به گزارش مشرق، اگرچه دکتر ریچارد جردن گتلینگ آمریکایی در سال ۱۸۶۰ اولین نمونه از تیربار چرخان چند لوله خود را ساخت اما دوران اوج این طرح مدتها پس از زمان اختراع آن بود.
پس از جنگ جهانی دوم و با اضافه شدن منبع توان الکتریکی، تیربار و توپهای چند لوله چرخان که به یاد مخترع اولیه خود، به «گتلینگ» معروف شدند در نمونه هواپایه و زمینی در آمریکا به طور گسترده ای توسعه یافتند.
توپ M-۶۱ ولکان و تیربار M-۱۳۴ مینیگان به ترتیب دو نمونه هواپایه با کالیبر ۲۰ میلیمتر و زمینی با کالیبر ۷.۶۲ میلیمتر بودند که بیشتر از سایر نمونه ها به شهرت رسیدند.
توپها و تیربارهای امروزی طرح گتلینگ قابلیت رسیدن به نواخت تیر بسیار بالا و معمولاً چند هزار گلوله بر دقیقه را دارند که در انواع تک لوله معمولاً کمتر از ۱۰۰۰ گلوله بر دقیقه است.
این حجم آتش بالا، گتلینگها را برای شلیک پر حجم در زمان کوتاه بسیار مناسب می‌کند در حالی که برای ایجاد حجم آتش مشابه با سلاح‌های تک لوله باید از چندین قبضه سلاح استفاده کرد.
تیربار ۶ لوله M-۱۳۴ مینیگان و اجزاء آن به صورت بازشده
همین نواخت تیر بالا سبب محبوبیت این طرح در بین تسلیحات پدافند هوایی توپخانه‌ای هم شده است. از سوی دیگر در سلاح‌های گتلینگ به علت اینکه سهم هر لوله در شلیک در یک دقیقه نسبت به سلاح‌های تک لوله کمتر می‌شود عمر کلی سلاح تا حدودی افزایش هم می‌یابد. در گتلینگهایی که در فضای باز شلیک می‌کنند، لوله‌ها به علت چرخش در هوا مقداری خنک هم می‌شوند که در تسلیحات تک لوله اتفاق نمی‌افتد.
آنچه سبب افزایش نواخت تیر در تسلیحات گتلینگ می‌شود این است که سه عمل اصلی بارگذاری گلوله، اجرای آتش و تخلیه پوکه در آنها به طور همزمان در لولههای مختلف اجرا می‌شود یعنی در حالی که یکی از لوله‌ها در حال شلیک است، لوله دیگر در حال بارگذاری بوده و لوله دیگری فرایند تخلیه را طی می‌کند. همین قابلیت در یک بازه زمانی مشخص منجر به شلیک تعداد بیشتری گلوله نسبت به سلاح تک لوله می‌شود زیرا در سلاح تک لوله، سه عمل فوق باید پشت سر هم اجرا شود.
به علت اجرای این فرایند با یک منبع توان خارجی، امکان تغییر نواخت تیر هم در این سلاح‌ها وجود دارد و به همین علت در اعلام قابلیت های این نوع سلاح معمولاً یک بازه عددی برای میزان نواخت تیر آنها ذکر می‌شود مثلاً تیربار M-۱۳۴ نواخت تیر ۲۰۰۰ تا ۴۰۰۰ گلوله بر دقیقه دارد. این قابلیت سبب می‌شود تا با انتخاب نواخت تیر متناسب با صحنه رزم از استهلاک اضافی سلاح پیشگیری شود یا برای اهداف سریعتر امکان درگیری بهتری فراهم شود.
تجربه رزمی استفاده از گتلینگها در ایران به طور عمده شامل توپ شش لوله M-۶۱ در جنگنده های اف-۴ فانتوم و اف-۱۴ تامکت نیروی هوایی ارتش و نمونه ۳ لوله آن نیز در بالگرد تهاجمی کبرا است.
