به گزارش سرویس دفاع و امنیت مشرق، مین های ضد نفر از جمله سلاح های به نسبت قدیمی هستند که اگر بخواهیم به شکل کلی و در تعریف تله های انفجاری پنهان شده به آنها بپردازیم، قدمت آنها به زمان جنگ های داخلی آمریکا نیز  می رسد. در دو جنگ جهانی، خصوصا جنگ جهانی دوم استفاده از مین های ضد نفر و ضد تانک در حجم بالایی رواج داشت. از گذشته، مین ها در یک طبقه بندی ساده به دو گونه ضد نفر و ضد تانک در گونه های زمینی تقسیم بندی می شوند و در کنار، مین های ضد بالگرد، مین های ضد زیردریایی و ضد کشتی نیز از جمله دیگر مین هایی هستند که همچنان در جهان تولید شده و مورد استفاده قرار می گیرند.

بیشتر بخوانید:

وحشت ارتش آمریکا از «صاعقه» جدید سپاه/ سرباز همیشه بیدار ایرانی آماده انهدام بالگردهای متجاوز شد +عکس

«مین جهنده»؛ سرب داغ ایرانی برای پرنده‌های متجاوز +عکس

به صورت کلی مین یک سلاح تدافعی ارزان قیمت و مناسب برای متوقف یا کند کردن پیشروی دشمن در جریان یک عملیات رزمی یا یک وسیله دفاعی برای حفاظت از نقاط حساس، خصوصا مرزها به حساب می آید. به علت حاتم بخشی شرق و غرب به ارتش بعث، کشور ما در زمان جنگ تحمیلی در نقاط مرزی بدل به یکی آلوده ترین نقاط در جهان از نظر استفاده از مین های ضد نفر و ضد تانک شد. در سالهای بعد از جنگ تلاش های فراوانی برای پاکسازی مرزهای غربی و جنوب غربی کشور از مین ها انجام شده و تعداد زیادی از پرسنل فعال در این بخش یا به شهادت رسیده یا دچار جانبازی شده اند.

مین والمرا ساخت ایتالیا - یکی از گونه های پر استفاده در جریان جنگ تحمیلی

پیمان اتاوا؛ تلاش برای نابودی مین های ضد نفر

با افزایش استفاده از مین در میدان های مختلف نبرد خصوصا در دوره جنگ سرد، بحث تلفات غیر نظامیان به وسیله مین های به جا مانده از جنگ ها در نقاط مختلف جهان آغاز شد. بعد از بحث های مختلف در نهایت در دسامبر سال ۱۹۹۷، در شهر اوتاوا کشور کانادا پیمانی علیه مین های ضد نفر به امضا رسید. در این پیمان، کشورهای عضو بر منع بکارگیری مین‌های ضد نفر، انهدام ذخایر مین‌های ضد نفر، جلوگیری از گسترش، تولید، فروش یا جابجایی مستقیم و غیر مستقیم به دیگر کشورها تأکید کردند. البته معاهده اتاوا مین‌های ضد تانک که دارای قدرت انفجاری بیشتری هستند را شامل تحریم‌ها نمی‌داند.

کشورهای عضو پیمان اتاوا با رنگ آبی مشخص شده اند

از جمله آنهایی که به این پیمان ملحق نشده اند می توان به عربستان سعودی، جمهوری اسلامی ایران، هند، پاکستان، روسیه، چین، امارات متحده عربی، مراکش، لیبی، لبنان قزاقستان، مصر و ویتنام و رژیم صهیونیستی اشاره کرد. در خصوص کشور ما به دلایل مشخص امنیتی، تحریم تسلیحاتی و عدم ارائه هر گونه کمک نظامی به کشور ما خصوصا در بحث کنترل مرزهای وسیع شرقی کشور، مقابله با گروهک های تجهیز شده توسط برخی کشورها و عدم همکاری برای مقابله با تروریست ها و اشرار اجاره ای، پیوستن به چنین معاهده ای، صرفا موجب فشار به ایران می شد همچنان که پیوستن به برخی معاهده های بین المللی دیگر نیز نتیجه ای جز استانداردسازی دوگانه کشورهای غربی روی هر نوع فعالیت جمهوری اسلامی نداشت.

