به گزارش مشرق، در سال های گذشته چاپ پول توسط بانک مرکزی برای حل مشکلات دولت در زمینه کسری بودجه تبدیل به سیل نقدینگی در کشور شده است. این مساله نیز در حال حاضر تبدیل به یک تورم مهارنشدنی شده است که مشکلات فراوانی را برای اقشار مختلف مردم در جامعه ایجاد کرده است.
میثم خسروی، کارشناس مسائل اقتصاد ایران در این زمینه معتقد است: وقتی بانکی می خواهد خلق نقدینگی کند به پول بانک مرکزی نیاز دارد. در این صورت از کانال کسری بودجه پول چاپ شده توسط بانک مرکزی به اقتصاد وارد می شود و بهترین کمکی به بانکی است که خلق پول و نقدینگی می خواهد انجام دهد. در واقع این کار دولت و بانک مرکزی، منابع را دو دستی در اختیار بانک هایی می گذارد که تشنه چنین منابعی بوده اند تا رشد نقدینگی در کشور بالا برود و تبعات این اتفاق نیز خود را در تورم نشان می دهد.
در ادامه گفت و گوی فارس با میثم خسروی را می خوانید:
*میزان کسری بودجه امسال وحشتناک است
به عنوان اولین سوال بفرمایید، با توجه به کسری بودجه بسیار بالایی که تخمین زده می شود، دولت با ان مواجه شود، این موضوع چگونه می تواند بر تورم در کشور ما اثرگذار باشد؟
خسروی: همانطور که همه ما می دانیم، کسری بودجه امسال خیلی زیاد نیست، وحشتناک است. برخی تخمین زده اند که کسری بودجه سال ۱۴۰۰، حول و حوش ۴۰ تا۵۰ درصد کل بودجه کشور است و این کسری هم مدام در حال زیاد شدن است. دلیل این مساله نیز این است که آخر دولت است و نوبخت به عنوان رئیس سازمان برنامه و بودجه هم از اواسط سال گذشته در حال زیاد کردن حقوق قشرهای مختلف است. حقوق فلان گروه را با حقوق آن یکی گروه همسان سازی می‌کند و این موضوع را نیز دائمی می‌کند. این نوع تصمیم گیری ها برای کشور و برای دولت آینده بار مالی فراوانی دارد. همینطور هم این بار مالی در حال زیاد شدن است. از طرف دیگر، منابع درآمدی بودجه نیز تحقق پیدا نکرده است. در این حالت وقتی در مورد کسری صحبت می‌کنیم درباره کسری تراز عملیاتی بودجه نیست. در این شرایط منظور ما عدم تحقق منابع درآمدی را می گوییم.
* دولت در شرایط فعلی نمی تواند اوراق بفروشد
تفاوت این نوع کسری بودجه که منظور شماست با کسری در تراز عملیاتی بودجه چیست؟
خسروی: زمانی می‌گویید درآمدهای پایدار مالیات منهای هزینه های ثابت و غیر قابل اجتناب؛ این می‌شود تراز عملیاتی. یک زمان می‌گویید به لحاظ حسابداری درآمدها اعم از اوراق و واگذاری دارایی های سرمایه ای و سایر درآمدها مانند مالیات و فروش نفت اصلا محقق نمی شود. در این صورت شما دیگر کسری یا ناترازی عملیاتی ندارید، بلکه نوعی کسری حسابداری دارید. در این بخش می خواهم راجع به این کسری بودجه صحبت کنم. در منابع درآمد بودجه، فرض کنید در زمینه فروش اوراق بدهی دولت، سه ماه از سال ۱۴۰۰ گذشته و دولت تنها ۳۰۰۰ میلیارد تومان اوراق فروخته است. زمانی شما ۴۰۰ هزار میلیارد تومان کسری دارید؛ ولی می توانید اوراق بفروشید و سال های بعد دوباره برگردانید. در شرایط فعلی دولت نمی تواند اوراق بفروشد. گزینه این می شود که از بانک مرکزی استقراض کند. دولت دوازدهم هم تا مرداد که دولت را تحویل دهد از گزینه چاپ پول حداکثری استفاده می کند. یعنی در حال دریافت تنخواه از بانک مرکزی است. تا الان هم و طی دو سه ماه گذشته حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان تنخواه از بانک مرکزی برداشت کرده است. این‌ها یعنی بانک مرکزی چاپ پول انجام داده است.
* چاپ پول گزینه اول همه دولت ها برای مهار کسری بودجه
با این اعداد و ارقامی که شما گفتید دولت آینده با کسری بودجه شدیدی از منظر عدم تامین منابع درآمدی مواجه است. در این زمینه دولت آینده باید چه اقدامی انجام دهد؟
خسروی: پس یکی از تهدید های جدی ما در سال ۱۴۰۰ که دولت جدید باید به آن فکر کند و به عنوان اولین پروژه نسبت خود را با این موضوع تعریف کند این است که این کسری بودجه را چطور می خواهد مدیریت کند. اگر با همین فرمان دولت دوازدهم بخواهد جلو برود، گزینه آنها نیز چاپ پول است و افزایش پایه پولی که در حقیقت خود این موضوع زمینه ساز ایجاد تورم شدیدتری را رقم خواهد زد.
