطاب به جدش عرض می‌کند:
«و لک المواقف المشهودة و المقامات المشهورة، و الأیام المذکورة یوم بدر، و یوم الأحزاب، إذ زاغت الأبصار و بلغت القلوب الحناجر، و تظنّون باللّه الظنونا،
۳- افتخار نزول آیاتی از قرآن در شان حضرت «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ».
براستی خوابیدن امام امیر المؤمنین علیه السّلام در بستر پیامبر (ص) از بزرگترین کارهای جهادگرانه بود و امام علیه السّلام در آن شب اسلام را از بزرگترین مصیبتی که دچار شده بود نجات داد، و زندگانی امام علی علیه السّلام به همین ترتیب، سراسر تقدیم اسلام بوده است.
۴- امام هادی علیه السّلام در زیارت خود به بعضی از صفات برجسته معنوی جدش امام امیر المؤمنین علیه السّلام اشاره فرموده است:
«گواهی میدهم ای امیر مؤمنان! که تو همیشه با هوای نفس مخالفت کرده و همواره به همراه تقوا و پرهیزگاری، بر فروخوردن خشم و غضب توانا بودی، و از بدیهای مردم، چشم میپوشیدی، و هنگامی که مردم از دستور خدا سرپیچی می‌کردند، تو سخت خشمناک میشدی، و چون راه طاعت میپیمودند تو خوشنود میگشتی و به هر چه عهد و پیمان داشتی عمل میکردی و آن چه را که باید پاس داری، کاملا رعایت کردی و هر چه را به ودیعت نزد تو گذاشتند، محافظت فرمودی. ....»
ب- زیارت جامعه کبیره
امام هادی علیه‌السلام اقدام بسیار اساسی برای تبیین جایگاه امامت انجام داد و بارزترین و بهترین سند شناسایی امامت یعنی زیارت جامعه کبیره را بیان فرمود.
وی افزود: معرفی اهل بیت علیهم السلام به عنوان معدن و سرچشمه علم در این زیارت، رد ضمنی عقاید فرقه‌های مختلفی است که به امامت حاکمان اموی و عباسی و دیگران معتقد بودند و حدیث نبوی «من لم یعرف امام زمانه ماته میتة جاهلیة» را به سلاطین تأویل می‌کردند و آنها را امام مفترض الطاعة می‌شمردند.
این میراث گرانسنگ امامت یعنی زیارت جامعه کبیره، بهترین شیوه برای ساماندهی فکری جامعه اسلامی در آن مقطع و در حال حاضر است که سبب ثبات فکری و عدم انحراف پیروان راستین اهل بیت علیهم السلام از گرد شمع روشن امامت شده است که با مراجعه به متن و شرحهای نوشته شده به آن، می‌توان جایگاه امامت و خلیفة اللهی را در زمین روشن کند.
این فرهنگ سازی از طرف امام هادی علیه‌السلام در زیارت جامعه کبیره، دو جنبه اثباتی و سلبی دارد: جنبه اثباتی، دفاع از منزلت اجتماعی و هدایتی ائمه و برقراری حلقه اتصال امت با امام و برتری اهل بیت علیهم السلام از جهات فراوانی که هرگز قابل مقایسه با دیگران نیستند و... و جنبه سلبی، نیز اندیشه غلات را درباره امامت منتفی و مردود می‌شمارد و شهادت بر وحدانیت خداوند و نفی شرک از ذات او را در آغاز و در ضمن زیارت، در پاسخ غالیان به مردم القا می‌کند: «و المخلصین فی توحید الله و التامین فی محبة الله و المظهرین لامر الله و نهیه»
آن حضرت در این زیارت، عصمت امامت را برای ابطال عقاید معتقدان به امامت حاکمان اموی و عباسی و دیگران مطرح می فرماید.
۳-تاسیس و تقویت سازمان وکالت
سازمان وکالت و نیابت از طرف امام معصوم (علیه السلام) در دوره های پیشین مصداق داشت. اما در دوره امام هادی (علیه السلام) این سازمان وسیع علمی و فکری و سیاسی از نمود خاص و برجستگی ویژه ای برخوردار شد ودرحقیقت می توان گفت تاسیس رسمی شد و فواید مهمی را در پی داشت:
الف) کارکرد سازمان وکالت در انسجام و ساماندهی
۱. پیوند مستمر بین امام و پیروان در اقصی نقاط جهان اسلام که می توانست پیام امام را مثل ابزار ارتباطی امروزین بسرعت و به طور نظام مند به شیعیان از یک کانال موثق و معتبر برساند، بدون این که از لحاظ امنیتی برای پیروان اهل بیت (علیهم السلام) مشکل ساز باشد و از نظر جغرافیایی مکان آنها را برای دیگران معلوم سازد.