مورد جالب آمریکا برای مستثنی کردن خود

اما در این میان مورد ایالات متحده بسیار جالب است. آمریکا در ابتدای بحث پیمان اتاوا به آن ملحق نشد اما در نهایت در دوره ریاست جمهوری باراک اوباما این کشور به این پیمان ملحق شد. البته آمریکایی ها منطقه حائل مرزی بین دو کره که در حال حاضر یکی از بزرگترین میدان های مین جهان را در خود جای داده را از این توافق خارج کردند و با این شرط خاص و قابل تامل به پیمان ملحق شدند. یک نکته جالب این که آمریکا در سال ۱۹۹۶ به صورت ضمنی با یک قرارداد در سازمان ملل که به محدودیت برای برخی از تسلیحات متعارف می انجامید به صورت داوطلبانه موافقت کرد. این پیمان در نهایت منجر به توافق اتاوا در سال بعد از آن منجر شد.

بخشی از این پیمان محدودیت در استفاده از مین های ضد نفر غیر از منطقه شبه جزیره کره بود. نکته جالب این که دولت بوش پسر نیز در سیاست های خود در زمینه مین های ضد نفر تقریبا به همین روش ادامه داد و دولت اوباما صرفا آمریکا را وارد پروسه رسمی پیمان اتاوا کرد که باعث می شد این کشور بحث نابودی ذخایر و مین زدایی را نیز آغاز کند. این توافق در سال ۱۹۹۶ را به خاطر داشته باشید تا در ادامه به نکته ای جالب در خصوص آن اشاره کنیم.

خبرنگاران در کنار مرز دو کره در کره جنوبی و در کنار آنها نیز بخشی از میدان مین بین دو کره

در همان زمان (دوره اوباما و امضاء پیمان اوتاوا) بسیاری از فرماندهان نظامی آمریکا با این امر مخالفت کرده و کارشناسان آمریکایی نیز اعتقاد داشتند این حرکت نه یک استراتژی دفاعی بلکه صرفا یک حرکت تبلیغاتی برای جلب نظر گروه های سیاسی موسوم به "ترقی خواه" که بیشتر از آنها به عنوان چپی های حزب دموکرات هم یاد می شود بوده است. با وارد شدن تاجر نیویورکی به کاخ سفید برخی از ژست های صلح دوستانه به صورت علنی کنار رفت و در سال ۲۰۲۰ در نهایت ترامپ آمریکا را از این پیمان خارج کرد. البته آمریکا اعلام کرده که مین های ضد نفری که استفاده می کند دارای مکانیزم های مشخص برای خود تخریبی یا غیر فعال شدن هستند و مشمول آن محدودیت های بین المللی نمی شود.

مسئله قابل توجه دیگر اینکه دلیلی که آمریکا بعد از پایان جنگ سرد صرفا در منطقه حائل کره به استفاده از مین ها ادامه داد بهانه حضور یک دشمن بزرگ و امکان بروز یک درگیری متعارف سنگین بود که در آن به مین به عنوان یک عامل بازدارنده و کند کننده نیاز بود. در دولت ترامپ نیز در کنار بحث کره، مسئله افزایش تهدید چین و روسیه بهانه شد تا تولید مین های ضد نفر از سر گرفته شود. البته این بار محدودیتی مثل مورد شبه جزیره کره وجود نداشت و به بهانه چین و روسیه، دست ارتش آمریکا در استفاده از مین در کل جهان باز بود. دولت ترامپ همچنین در اعلامیه خود در خصوص خروج از پیمان اتاوا به صورت صریح از سه کشور ایران، چین و روسیه به عنوان کشورهایی که پیمان اتاوا را امضاء نکرده اند یاد کرد و مدعی شد یکی از دلایل خروج از این پیمان، نبود این کشورها در این پیمان است. در عین حال در پیمان اتاوا دارای یک سری راه های فرار ویژه کشورهایی چون آمریکا تعبیه شده که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد.