* بانک ها به دنبال منابع بانک مرکزی هستند
خلق پول توسط سیستم بانکی در همین پازل قرار می گیرد و یا اساسا این خلق پول و نقدینگی چه ارتباطی با کسری بودجه و تورم دارد؟
خسروی: این که گفتید خلق نقدینگی بانک ها چه ارتباطی با این موضوع دارد، نیز در همین رابطه تعریف می شود. وقتی بانک می خواهد خلق نقدینگی کند به پول بانک مرکزی نیاز دارد. در این صورت از کانال کسری بودجه پول چاپ شده توسط بانک مرکزی به اقتصاد وارد می شود و بهترین کمکی به بانکی است که خلق پول و نقدینگی می خواهد انجام دهد. در واقع این کار دولت و بانک مرکزی، منابع را دو دستی در اختیار بانک هایی می گذارد که تشنه چنین منابعی بوده اند تا رشد نقدینگی در کشور بالا برود و تبعات این اتفاق نیز خود را در تورم نشان می دهد.
* دولت فعلی به شدت در حال گسترش کسری بودجه است
این خلق پول توسط سیستم بانکی آیا نباید به سمت تولید و فعالیت هایی که در کشور ارزش افزوده ایجاد می کند، برود؟
خسروی: خود ما هم می‌دانیم کیفیت خلق نقدینگی که بانک ها ایجاد می کنند به گونه ای است که اساسا به سمت فعالیت مولد و دارای ارزش افزوده نمی رود. عموما خودش دامن زننده به التهابات در بازارهای مختلف است. مسئله اصلی همین است که باید برای آن فکری انجام دهیم. مسئله اصلی ما در سال جاری همین دو مقوله است. اولا چطور کسری بودجه را می خواهیم مدیریت کنیم که سرایت به متغیر های پولی و تورم نکند و دوما چطور می خواهیم خلق نقدینگی بانک‌ها را کنترل کنیم تا ثبات نسبی در اقتصاد داشته باشیم. چیزی که مردم می‌خواهند در درجه اول ثبات است. در قالب حل مشکل کسری بودجه باید به دولت فعلی گفت ما را به خیر تو امیدی نیست، شر مرسان. باید به دولت گفت که بیش از این کسری بودجه را دامن نزند که این دولت واقعا به صورت فاجعه باری در حال گسترش این کار است.
* اگر این دولت ادامه داشت، همسان سازی ها اتفاق نمی افتاد
در این زمینه دولت دوازدهم چه اقداماتی انجام می دهد که باعث بالا رفتن میزان کسری بودجه شده است؟ دولت آینده باید در این زمینه چه اقداماتی انجام دهد؟
خسروی: دولت فعلی در حال تولید و افزایش هزینه هایی است که خودش می داند همه آنها تعهد برای دولت بعد است. دولت یازدهم و دوازدهم ۸ سال روی کار بوده و به فکر همسان سازی حقوق بازنشسته ها و شاغلین نبوده است. اما در همین ۶ ماه پایانی دولت به یاد عدالت و کم بودن حقوق این قشرها افتاده است. دولت فعلی در حالی در آخر دولت این کار را می کند که می داند منابع مالی این همسان سازی ها را باید دولت دیگری تامین کند. اگر این دولت ادامه داشت، هیچ همسان سازی هم رخ نمی داد و دولت اصلا به فکر این حاتم بخشی ها نبود. به نظرم اولین کاری که دولت منتخب و مجلس باید انجام دهد لوایحی که به سمت مجلس می رود را متوقف کند. دولت در حالی که از کسری بودجه آگاه است، مدام و پشت سر هم لایحه های هزینه زا به مجلس می فرستد. به قول دوستی هر مصاحبه نوبخت بیش از ۵ هزار میلیارد تومان بار مالی برای کشور دارد. دولت آینده باید مقابل این لایحه ها بایستد و از مجلس بخواهد این لوایح را تصویب نکند تا کسری بودجه دولت در سال جاری بیش از این نشود.
