به گزارش مشرق، در روزهای گذشته اخباری مبنی بر افزایش صادرات نفت ایران در رسانه‌های مختلف منتشر شده است که از جهش صادرات نفت ایران در ماه‌های گذشته حکایت دارد.
در این راستا شرکت آمریکایی کپلر اعلام کرده انتظار می‌رود چین در ماه مارس (فروردین ماه) ۹۱۸ هزار بشکه در روز از ایران نفت خریداری کرده باشد که بیشترین فروش از زمان تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران طی دو سال گذشته محسوب می‌شود.
همچنین فایننشال‌تایمز مدعی شده چین در ماه فوریه (اردیبهشت ماه) به طور متوسط ۴۷۸ هزار بشکه نفت در روز از ایران وارد کرده است و انتظار می‌رود این رقم در ماه مارس به یک میلیون بشکه در روز برسد.
در این بین هر چند آمار ارائه شده توسط موسسات خارجی درباره میزان فروش نفت ایران، آماری رسمی نیست، اما شواهد حاکی از چند برابر شدن میزان صادرات نفت ایران در ماه‌های گذشته بوده است.
در این بین چند سوال اساسی وجود دارد، اینکه صادرات نفت ایران تحت تاثیر چه عامل یا عواملی در ماه‌های گذشته افزایش داشته است؟ آیا این روند صعودی صادرات نفت از ماه فوریه ۲۰۲۱ آغاز شده است؟ چه ارتباطی بین افزایش صادرات نفت ایران و تحلیف جو بایدن در ۲۰ ژانویه ۲۰۲۱ به عنوان رئیس جمهور آمریکاست؟
برخی رسانه‌های داخلی تحولات اخیر بازار نفت را بدین صورت تحلیل کرده‌اند که جو بایدن در ۲۰ ژانویه ۲۰۲۱ رئیس جمهور آمریکا شد. سپس در ماه بعدی (ماه فوریه) میزان صادرات نفت ایران از ارقامی حدود ۳۰۰ هزار بشکه به ۴۷۸ هزار بشکه افزایش یافت و یک ماه بعد (ماه مارس) این میزان به روزانه یک میلیون بشکه جهش پیدا کرد.
اما آیا مربوط دانستن افزایش صادرات نفت ایران به سیاست‌های دولت جدید آمریکا تحلیلی مبتنی بر واقعیت است؟ آیا دولت بایدن قصد دارد با کاهش فشار تحریم‌ها زمینه بازگشت آمریکا به تعهدات خود را فراهم کند یا نه اتفاقات دیگری در پشت پرده صادرات نفت ایران رقم خورده است که منجر به ایجاد گشایش در این حوزه شده است. در ادامه با پاسخ به پرسش‌های طرح شده، به رمزگشایی از دلایل افزایش صادرات نفت ایران پرداخته می‌شود.
*رمزگشایی از دلایل افزایش صادرات نفت ایران در ماه‌های گذشته
در این راستا محمدعلی خطیبی مدیرعامل سابق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت با اشاره به دلایل نوسانات میزان صادرات نفت ایران گفت: «در حال حاضر تقاضای نفت در دنیا بهبود پیدا کرده است و بازار نفت قدری قوی‌تر شده است. شما مشاهده می‌کنید که قیمت نفت نیز افزایش پیدا کرده است که این علائم نشان‌دهنده قوت گرفتن بازار جهانی نفت است. در این شرایط یعنی همزمان با افزایش تقاضا و افزایش قیمت فرصت مناسبی برای ایران ایجاد شد که بتواند نفت خود را بفروشد».
بلومبرگ در گزارشی اشاره کرده است که افزایش بی وقفه قیمت نفت در جهان، نفتِ با تخفیف بالای ایران را به میزان زیادی برای خریداران چینی از جمله پالایشگاه های مستقل این کشور که حدود یک چهارم ظرفیت پالایش این کشور را در اختیار دارند، جذاب می‌کند و همین موضوع یکی از دلایل افزایش صادرات نفت ایران به مقصد چین است.
مدیرعامل سابق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت گفت: «همچنین شواهد نشان می‌دهد که چین به یکی از مقاصد جدی برای صادرات نفت ایران تبدیل شده است. قطعا شروع فصل جدیدی از همکاری بین ایران و چین امضای سند همکاری ۲۵ ساله در افزایش تعاملات نفتی دو کشور تاثیر مثبتی را خواهد گذاشت».
وی اظهار داشت: «تحریم‌ها یک دوره موثری دارد که خود اوباما نیز در دوره اول تحریم‌های فلج‌کننده به آن اشاره کرد. اوباما درباره ساختار تحریم‌های آمریکا گفته است که این تحریم‌ها تنها در یک بازه زمانی دو سه ساله می‌تواند موثر باشد و بعد از آن ساختار تحریم‌ها رو به افول می‌رود».