به نوعی ترامپ در بسیاری از موارد سعی کرد پیمان ها و تفاهماتی که در دوره اوباما به انجام رسیده بود را از بین ببرد. نکته جالب تر اینکه رقیب اصلی او در انتخابات سال ۲۰۲۰ یعنی جو بایدن نیز به صورت علنی با شعار معکوس کردن اقدامات ترامپ در حوزه های مختلف وارد میدان انتخابات شد و در برخی از موارد نیز به محض ورود به کاخ سفید دستورهایی برای تغییر برخی از اقدامات ترامپ انجام داد. اما به نظر می رسد حداقل در بحث های دفاعی و خصوصا مسئله مین های ضد نفر بایدن همچنان در مسیر ترامپ و بر خلاف مسیر تبلیغاتی و ظاهری اوباما حرکت خواهد کرد.

در اتفاقی قابل تامل، در روز ۱۲ فوریه سال جاری میلادی یعنی تقریبا ۳ هفته بعد از شروع به کار دولت بایدن (بایدن در روز ۲۰ ژانویه به عنوان رییس جمهور آمریکا سوگند یاد کرد) نیروی زمینی ارتش آمریکا یک درخواست سنگین برای خرید مین های ضد نفر را ارائه داده که البته هنوز برنده این قرارداد مشخص نشده است. طبق این سفارش رسمی، نیروی زمینی آمریکا به دنبال خرید ۱۵ هزار مین ضد نفر از مدل M۱۸A۱ موسوم به "کلیمور" است. این مین از دهه ۱۹۶۰ میلادی در آمریکا تولید شده و در بسیاری از جنگ هایی که آمریکا در آن حاضر بوده مثل ویتنام، جنگ اول خلیج فارس، جنگ بوسنی و جنگ داخلی کامبوج مورد استفاده قرار گرفته است.

مین کلیمور ام ۱۸ - سیم رابط و سیستم فرمان انفجار مین

این مین تقریبا ظاهری مستطیل شکل داشته و ابعاد آن بر اساس ۲۲ سانتی متر طول، ۱۴ سانتی متر عرض و وزن کل آن نیز ۱ کیلو و ۶۰۰ گرم است. در این مین ۷۵۰ گرم ماده منفجره سی ۴ و همچنین ۷۰۰ گلوله فولادی به شکل کره با قطر ۳.۲ میلی متری وجود دارد که با توجه به زاویه قرارگیری مین به سمت هدف بعد از فعال شدن به فاصله ای بین ۵۰ تا ۱۰۰ متر پرتاب می شوند. این ترکش ها زاویه ۶۰ درجه جلوی مین را پوشش می دهند و معمولا برای غافلگیری و کمین زدن به نیروهای پیاده دشمن یا خودروهای غیر زره پوش شده کاربرد دارد. ترکیبی از تیکه های پوشش دهنده خود مین، موج انفجار سی ۴ و از همه مهمتر ترکش های فولادی باعث می شود که خصوصا در اهداف انسانی زخم های کشنده ای ایجاد شود.

 این مین ها معمولا به وسیله یک سیستم فعال کننده متصل به یک سیم از راه دور توسط کاربر فعال شده یا می توان آن را به صورت تله انفجاری برای فعال شدن توسط خود هدف تنظیم کرد. در کنار بحث عملیات های کمین از این مین ها می توان به عنوان یک گزینه مناسب برای ایجاد محیط ضد دسترسی برای نیروهای پیاده دشمن استفاده کرد. در صورتی که عملیات به صورت کمین باشد و یک نیروی خودی مین را فعال کند قاعدتا خطری برای غیر نظامیان وجود ندارد چرا که یا عملیات انجام شده و مین منفجر می شود یا در صورت توقف عملیات، این مین قابلیت بازیابی توسط نیروی کاربر را دارد.

