به گزارش مشرق، هلال ماه شوال 1442 هجری قمری، یکی از آن هلال‌های بُحرانی است که اختلاف فقها در استفاده از ابزار نجومی، در آن بروز می‌یابد. این یادداشت، از منظر منجمان و فقها، به هلال ماه شوال پرداخته است.

 مطابق احادیث معصومین(ع)، آغاز و پایان ماه مبارک رمضان، باید با «رؤیت هلال» باشد.[1] بعد از به وجود آمدن ابزارهای نجومی، این مسئله مطرح شد که آیا رؤیت با تلسکوپ یا دوربین نجومی نیز «رؤیت» محسوب می‌شود؟ بنابراین، فقها به لحاظ استفاده از ابزار نجومی، به دو دسته تقسیم شدند.

آن عده از مراجع تقلید که رؤیت با ابزار را معتبر می‌دانند عبارتند از آیات عظام: سید علی خامنه‌ای، حسین نوری همدانی، سید کاظم حسینی حائری، عباس محفوظی، مرحوم محمدتقی بهجت، مرحوم محمد فاضل لنکرانی، مرحوم سید محمود هاشمی شاهرودی (جناب شاهرودی، فقط رؤیت با دوربین‌های متعارف را مجاز می‌دانست، نه تلسکوپ را).

اما اکثر فقها و مراجع تقلید، فقط رؤیت با چشم را معتبر می‌دانند. مانند آیات عظام: مرحوم سید روح‌الله خمینی، سید علی سیستانی، لطف‌الله صافی گلپایگانی، حسین وحید خراسانی، ناصر مکارم شیرازی، سید موسی شبیری‌ زنجانی، سید محمدسعید حکیم، سید محمدتقی مدرسی، مرحوم سید ابوالقاسم خویی، مرحوم محمدعلی اراکی، مرحوم سید محمدرضا گلپایگانی، مرحوم سید محمد صدر.

طبق پیش‌بینی‌های منجمان، هلال شوال 1442 هجری در ایران، فقط با ابزار نجومی دیده می‌شود. لذا مراجع تقلیدی که رؤیت با چشم را فقط معتبر می‌دانند، ماه رمضان آنها 30 روزه است. یعنی برای مقلدانِ این مراجع تقلید، روز جمعه 24 اردیبهشت 1400، اول شوال و عید فطر خواهد بود.

البته هلال شوال 1442 هجری، ممکن است به دلیل غبار و شرایط جوی، حتی با ابزار نجومی دیده نشود. بنابراین، مقلدان فقهای دستۀ اول که رؤیت با ابزار را نیز معتبر می‌شمارند، احتمال دارد که جمعه را عید فطر بگیرند.

امسال در تعیین ماه رمضان، اختلافی پیش نیامد و ماه شعبان 30 روزه بود. البته کامل بودن ماه قبل، برهانی نیست که ماه بعد حتماً 29 روزه باشد. زیرا در تقویم قمری مطابق نظر منجمان، حداکثر سه ماه متوالیِ ۲۹ روزه می‌تواند وجود داشته باشد، و حداکثر چهار ماه پی‌درپی ۳۰ روزه.

نقشه‌های پیش‌بینی منجمان

رؤیت‌پذیری هلال شوال در غروب چهارشنبه 29 رمضان 1442 هجری، برابر با 22 اردیبهشت 1400 و مطابق با 12 مه 2021 میلادی، را در نقشه ذیل می‌توان دید.

مشخصات رصدی برای شهر تهران:

1. مقارنه ماه و خورشید: ساعت 23:29 دقیقه سه‌شنبه 21 اردیبهشت 1400 (به ساعت رسمی ایران) ـ  18:59 دقیقه سه‌شنبه 11 مه 2021، به ساعت جهانی (گرینویچ)

2. غروب خورشید: ساعت 20:00

3. ارتفاع ماه (در لحظۀ غروب خورشید): 6ر۶ درجه

4. سنّ ماه (در لحظۀ غروب خورشید): 20 ساعت و 31 دقیقه

5. مدت مکث ماه بعد از غروب خورشید: 40 دقیقه

6. جدایی زاویه‌ای ماه و خورشید: 3ر9 درجه

مشخصات رصدی برای برخی دیگر از شهرهای ایران و جهان را در سایت مرکز مطالعات و پژوهش‌های فلکی (وابسته به دفتر آیت الله سیستانی) ببینید.

