به گزارش مشرق، تقلب و کپی کاری در پایان نامه نویسی عمری به دارازای دو دهه دارد و این روزها به غده‌ای سرطانی تبدیل شده است. غده‌ای سرطانی که محمل و مرکز ثقلش میدان انقلاب و گردانندگان آن نخبگانی هستند که همگی فارغ التحصیلان دانشگاه‌های برتر کشور به شمار می‌روند. این امر به حدی در جامعه دانشگاهی شیوع پیدا کرده که وزارت علوم در پاسخ به خواست جامعه علمی کشور برای پیشگیری از بدرفتاری‌های علمی، به ویژه دستبرد علمی در تدوین پایان نامه‌ها و رساله‌های تحصیلات تکمیلی سامانه همانندجو را برای جلوگیری از این اقدامات طراحی و راه اندازی کرد.
سامانه همانند جو چیست؟
سامانه «همانندجو» با پشتوانه متن کامل و در حال افزایش صدها هزار عنوان از تازه‌ترین پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها و دیگر مدارک علمی راه‌اندازی شده است. همانندجویی در نوشتار پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها و دیگر مدارک علمی، گامی در کمک به نگه‌داشت حقوق پدیدآوران و گسترش علم و فناوری و زمینه‌سازی برای دسترسی آزاد همگان به اطلاعات است. «همانندجو» با جست‌وجوی خودکار در متن کامل پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها و دیگر مدارک علمی در ایرانداک و همچنین در وب، نوشته‌های همانند را بازیابی و اندازه همانندی و منبع اطلاعات همانند را نمایش می‌دهد. مجلس شورای اسلامی در تبصره ۹ قانون «پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی» مصوب ۳۱ مرداد ۱۳۹۶، کاربرد این سامانه را برای پیشنهاده‌ها (پروپوزال‌ها)، پایان‌نامه‌ها، و رساله‌ها در حوزه‌های علمیه و همچنین دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مؤسسه‌های آموزش عالی، پژوهشی و فناوری دولتی و غیردولتی کشور الزام کرده است.
پیش‌تر نیز در سال ۹۵، کاربرد همانندجو پیش از تصویب پیشنهاد و همچنین دفاع از پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها در دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، یا مؤسسه‌های آموزش عالی، پژوهشی و یا فناوری دولتی و غیردولتی زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری الزامی شده بود. برای کاربست این سامانه، پژوهشگران، مؤسسه‌ها، نشریه‌ها و همایش‌ها می‌توانند به عضویت این سامانه در آیند و از آن پس با ورود به سامانه، نوشته‌های خود را بارگذاری و نتیجه همانندجویی را در کوتاه‌ترین زمان دریافت کنند.
همانندجو سامانه‌ای مجهز به تکنولوژی کشف شباهت، بین متنی که به آن داده می‌شود و منابع موجود در ایرانداک است.
کدام دانشگاه‌ها زیر بار ایرانداک رفتند
بر اساس آمار وزارت علوم هم اکنون بیش از ۲ هزار و ۶۰۰ موسسه آموزش عالی در کشور فعالیت دارند که بر اساس آخرین آمار ارائه شده از سوی ایرانداک در سال تحصیلی ۱۳۹۸- ۱۳۹۹، بیش از ۳۱ هزار استاد و حدود ۱۱۲ هزار دانشجوی عضوِ سامانه همانندجو از ۵۹۰ مؤسسه، نزدیک به ۱۶۰ هزار درخواست همانندجویی داشته‌اند.
با وجود اینکه بعد از ثبت این قانون همه دانشگاه‌ها موظف به اجرای آن شدند و از آن زمان به بعد، ثبت نکردن پایان‌نامه‌ها یا عدم انجام همانندجویی در پایان‌نامه‌های ایرانداک، نوعی تخلف از قانون محسوب می‌شود هنوز خیلی‌ها زیر بار این مسئولیت کمر خم نکرده اند.