 مسئله خطرناک برای غیر نظامیان در خصوص این مین همان حالت تله ای مین های سری کلیمور است که شبیه به نارنجک ها یا برخی دیگری از مین ها مثل سری والمرا به وسیله یک سیسم به مکانیزم فعال کننده وصل شده و زمانی که قربانی با این سیم برخورد کند انفجار صورت می گیرد. در این جاست که باید گفت آمریکا از یک راه فرار این پیمان استفاده کرده است.

آشنایی با راه فرارهای جالب در پیمان اتاوا

نکته عجیب و قابل تامل در خصوص پیمان اتاوا این است که صرفا مین های ضد نفر پنهان شده (معمولا زیر خاک) را پوشش داده و استفاده از مواردی مثل سری کلیمور، مین های ضد تانک یا انواع سیستم هایی که به عنوان تله انفجاری استفاده می شود را پوشش نمی دهد. این مسئله که مین های ضد تانک یا تله های انفجاری نیز از جمله مواردی هستند که هر ساله به غیر نظامیان آسیب میزنند بحثی است که نیازمند شاید یک مطلب جداگانه است و از جمله نشانه های ضعف ای بسا عمدی در این پیمان است.

نمایی از درون مین ۱۸ و گلوله های فولادی داخل آن

در اواسط مطلب به این مسئله اشاره شد که در سال ۱۹۹۶ آمریکا به صورت داوطلبانه با برخی از محدودیت ها در خصوص تسلیحات و مین های ضد نفر موافقت کرد. نکته جالب اینجاست که حداقل بر اساس یک سند از سازمان دیدبان حقوق بشر، زمانی که در دولت بوش پسر از آمریکایی ها در مورد وضعیت مین های سری کلیمور در حال تله گذاری شده سوال شده نه وزارت خارجه و نه وزارت دفاع آمریکا پاسخی به آن نداده اند. در آن زمان آمریکایی ها ادعا کرده بودند این وضعیت برای مین های کلیمور نیز صرفا برای منطقه شبه جزیره کره است. سازمان جهانی دیده بان حقوق بشر در سوال خود به صورت خاص پرسیده بود که این وضعیت در خصوص مین های کلیمور همچنان محدود به شبه جزیره کره است که با سکوت این دو نهاد دولت آمریکا رو به رو شده بود. خود این سکوت البته میتواند حاوی پاسخ بسیار روشنی برای اهل فن در این زمینه باشد.

سازمان دیده بان حقوق بشر اعتقاد دارد که کلیمورها در حالت تله انفجاری در حقیقت همان مین های ضد نفر پنهان شده هستند و شامل پیمان اتاوا و محدودیت های آن می شوند. در عین حال این سیستم در این حالت، فاقد هر گونه مکانیزم خود تخریبی یا غیر فعال شدن است یعنی آنچه که ایالات متحده نیز در این سالها در خصوص مین های ضد نفر خود تبلیغ می کرده در این خصوص عملا وجود ندارد. اگر از دید حرفه ای و تخصصی نیز به این مسئله نگاه کنیم مین کلیمور و بحث کمین برای دشمن چه در زمان حضور نیروهای خودی چه وضعیت تبدیل آن به یک تله انفجاری نیاز به پنهانکاری برای غافلگیری دشمن دارد ولی این مسئله در پیمان اتاوا به صورت عمد یا سهوی مورد توجه قرار نگرفته است.

نکته جالب دیگر این که عدم تولید مین در این چند سال در آمریکا و نزدیک شدن تاریخ انقضاء بسیاری از مین های موجود در زرادخانه ارتش آمریکا در کنار بحث خروج این کشور از این پیمان فرصت ایده آلی را برای پیمانکاران صنعت نظامی پیش آورده تا دوباره قراردادهای کلانی را برای طراحی، ساخت و تولید انبوه این مین ها بدست بیاورند و دولت جدید آمریکا، بدون آنکه تبلیغی در این خصوص انجام دهد، در راه تولید سلاح های خاص و تداوم اقدامات دولت ترامپ، گام برمی دارد.