۲. این عملیات و شبکه مهم می توانست از نظر علمی و فقهی نیازهای مردم را از منبع اصلی در دسترس قرار دهد که رفع شبهات عقیدتی و فکری از نتایج بدیهی و اولیه آن بود.
۳. شبکه گسترده وکالت تنها سازمان اقتصادی نبود بلکه سازمان بزرگ علمی نیز شمرده می شد که الگویی برای تشکیل حوزه های علمی امروز بود. منشأ علمی سازمان، امام معصوم (علیه السلام) بود و نیازها را رفع می نمود. استمرار این شبکه به مراکز علمی و حدیثی بزرگ مثل مکتب قم و... تبدیل شد. مسائل فقهی و کلامی از کانال مورد اطمینان برای پیروان به منزله یک چتر حمایتی بزرگ مصون بخش بود که تهاجمهای فرهنگی را نیز بدون واکنش آشکار فیزیکی پاسخ داده و دفع می نمود. شبکه وکالت در حقیقت به منزله یک دانشگاه بزرگ زنجیره ای بود که پیروان اهل بیت (علیهم السلام) را از نظر فکری و نیازهای علمی روزمره با مرکز به صورت نامحسوس و سریع مرتبط می نمود. برخی گمان کرده اند سازمان وکالت تنها فعالیتهای مالی داشته، در حالی که تدبیری بود کاملاً اساسی و بنیانی برای سامان سازی علمی و فرهنگی برای حفظ اسلام ناب. چون این نهاد توسعه یافته در شهرها و مناطق مهم شبکه های مطمئن داشت که کارکردهای تأثیرگذار و مهم برای حال و آینده داشت.
ب) کارکرد های مهم سازمان وکالت در ساماندهی و صیانت از دین
۱. پاسخ به شبهات دینی
در دوره امام هادی (علیه السلام) شبهات مهم فکری و کلامی در جامعه اسلامی رواج داشت و عقاید مردم را تهدید می کرد. مثل شبهه تشبیه و تجسیم درباره خداوند، که عده ای به این عقیده گرایش داشتند. امام (علیه السلام) با موضع برهانی این نظریه را مردود شمرد و فرمود، پیروان اهل بیت (علیهم السلام) درباره خداوند به جسمیت قائل نیستند، چون لازمه تشبیه خداوند به اشیای دیگر، تصور جسمیت است، و چیزی که جسم است خود معلول است، شأن خداوند بری از این تمثیلهاست، چون جسم داشتن، محدود شدن به مکان و زمان و عوارض دیگری نظیر پیری، فرسودگی و... را در پی دارد. در حالی که ذات خداوند پاک از این اوصاف است.
این عقیده همان عقیده است که سبب پیدایش تثلیث در مسیحیت شده و آنها برای خداوند شریکی قائل شده اند. امام با برخورد صریح، از شیوع این افکار در بین مردم و پیروان اهل بیت (علیهم السلام) پیشگیری نمود. این شبهات و نظایر آنها اساس توحید را که اولین و مهمترین دستاورد پیامبران الهی است، مورد مخاطره قرار می داد. وجود امام هادی (علیه السلام) در این برهه از زمان این وظیفه را عهده دار است که از توحید پاسداری و برای این منظور برنامه های اساسی پی ریزی و از طریق سازمان وکالت، این مسائل را به نقاط مختلف جهان اسلام ابلاغ نماید.
۲. استفاده از ابزار ارتباطی نوشتاری
روشی که در این دوره بیشتر در شبکه وکالت مورد استفاده بود، استفاده از ارتباط نوشتاری بود، چون «نوشتن» لازمه پیام رسانی گسترده و مخفی که مورد استراق سمع قرار نگیرد، بود و به صورت نامه نگاری از طریق پیکهای مورد اطمینان به نقاط مختلف ارسال می شد. گاهی شبهه ها و سؤالها و نیازهای علمی از سوی وکیلان مستقر در نقاط مختلف به دست امام می رسید و امام نیز با نوشتن پاسخ و ارسال آنها حل مشکل می نمود و بدین وسیله علوم اهل بیت (علیهم السلام) را از آلودگی های فکری صیانت می کرد.
برای نمونه، درباره رؤیت خداوند شبهات کلامی و عقیدتی در این دوره به فراوانی شایع بود. احمد بن اسحاق در این باره از امام به صورت مکتوب سؤال می کند، امام در جوابش می نویسد: رؤیت درست نیست، چون کسی که مدعی رؤیت است محدود است و امکان ندارد ارتباطی بین محدود (انسان) و نامحدود (خداوند)برقرار شود، تا کسی خدا را به چشم ببیند، چون اسباب رؤیت و مشاهده برقرار نیست و محال است چنین چیزی محقق شود، زیرا سنخیت بین رائی و مرئی وجود ندارد؛ بدین معنا که باید بیننده را نوری باشد و نورش به قدری قوی باشد و به شئ مقابل برسد تا او را ببیند، چون این امکان برای بیننده نیست، ارتباط برقرار نخواهد بود؛ از این رو دیدن محال است.