رنگ‌بندی نقشه:

A. سبز تیره: هلال به سادگی، با چشم دیده می‌شود

B. سبز مایل به زرد: هلال تحت شرایط جوّی مناسب، با چشم دیده می‌شود

C. سبز مغزپسته‌ای: رؤیت هلال ممکن است نیاز به ابزار و چشم مسلّح داشته ‌باشد. به عبارت دیگر، پس از رؤیت با ابزار و کشف مکان هلال، می‌توان آن را با چشم در آسمان یافت

D. زرد: هلال فقط با چشم مسلّح دیده می‌شود

E. قرمز آجری: با تلسکوپ‌های رایج دیده نمی‌شود

تحلیل نقشه رؤیت هلال شوال 1442 هجری

به شرط صاف بودن هوا و نبودن غبار محلی:

ـ هلال در نیمۀ شمالی و شرقی ایران، فقط با تلسکوپ‌های قوی دیده خواهد شد

ـ در نیمۀ جنوبی و غربی کشور، با دوربین‌های قوی یا تلسکوپ، احتمال رؤیت هلال وجود دارد (همچنین در عراق، شرق عربستان و اروپا)

ـ هلال در مکه و مدینه و غرب یمن، با چشم دیده خواهد شد

سن ماه در این نقشه، با خطوط مورب سفید، مشخص شده. به طور کلی، اگر حدود 17 ساعت از لحظۀ مقارنه بگذرد، ماه را می‌توان با دوربین‌های دوچشمی دید. برای رؤیت با چشم، سن ماه باید حدود 21 ساعت باشد. در هلال شوال، اگرچه سن ماه در افق تهران نزدیک به 21 ساعت است اما با چشم قابل رؤیت نیست. زیرا ماه در اوج قرار دارد و سرعت آن کاهش یافته و از خورشید، فاصلۀ کمتری گرفته است.

نظر منجمان و متخصصان استهلال، بر این است که رصد ماه شوال 1442، دشوارتر از هلال شوال 1441 هجری است. زیرا پارامترهای مؤثر در رؤیت هلال، ضعیف‌تر هستند. مانند جدایی زاویه‌ای ماه و خورشید که 3ر9 درجه است (برای مقادیر کمتر از 10 درجه، امکان رؤیت با چشم نیست). ضمن اینکه ماه در دورترین فاصله خود از زمین، نسبت به شوال پارسال قرار دارد. طول کمان در هلال شوال پارسال، 97 درجه بود اما پیش‌بینی می‌شود که در هلال شوال امسال، حدود 71 درجه باشد.

 سال گذشته از میان 80 گروه رصدی در سراسر ایران، فقط 10 گروه موفق به رؤیت هلال شوال 1441 هجری شدند، آن هم صرفاً با ابزار نجومی. تصاویر برخی از آنها در بخش استهلال سایت رهبر معظم انقلاب وجود دارد.

هلال شوال 1441 هجری ـ استان تهران: امامزاده هاشم ـ عکاس: آقای ابراهیمی سراجی

نظریه‌های دیگر فقهی در رؤیت هلال

یک سؤال مهم برای روزه‌داران، این است که اگر ماه در شهر دیگری رؤیت شود آیا برای ما نیز ثابت می‌شود یا نه؟ در احادیث معصومین آمده است که اگر افق دو شهر، نزدیک باشد رؤیت در یکی برای دیگری نیز رؤیت، محسوب خواهد شد. لذا فقها به سبب اینکه معنای افق چیست، به دو قسم تقسیم شدند.

1. اتحاد مکان

یعنی حکم رؤیت هلال در یک مکان، برای مکان دیگر نیز معتبر است، به شرط آنکه افق آنها به هم نزدیک باشد.