خطیبی گفت: «دولت بایدن نه تحریم‌های نفتی را لغو کرده است و نه آنها را سست کرده است بلکه خود ساختار تحریم‌ها توانایی تاثیرگذاری در بلندمدت را نداشته و الان در حال سست شدن است. در حوزه اعمال تحریم‌های نفتی دولت بایدن هیچ‌گونه نرمشی در قبال ایران نشان نداده است و همچنان در حال پیگیری سیاست‌های تحریمی ترامپ است».
*طبق آمار اوپک، روند صعودی صادرات نفت ایران از دولت ترامپ کلید خورده است نه بایدن
طبق گفته مدیرعامل اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت، تقویت بازار نفت و افزایش همکاری‌های ایران و چین در ماه‌های گذشته به روند صعودی صادرات نفت ایران کمک کرده است. تاکنون دولت بایدن هیچ چراغ سبزی مبنی بر کاهش تحریم‌ها نشان نداده است و به نظر می‌رسد افول ساختار تحریم‌های آمریکا اصلی‌ترین دلیل افزایش صادرات باشد.
البته تاثیر دولت بایدن بر صادرات نفت ایران را می‌توان از روند صادرات نفت در ماه‌های قبل از ریاست جمهوری بایدن نیز بررسی کرد تا به این سوال پاسخ داد که آیا با روی کار آمدن دولت بایدن صادرات نفت ایران افزایش پیدا کرده است و یا اینکه روند صعودی صادرات نفت ایران قبل از دولت بایدن و همزمان با سست شدن ساختار تحریم‌ها در دولت ترامپ رقم خورده است.
بررسی اعداد و ارقام اوپک (تصویر ۱) درباره تولید نفت ایران نشان می‌دهد که تولید نفت از ماه جولای سال ۲۰۲۰ (تیرماه سال ۹۹) روند صعودی به خود گرفته است درحالیکه مراسم تحلیف جو بایدن در ۲۰ ژانویه ۲۰۲۱ (بهمن ۹۹) برگزار شده است. با توجه به ثابت بودن ظرفیت پالایشگاه‌های کشور، افزایش تولید نفت ایران به معنای افزایش صادرات نفت بوده و طبق آمار اوپک از ۸ ماه گذشته روند صادرات نفت ایران در حالت صعودی قرار گرفته است.
به معنای دیگر این روند صعودی از دولت ترامپ کلید خورده است و اساسا ارتباط دادن افزایش صادرات نفت ایران به روی کار آمدن دولت بایدن با توجه به نمودارهای تولید نفت ایران، ادعایی نادرست است. در نتیجه به نظر می‌رسد که افزایش صادرات نفت ایران ناشی از فروپاشی نظام تحریم‌های آمریکا تحلیل دقیق‌تری درباره این موضوع باشد. هر چند که تحولات بازار نفت نیز به تقویت صادرات نفت ایران نیز کمک کرده است.
تصویر ۱– میزان تولید نفت ایران در ۸ ماهه گذشته (Jan ۲۰ آغاز ریاست جمهوری بایدن)
تصویر ۲– آمار اوپک از میزان تولید نفت ایران در ۸ ماهه گذشته
* تلاش ناکام دولت بایدن برای جلوگیری از فروپاشی نظام تحریم‌ها
حال ممکن است این سوال در ذهن مخاطبان ایجاد شود که سست شدن و فروپاشی تحریم‌ها از درون چگونه اتفاق افتاده است و این پدیده چگونه قابل تحلیل است؟ قبل از پاسخ به این سوال شواهد دیگری از تلاش آمریکایی‌ها برای اعمال فشار حداکثری به ایران و جلوگیری از فروپاشی نظام تحریم‌های نفتی آورده خواهد شد تا مشخص شود دولت بایدن همه تلاشش را می‌کند تا قبل از کشاندن ایران به میز مذاکره مانع از فروپاشی تحریم‌ها شود، ولی در انجام این کار فعلا ناموفق بوده است.
در این راستا روزنامه فایننشال‌تایمز به نقل از این مقام ارشد دولت آمریکا نوشته صادرات نفت ایران به چین مدتی است که افزایش یافته است. «دولت جو بایدن» به پکن گفته به اجرای تحریم‌های دوران «دونالد ترامپ» علیه نفت ایران ادامه خواهد داد. این مقام که اشاره‌ای به نام او نشده گفت: «به چینی‌ها گفته‌ایم که اجرای تحریم‌هایمان را ادامه می‌دهیم. هیچ چراغ سبز تلویحی وجود نخواهد داشت».
این موضوع نشان می‌دهد که دولت بایدن در حال فشار آوردن به چین به عنوان اصلی‌ترین مقصد صادرات نفت ایران است تا بدین صورت همچنان به تداوم تحریم‌ها علیه ایران ادامه دهد. در واقع منطقی نیست که آمریکا از یک طرف به دنبال کشاندن ایران برای مذاکره مجدد بر سر برجام و مسائل جدیدتری همچون مباحث موشکی و منطقه‌ای ایران باشد و از طرفی دیگر به اختیار خود تحریم‌ها را سست کند، زیرا این اقدام باعث می‌شود تمایل ایران به مذاکره مجدد کاهش یابد.