در سالهای پس از جنگ تحمیلی و در دهه ۱۳۹۰ نیروی زمینی ارتش (نزاجا) با ساخت قطعات و بازسازی نمونه داخلی مینیگان به نام «اخگر» گام اول را برای افزودن این سلاح به سازمان رزم خود برداشت.
تیربار اخگر
تیربار شش لوله ۷.۶۲ میلیمتری در بین محصولات وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در نمایشگاه دستاوردهای دفاعی کشور در دهه فجر ۱۳۹۷ مشاهده شد.
این تیربار مجهز به دوربین، مسافت یاب لیزری و صفحه نمایشگر برای هدفگیری دقیقتر، در نمایشگاه محصولات سازمان صنایع دفاع در خرداد ۱۴۰۰ به نمایش درآمد.
این سلاح علاوه بر قابلیت نصب روی انواع خودروهای سبک زمینی، روی بالگردهای ترابری نیز قابل نصب و به کارگیری است.
تیربار ۷.۶۲ میلیمتری در نمایشگاه اقتدار ۴۰ در بهمن ۱۳۹۷
تیربار گتلینگ ۷.۶۲ میلیمتری مجهز به دوربین و نمایشگر در نمایشگاه خرداد ۱۴۰۰
تیربار «محرم» با کالیبر ۱۲.۷ میلیمتر هم توسط جهاد خودکفایی نیروی زمینی ارتش در فروردین ۱۳۹۳ رونمایی شد. محرم دارای ۶ لوله بوده و نواخت تیر آن ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ گلوله بر دقیقه اعلام شده است.
تیربار کالیبر ۱۲.۷ میلیمتری محرم
توپ سه لوله ۲۳ میلیمتری «عاصفه» در نیروی زمینی سپاه (نزسا) توسعه یافت که در آبان ۱۳۹۲ برای اولین بار معرفی شد. عاصفه دو نواخت تیر ۷۰۰ یا ۹۰۰ گلوله بر دقیقه را در اختیار کاربر قرار می‌دهد که نسبت به نواخت عملی ۴۰۰ گلوله بر دقیقه توپ ۲۳ میلیمتری ZU-۲۳ بسیار بیشتر است.
توپ ۲۳ میلیمتری عاصفه
در نیروی زمینی سپاه علاوه بر عاصفه، تیربار ۶ لوله ۱۲.۷ میلیمتری «نصیر» هم توسط جهاد خودکفایی این نیرو در مهر ۱۳۹۳ رونمایی شد. این تیربار روی سکوی کنترل از راه دور سلاح صاعقه هم نصب شده که مجهز به دوربین های حرارتی و مسافت یاب لیزری است.
این سلاح از گلوله‌های ۱۰۸*۱۲.۷ میلیمتری استفاده کرده و مهمات عادی، نفوذگر، آتشزا و رسام را شلیک می‌کند.
تیربار نصیر نصب شده روی سکوی کنترل از راه دور صاعقه
نصیر با جرم ۶۵ کیلوگرم با مکانیزم برقی کار کرده و روی خودروهای زمینی، بالگرد و شناورها قابل نصب است. سرعت خروج گلوله از لوله این سلاح ۸۵۰ متر بر ثانیه، و برد مؤثر آن ۱۸۰۰ متر اعلام شده است. طول کلی سلاح ۱۵۵۰ میلیمتر بوده که ۱۰۰۰ میلیمتر آن مربوط به لوله سلاح است.