 مراجع تقلید یا فقهایی که «اتحاد افق» را شرط می‌دانند، عبارتند از آیات عظام: سید روح‌الله خمینی، سید علی خامنه‌ای، سید علی سیستانی، ناصر مکارم شیرازی، سید موسی شبیری‌ زنجانی، سید سید محمدتقی مدرسی، مرحوم محمدتقی بهجت، مرحوم سید محمد صدر، مرحوم محمدعلی اراکی.

2. اتحاد زمان

یعنی اگر در جایی از کرۀ زمین، هلال ماه را ببینند، برای ما نیز معتبر خواهد بود، در صورتی که در منطقۀ ما هنوز شب باقی بوده و روز بعد، آغاز نشده باشد. این نظریه به نام آیت‌الله خویی شهرت یافته است، هرچند که پیش از او توسط علامه حلی (ف. ۷۲۶ هجری) و همچنین ملا احمد نراقی (ف. ۱۲۴۵ هجری) در کتاب مستند الشیعة فی أحکام الشریعة بیان شده است.

ـ مراجع تقلید یا فقهایی که «اتحاد شب» را شرط می‌دانند، عبارتند از آیات عظام: مرحوم سید ابوالقاسم خویی، لطف‌الله صافی گلپایگانی، حسین نوری همدانی، مرحوم محمد فاضل لنکرانی، مرحوم سید محمود هاشمی شاهرودی، محمداسحاق فیاض، بشیرحسین نجفی، سید کاظم حسینی حائری.

 همچنین آیت‌الله حسین وحیدخراسانی نیز به این نظر قائل است، با این تبصره که رؤیت در شهر دیگر، باید قبل از نیمه شب ما باشد. به عبارت دیگر، مکانی که ماه را دیده، باید بیش از نیمی از شب را با ما مشترک باشد [مسئلۀ ۱۷۴۳ رساله عملیه].

    بیشتر بخوانید:

     اختلاف علما در تعیین عید فطر، ناشی از چیست؟

یک نکتۀ کاربردی و قابل توجه این است که حکم فقهایی که رؤیت با ابزار نجومی را هم معتبر می‌دانند در اکثر اوقات، با احکام فقیهانی که به «اتحاد شب» قائلند، به یک نتیجه منتهی می‌شود. زیرا در مواقعی که سن ماه کم است و به رؤیت با چشم نمی‌رسد، در مناطق غربی‌تر که سن ماه افزایش می‌یابد، می‌توان همان ماه را با چشم رؤیت کرد. و این، همان «اتحاد شب» است.

همانطور که در نقشۀ شوال امسال دیده می‌شود، هلال در غرب افریقا به‌راحتی قابل مشاهده است. و می‌دانیم که غروب خورشید در افریقا، زمانی رخ می‌دهد که هنوز در ایران، روز بعد آغاز نشده است. البته برای اثبات رؤیت هلال در بلاد دور دست، لازم است افراد متبحری وجود داشته باشند که ماه را ببینند و به دفاتر مراجع تقلید گزارش کنند و آن مراجع عظام بتواند به سخن آنها اعتماد نمایند.

         والله أعلم بالصواب.

نویسنده: امیر اهوارکی

منابع:

https://webspace.science.uu.nl/~gent0113/islam/islam_lunvis_current_year.htm#10

https://farsi.nojumi.org/WebPages/CrescentPrint.aspx?day=29&month=9&year=1442&premonthName=%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%84&monthName=%D8%B1%D9%85%D8%B6%D8%A7%D9%86

http://aasemaan25.blog.ir/post/Helal-Shawwal-1442

http://www.parssky.com/view/FA/153336.aspx

https://uastro.ir/astro-events/%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D9%84%D8%A7%D9%84/%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D9%84%D8%A7%D9%84-%D9%85%D8%A7%D9%87-%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D9%85%DA%A9%D8%B1%D9%85-%D8%B3%D8%A7%D9%84-1442-%D9%87%D8%AC/

https://www.moonsighting.com/visibility.html