۳ . تعمیق اندیشه امامت
امام هادی (علیه السلام) در این راستا اقدام بسیار اساسی برای تبیین جایگاه امامت وتعمیق آن در میان مسلمانان انجام دادند. بارزترین و بهترین سند، شناسایی امامت از میراث امام هادی (علیه السلام) به نام «زیارت جامعه کبیره» است که معتبرترین منبع امام شناسی می باشد. امام (علیه السلام) با شیوه خاصی آن را تبیین نموده و در ضمن آن غلو را در حق ائمه (علیهم السلام) مردود شمرده است.
این فرهنگ سازی از طرف امام دو جنبه اثباتی و سلبی دارد: جنبه اثباتی، دفاع از منزلت اجتماعی و هدایتی ائمه و برقراری حلقه اتصال امت با امام و برتری اهل بیت (علیهم السلام) از جهات فراوانی که هرگز قابل مقایسه با دیگران نیستند و... و جنبه سلبی، نیز اندیشه غلات را درباره امامت منتفی و مردود می شمارد و شهادت بر وحدانیت خداوند و نفی شرک از ذات او را در آغاز و در ضمن زیارت، در پاسخ غالیان به مردم القا می کند: «و المخلصین فی توحید ا... و التامین فی محبة ا... و المظهرین لامر ا... و نهیه». آن حضرت در این زیارت، عصمت امامت را برای ابطال عقاید معتقدان به امامت حاکمان اموی و عباسی و دیگران مطرح می فرماید: «... و اذهب عنکم الرجس..».
۴. زمینه سازی زعامت فقها در دوره غیبت
مرجعیت دینی فقها که قرنها ضامن بقای دین بوده از عملکردهای فکری امام هادی وتدابیر آن حضرت است ؛وکلای امام هادی از فقها وشاگردان ائمه بودند ؛ ازسوی امام به شیعه معرفی شدند ؛ منزلت مرجعیت در دوره امامت امام هادی تعریف شد ؛ این نهادینه شدن از زمان امام هادی تدریجی شروع شد ؛ سپس در زمان امام عسگری مراتب دیگر مرجعیت فقها اعلام شد ؛ در آغاز دوره غیبت کبری با اشاره امام به نایب آخر که می فرماید «مردم در حوادث و رویدادها به راویان احادیث ما مراجعه کنند، چون غیر از فقها حافظین احادیث و ناقلین آنها هیچ طبقه ای از اهل علم نیستند» از این روی مرجعیت شیعه با این عنایت به وجود می آید و اندیشه پویا برای حفظ مکتب اهل بیت (علیهم السلام) بر اساس آن مستقر می شود
این جایگاه عظیم نیز که هدایت کننده افکار پیروان اهل بیت (علیهم السلام) و انسجام بخش و تضمین کننده بقای دین است، مهمترین دستاورد سامان سازی تحولات فکری توسط امام هادی (علیه السلام) است که آینده مکتب اهل بیت (علیهم السلام) را در مقابل حوادث و رویدادها بیمه و از انفعال و انکسار نجات می بخشد.
۵. پایان دادن به فرقه گرایی در میان شیعیان
فرقه های مختلفی از شیعه در این دوره گزارش شده که به مرور زمان در گرد شمع وجودی امامان بعدی این اختلافها برچیده شد و از این فرقه ها جز نامی در تاریخ نماند.دوره امام هادی که با تزریق اندیشه های ناب این فرقه ها وفرقه سازی ها برچیده شد و شیعه انسجام یافت.
با توجه به اقدامات مهم امام دراین دوره تشیع ومکتب اهل بیت نه تنها تجدید حیات یافت بلکه پویایی وشکوفایی مقتدرانه داشت تا در حوادث مختلف از گزند حوادث به سلامت عبور نمود تا دوره غیبت راه هموار خودرا به خوبی طی کرد وآنچه از این دست آوردهای مهم امروز شاهدیم ؛ نهاد مرجعیت و لایت فقهاست که جامعه شیعی ومکتب اهل بیت را در همه حوادث رهبری نموده وبه مشکلات فرهنگی وفقهی فائق آمده است.
- منابع و مآخذ
شیخ مفید، الارشاد.
خضری، سید احمدرضا، خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار.
شیخ صدوق، توحید، تصحیح حسین تهرانی.
مشکور، محمد جواد، تاریخ شیعه و فرقه های اسلام؛ اشعری قمی، المقالات و الفرق.
حرانی، تحف العقول، ترجمه احمد جنتی.
سیره معصومان؛ سید محسن امین.
حیات فکری سیاسی امامان شیعه؛ رسول جعفریان.