تیربار نصیر نصب شده روی زره پوش طلائیه
در نمایشگاه دستاوردهای ۴۰ ساله انقلاب اسلامی معروف به اقتدار۴۰ که در بهمن ۱۳۹۷ در مصلی تهران برگزار شد علاوه بر تیربار ۶ لوله کالیبر ۷.۶۲ میلیمتری اخگر و ۱۲.۷ میلیمتری نصیر و توپ عاصفه، دو نوع سلاح گتلینگ دیگر نیز حضور داشت. یک تیربار ۴ لوله کالیبر ۱۲.۷ میلیمتری و یک توپ ۳ لوله ۲۰ میلیمتری دریاپایه. از تصاویر موجود به نظر می‌رسد توپ ۲۰ میلیمتری روی شناور شهید ناظری نصب شده است.
تیربار ۴ لوله کالیبر ۱۲.۷ میلیمتری در نمایشگاه دهه فجر ۱۳۹۷
توپ ۲۰ میلیمتری سه لوله دریاپایه
یکی از محصولاتی که اخیراً مشخص شده در سبد تولیدی وزارت دفاع برای صادرات قرار گرفته، همان تیربار ۴ لوله گتلینگ کالیبر ۱۲.۷ میلیمتری فوق الذکر است. این سلاح قابلیت نصب روی خودروها و شناورها را داشته و علاوه بر اهداف زمینی می‌تواند علیه اهداف هوایی ارتفاع پایین هم مورد استفاده قرار بگیرد.
تیربار ۴ لوله چرخان کالیبر ۱۲.۷ میلیمتری
گلوله‌های ۱۰۸*۱۲.۷ میلیمتری در این سلاح مورد استفاده قرار می‌گیرد. لوله‌ها دارای ۸ خان هستند. نواخت تیر این سلاح بین ۱۵۰۰ تا ۳۰۰۰ گلوله بر دقیقه و برد مؤثر آن ۲۰۰۰ متر، برد نهایی ۳۳۰۰ متر، سرعت خروج گلوله ۸۳۰ متر بر ثانیه و جرم سلاح ۴۵ کیلوگرم اعلام شده است. احتمال دارد این تیربار ۱۲.۷ میلیمتری به جای تیربارهای محرم و نصیر مورد توجه نیروهای مسلح قرار بگیرد.
یکی دیگر از تسلیحات گتلینگی که در بین تولیدات وزارت دفاع قرار گرفته، توپ ۲۰ میلیمتری سه لوله M-۱۹۷ Vulcan است که همانطور که اشاره شد در بالگرد کبرا پیش از این در ایران موجود بود. این توپ به صورت غلاف خارجی روی بالگردهای ۲۱۲ هوادریای نداجا و نیز بالگردهای میل۱۷۱ سپاه مشاهده شده بود.
توپ ۲۰ میلیمتری M-۱۹۷ زیر دماغه بالگرد کبرا
توپ ۲۰ میلیمتری سه لوله نصب شده به صورت غلاف خارجی روی بالگرد ۲۱۲
در رزمایشی در بهمن ۱۳۹۷ و سپس در نمایشگاه دهه فجر آن سال این توپ به صورت غلاف خارجی به همراه راکت‌انداز ۱۹ تایی هایدرا-۷۰ روی بالگرد ترابری ۲۱۴ هوانیروز که به سامانه شناسایی و هدفگیری الکترواپتیکی نیز مجهز شده بود دیده شد. این بالگرد تحت پروژه شهید پروینی برای ارتقای بالگردهای ترابری و ایجاد قابلیت حمل سلاح و پرواز در شب به این تجهیزات و تسلیحات مجهز شده بود.
بالگرد ۲۱۴ مجهز به سامانه الکترواپتیک، راکت‌انداز و توپ ۲۰ میلیمتری سه لوله در بهمن ۱۳۹۷
در نتیجه مشخص شد اجرای این بهسازی‌ها روی تعداد بیشتری از بالگردها با تولید تسلیحات لازم از جمله توپ مذکور که قدرت آتش بسیار بالایی در اختیار خلبانان قرار می‌دهد ممکن می‌شود. با تولید این توپ علاوه بر تجهیز بالگردها امکان استفاده از آن در ادوات زمینی و شناورهای دریایی نیز فراهم شده است.