شرکت آمریکایی کپلر مدعی شده آمارهای ردیابی کشتی‌ها هم این میزان فروش نفت را تأیید کرده و حتی رقم یک میلیون بشکه در روز را اعلام کرده‌اند و اگر ایران یک میلیون بشکه در روز با قیمت فعلی نفت بفروشد، هیچ حساسیت و عجله‌ای برای مذاکره با آمریکا نخواهد داشت.
پس منطقا آمریکا به دنبال سست کردن تحریم‌های نفتی نخواهد بود و با توجه به روند صعودی صادرات نفت ایران قبل از روی کارآمدن دولت بایدن، فرضیه فروپاشی درونی تحریم‌های آمریکا به عنوان عامل کلیدی افزایش صادرات نفت، تحلیل واقعی‌تری به نظر می‌رسد. حال به سوال طرح شده بازمی‌گردیم، چگونه تحریم‌ها به خودی خود در حال فروپاشی است؟ آیا فروپاشی تحریم‌ها موقتی خواهد بود؟ به بیان دیگر آیا تاثیر و افول تحریم‌های نفتی یک دوره بازگشت ثابت دارد؟
* فروپاشی نظام تحریم‌ها امری موقتی است/ تجویز نسخه مقاوم‌سازی اقتصاد تا پیک بعدی تحریم‌ها
در این راستا مسعود براتی کارشناس مسائل تحریم درباره ساختار تحریم‌های آمریکا اینگونه توضیح می‌دهد: «تحریم یک ابزاری است که در میان مدت (۳ الی ۴ سال) می‌تواند به صورت مؤثر اعمال شود. به دلیل این که نگه‌داشت ساختار تحریم برای تحریم‌کننده بسیار سخت بوده و هزینه زیادی در پی دارد. به همین دلیل از تحریم در یک بسامد زمانی خاص استفاده می‌شود».
براتی افزود: «سیاست آمریکا این است که یک کشور را تحریم می‌کنند و سپس تلاش می‌کنند در این بازه زمانی ۳ الی ۴ ساله به توفیقات سیاسی مورد نظر دست پیدا کنند و بعد تحریم در مسیر کم رنگ شدن قرار می‌گیرد. در ادامه آمریکایی‌ها مجددا فشارهای ناشی از تحریم را به پیک می‌رسانند تا مجددا به دستاورد سیاسی دست پیدا کنند و این دور باطل برای کشور تحریم‌شده تکرار می‌شود تا آن کشور از پا بیفتد. هدف از نوسانات تحریمی جلوگیری از اصلاح ساختاری در اقتصاد برای مقابله با تحریم‌هاست».
این کارشناس حوزه تحریم اظهار داشت: «اگر توجه کنید الان دوباره تحریم رو به کم رنگ شدن است تا اینکه مجددا آمریکایی‌ها بتوانند پیک بعدی تحریم را بر ما اعمال کنند. تحریم بیشتر از این که خودش قدرت داشته باشد، روی ضعف‌های اقتصادی کشور سوار می‌شود و هدف‌گیری را با دقت انجام می‌دهد. اگر ضعف داخلی مثل حجم نقدینگی منتشر شده انرژی داشته باشد تخلیه می‌شود و فشار بسیار زیادی در نتیجه این اقدام به اقتصاد کشور وارد می‌شود و اگر این گسل پر انرژی نباشد، تخلیه‌ای نیز صورت نمی‌گیرد».
وی ادامه داد: «قطعا آمریکا دوباره با یک طراحی جدید برای فعال کردن انرژی تجمیع شده در ضعف‌های اقتصادی ایران وارد عمل می‌شود. در این بین یک سری الگوهای تکراری مثل محدود کردن فروش نفت ایران و محدود کردن دسترسی ایران به منابع ارزی محرک‌های قوی‌ای برای انفجار بعدی ایجاد می‌کند. اگر شما در طول دوره افول تحریم تولید داخل را تقویت نکنید و ضعف‌های اقتصاد ایران را برطرف نکنید، در پیک بعدی تحریم ضربه کاری‌تری خواهید خورد».
* سرگرمی ایران به مذاکره در دوران افول تحریم، وقت‌کشی به نفع آمریکا
همانطور که گفته افزایش صادرات نفت ایران در طول یکسال گذشته در حالی رقم خورده است که هم دولت ترامپ و هم دولت بایدن به دنبال اعمال فشار حداکثری به ایران برای آغاز مذاکراتی جدید بر سر موضوعات موشکی و منطقه‌ای ایران بوده‌اند. در این بین تحولات بازار نفت نیز بر تسریع فروپاشی ساختار تحریم‌ها موثر بوده است.
هر چند که فروپاشی تحریم‌ها به اعتقاد کارشناسان یک امر موقتی است اما فرصت مناسبی برای انجام اصلاحات اساسی در اقتصاد کشور است تا بتوان به پشتوانه آن کشور را در پیک بعدی تحریم‌ها مقاوم کرد. در این فرصت طلایی شاید بدترین کار ممکن تلاش و ابزار تمایل برای مذاکره مجدد با آمریکایی باشد که در حفظ ساختمان تحریم‌ها در بازه یک الی دو ساله ناتوان خواهد بود.