تنها ۳ تا ۴ درصد پایان‌نامه‌های مجموعه وزارت بهداشت ثبت شده است
به اذعان مسئولان ایرانداک روند اجرای قانون ثبت در ایرانداک بسیار خوب بوده و تنها مشکل در این حوزه، مجموعه‌هایی است که به صورت مستقیم زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری فعالیت نمی‌کنند. از جمله اینکه دانشگاه آزاد اسلامی گاهی اوقات خودش را به کندی با قوانین وزارت علوم تطبیق می‌دهد و از این رو است که مسیر ثبت پایان‌نامه‌ها و رساله‌های این دانشگاه به کندی پیش می‌رود.
سهم دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه از ثبت پایان‌نامه و رساله؛ ۱۰ درصد پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاه آزاد اسلامی، ۶۰ درصد پایان‌نامه و رساله‌های دانشگاه‌های دولتی و نزدیک به صفر درصد پایان‌نامه و رساله‌های حوزه‌های علمیه در ایرانداک است. تاکنون تنها ۳ تا ۴ درصد پایان‌نامه‌های مجموعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در ایرانداک ثبت شده در حالی که قانون "پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی وزارت بهداشتی‌ها را هم از سال ۹۶ ملزم به ثبت پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها در ایرانداک کرده است.
برخی دانشگاه‌ها با ایرانداک همراهی نمی‌کنند
مظفر شریفی، مدیرکل دفتر سیاستگذاری و برنامه ریزی امور پژوهشی وزارت علوم در نشست معاونان پژوهش و فناوری دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی درباره میزان ثبت پایان نامه‌ها در ایرانداک گفت: برخی دانشگاه‌ها در ثبت پایان نامه هنوز با ایرانداک همکاری نمی‌کنند. با توجه به قانون مبارزه با تخلف علمی همه دانشگاه‌ها باید پایان نامه‌های خود را در ایرانداک ثبت کنند.
او ادامه داد: با توجه به آمار و وضعیت علمی کشور در زمینه تولید علم کیفی باید خیلی مراقب باشیم که آفت‌های حوزه علم کنترل شود؛ بنابراین کارگروه‌های اخلاق در وزارت علوم تشکیل می‌شود و قوانین لازم تدوین و ابلاغ شده است.
قبل از دفاع باید همانندجویی انجام شود
غلامحسین رحیمی شعرباف معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، درباره میزان همکاری دانشگاه‌ها با سامانه ایرانداک، گفت: الزام آور بودن همانند جویی هنوز جزو فرآیندهای دفاع قرار نگرفته و نسبتا جدید و کاری اساسی است که باید به تدریج انجام و فرهنگ سازی شود. علاوه بر این نباید سیستم ما لطمه ببیند و یا دچار کندی شود.
رحیمی ادامه داد: وارد شدن تمام پایان نامه و رساله‌ها در سامانه همانندجو الزامی است. اینکه این اطلاعات در اختیار عموم قرار گیرد یا خیر یک مسئله دیگر است. هنوز همانندجویی قبل از دفاع انجام نمی‌شود، اما باز هم ابلاغ کرده ایم که قبل از دفاع باید همانندجویی انجام شود. این مسئله قانون است و باید انجام شود.
چوبی که جلوی حرکت چرخ کپی کاری پایان نامه‌ها را نگرفت
این اقدامات در حالی از حدود چهار سال قبل شروع شده که هر روز بر رونق کپی و کپی کاری پایان نامه‌ها و رساله‌ها دانشجویی افزوده می‌شود و این چرخ با سرعت بیشتری در حال حرکت است. چرخی که گویا مسئولان وزارت علوم هم نتوانسته اند جلوی آن را بگیرند و اقدامات آن‌ها کارساز نبوده است. البته که با مرور سخنان مسئولان مشخص می‌شود که هنوز بعد از گذشت چهار سال همانندجویی جزو فرآیندهای دفاع قرار نگرفته است و موسسات غیر دولتی هم به حال خود رها شده اند تا در جزایر خود اقداماتشان را انجام دهند و به کسی پاسخگو نباشند، می‌توان به این حقیقت رهنمون شد که جای خالی عزمی جدی در میان پازل پیچیده پایان نامه نویسی به چشم می خورد.