این سلاح قابلیت شلیک با نواخت ۳۰۰ تا ۱۵۰۰ گلوله بر دقیقه را داشته و امکان حرکت سریع لوله آن در جهات مختلف وجود دارد. مکانیزم این سلاح با نیروی الکتریکی با ولتاژ ۲۷۰ ولت کار می‌کند. سرعت خروج گلوله از لوله این سلاح ۱۰۳۰ متر بر ثانیه بوده و برد مؤثر آن ۲۰۰۰ متر و برد نهایی ۴۰۰۰ متر اعلام شده است.
توپ ۲۰ میلیمتری ۳ لوله نصب شده روی خودروی تاکتیکی ارس
طول این سلاح ۱۸۸ سانتیمتر بوده که ابعاد مناسبی برای نصب روی انواع خودروهای زمینی، بالگردها و شناورها دارد. با توجه به اینکه توپ M-۱۹۷ از ابتدا به عنوان یک سلاح هواپایه طراحی شده بوده از وزن کمی برخوردار است.
در برخی منابع این عدد کمتر از ۱۰۰ کیلوگرم اعلام شده که مشخص نیست مربوط به اجزای جانبی نیز هست یا خیر. در هر صورت این وزن کم در کنار نواخت تیر مناسب و برد مطلوب به نظر می‌رسد که سبب کنار زدن توپ ۲۳ میلیمتری عاصفه شده است؛ امری که تجهیز خودروهای ارس نیروی زمین سپاه به توپ ۲۰ میلیمتری در تحویل تجهیزات به نزسا در تیر ۱۴۰۰ می‌تواند مؤید آن باشد.
تحویل ارس‌های مجهز به توپ سه لوله ۲۰ میلیمتری به نزسا در تیر ۱۴۰۰
آخرین سلاح از دسته گتلینگ های ساخت داخل توپ کالیبر ۳۰ میلیمتر ۶ لوله «فتح۶۳۰» است که در سامانه پدافند نقطه ای «کمند» به کار می‌رود و می‌توان آن را بزرگترین سلاح طرح گتلینگ ساخت ایران دانست. این سلاح ۲۰۰۰ کیلوگرمی قابلیت شلیک با نواخت ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ تیر بر دقیقه را داشته و ظرفیت مخزن گلوله آن ۲۰۰۰ تیر است.
توپ ۶ لوله کالیبر ۳۰ میلیمتری فتح۶۳۰
برد مؤثر فتح۶۳۰ حدود ۴۰۰۰ و برد نهایی آن۸۰۰۰ متر است. سرعت خروج گلوله از لوله این سلاح ۸۷۵ متر بر ثانیه بوده و امکان چرخش از ۱۲ درجه زیر افق تا ۸۸ درجه بالای آن را دارد. سرعت زاویه ای چرخش سلاح در صفحه افقی ۵۰ و در صفحه عمودی ۷۰ درجه بر ثانیه است. این سلاح با منبع تغذیه الکتریکی با ولتاژ ۳۸۰ ولت و فرکانس ۵۰ هرتز کار می‌کند.
ساخت داخل بودن این توپ قدرتمند امکان تجهیز شناورهای نظامی به آن را فراهم می‌کند که برای دفاع نقطه ای لایه آخر در برابر انواع تهدیدات کارامد است. چه شناورهای رزمی و چه پشتیبانی در یک نبرد در معرض موشک‌های کروز دشمن قرار می‌گیرند در نتیجه تجهیز همه آنها به چنین سلاحی لازم است.
سایر انواع سلاح‌های گتلینگ نیز خصوصاً در صورت تجهیز به سامانه‌های هدفگیری اپتیکی اثرگذاری بالایی در صحنه رزم خواهند داشت. امید می‌رود که با تحویل انبوه این تسلیحات شاهد ارتقاء بیش از پیش توان رزم نیروهای مسلح کشور باشیم.