* دو راهکار کوتاه مدت بانک مرکزی برای کنترل نقدینگی
راهکار کوتاه مدت شما برای جبران کسری بودجه در وضعیت فعلی اقتصاد ایران و در سال جاری چیست؟
خسروی: در مقام ایجاب، به نظرم در سال ۱۴۰۰ و در کوتاه مدت خیلی دست ما برای حل مشکل کسری بودجه باز نیست. بالاخره قانون بودجه ای تصویب شده با همه نواقصی که در آن وجود دارد. خیلی دست دولت آینده برای حل مشکل کسری بودجه باز نیست. اما در مورد کنترل نقدینگی در همین مدت کوتاه هم کارهایی می توان انجام داد. بانک مرکزی باید منابعی که به واسطه وجود کسری بودجه به اقتصاد کشور تزریق می شود را کنترل کند. در ماه های گذشته هم کاهش نرخ بهره بانکی برای کنترل همین مسئله رخ داده تا بتواند نقدینگی را جمع کند. چند راه پیش پای دولت آینده برای این مساله وجود دارد. اولین راه در این وضعیت این است که بانک مرکزی خودش اوراق ودیعه منتشر کند و این ذخایر را جمع کند. این اجازه را شورای پول و اعتبار به بانک مرکزی داده است. راهکار دوم این است که دولت بخشی از بدهی خود را به بانک مرکزی تبدیل به اوراق کند و بانک مرکزی آن اوراق را بفروشد و این ذخایر را جمع کند. در کوتاه مدت بانک مرکزی می تواند پایه پولی که از کانال کسری بودجه به اقتصاد کشور تزریق شده است را از طریق این دو روش که گفته شد، جمع کند. یعنی بانک مرکزی همان منابعی که دو دستی تقدیم بانک ها می شود را از این طرق جمع کند.
* نظارت بانک مرکزی باید بر بانک ها بیشتر شود
بانک مرکزی برای کاهش اثر خلق پول توسط بانک ها باید چه اقداماتی را انجام دهد؟
خسروی: بانک مرکزی باید حدگذاری روی ترازنامه بانک‌ها را جدی دنبال کند. اولا مصوبه شورای پول و اعتبار در این زمینه نیازمند اصلاح جدی است. مصوبه ای که در خصوص حدگذاری شورای پول و اعتبار تصویب کرده تقریبا می شود گفت بی‌خاصیت خواهد بود. باید مصوبه شورای پول و اعتبار اصلاح شود و حدگذاری روی ترازنامه بانک ها را جدی و ماه به ماه با نظارت موثر دنبال کرد و اجازه نداد بانک هایی که در سال ۹۹ ترازنامه آنها بیش از ۵۰ درصد رشد کرده است، بیشتر دست به این کار بزنند. همه این بانک ها در سال های گذشته نیز شهره به عدم سلامت بوده اند. این حد گذاری‌ها باید درست انجام شود و در بلند مدت نیز این کار ادامه پیدا کند. بانک مرکزی باید نظارت بیشتری بر بانک هایی که شهره به عدم سلامت هستند، داشته باشد.
* دولت آینده برای هر اقدامی باید جدیت داشته باشد
راهکار بلندمدت در این زمینه چیست و بانک مرکزی و دولت برای حل این مساله باید چه اقدامی انجام دهند؟
خسروی: مسائل ساختاری و بلند مدت نظام بانکی اگر حل نشود، یا اگر مسائل حکمرانی پولی را در کشور اصلاح نکنیم، به هیچ عنوان نمی توانیم خلق پول توسط سیستم بانکی را کنترل کنیم. در حوزه بلند مدت و در افق ۴ و ۵ سال ما همین دو مسئله اصلاح ساختار بودجه و اصلاح نظام بانکی را باید حل کنیم تا اقتصاد رنگ ثبات به خود ببیند. التهاباتی که در بازار دارایی و بالا رفتن تورم مشاهده می شود، به اعتقاد بسیاری از کارشناسان خروجی این دو پدیده است. این دو پدیده هم بیشتر از اینکه کار کارشناسی نیاز داشته باشد، نیازمند دولتی است که هزینه های حل این موضوع را بپردازد. فرض کنید وقتی در مورد اصلاح نظام بانکی در افق حکمرانی پولی صحبت می‌کنید، زمانی که درباره استقلال بانک مرکزی و اقتدار این بانک صحبت می‌کنید. دولت‌ها معمولا در مورد این مسئله مقاومت می کنند. وضعیت فعلی بانک‌ها ذینفعانی دارد. دولت باید جسارتی از خود نشان دهد و مقابل این ذینفعان بایستد و این کار را جلو ببرد. در بودجه ریزی هم دولت باید از خودش جسارت نشان دهد تا مشکل حل شود. وقتی صحبت از مالیات می‌کنید باید ذینفعان این موضوع را نیز در نظر بگیرید.
تمام این موضوعات زیرساخت هایی نیاز دارد که هماهنگی بین دستگاه های مختلف و قواهای مختلف از جمله مهمترین موارد آن است. این مسئله تنها با اراده پولادین دولت می تواند جلو برود. تا به امروز هم به خاطر فقدان اراده پولادین این مشکلات باقی مانده است و وضعیت اقتصادی به اینجا رسیده است. این مشکلات چیزی نیست که مرکز پژوهش‌های مجلس یا جای دیگری کشف کرده باشند. مسیر مشخص است. تا این دو مسئله را حل نکنیم هر دولتی با هر گرایشی بیاید اول با سرمایه اجتماعی روی کار می‌آید و آخر کار با شرمندگی از منصب کنار می‌رود.