به گزارش مشرق، موضوع عدم پیشرفت شبکه ملی اطلاعات طی سال‌های متمادی و نبود اهتمام لازم از سوی دولت‌های قبل برای به ثمر رساندن این ابر پروژه ملی در مقاطع مختلف بارها از سوی مسئولان و کارشناسان گوشزد شده است.
اما آنچه که پس از گذشت نزدیک به ۱۵ سال از اعلام مفهوم اولیه شبکه ملی اطلاعات اهمیت دارد این است که با روی کار آمدن دولت جدید، چه رویکردی باید اتخاذ شود و چه راهبردهایی مدنظر قرار گیرد تا این پروژه که در این سال‌ها متحمل هزینه‌های بسیاری هم بوده، به سرانجام برسد و کاربران فارغ از فضاسازی‌هایی همچون قطع اینترنت و یا مسدود شدن شبکه‌ها و پلتفرم‌ها، به درک کاملی از آنچه که خدمات شبکه ملی اطلاعات نامیده می‌شود برسند.
با آغاز به کار دولت سیزدهم و انتخاب عیسی زارع پور به عنوان وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از سوی ابراهیم رئیسی، وعده تحقق شبکه ملی اطلاعات بار دیگر در سرفصل رئوس برنامه‌های وزیر ارتباطات دیده شد. برنامه‌ای که در لیست اقدامات مدنظر وزرای قبلی نیز بود. اما موضوع این است با وجودی که وزرای پیشین هم در نگاه نخست به تکمیل لایه‌های مختلف شبکه ملی اطلاعات تاکید جدی داشتند اما در عمل، توسعه این شبکه با آنچه که مورد توقع است همچنان فاصله دارد.
مطابق آنچه که در سند تبیین الزامات و نیز سند معماری و طرح کلان شبکه ملی اطلاعات تاکید شده است انتظار می‌رود که شبکه ای پرسرعت و امن و پایدار با خدماتی همچون موتور جستجوی بومی، پیام رسان و ایمیل بومی و خدمات ابری در اختیار کاربر قرار گیرد. خدماتی که هنوز روی این شبکه دیده نمی‌شود و از نظر سطح دسترسی و کیفیت نیز تفاوت میان ترافیک داخل و خارج برای کاربران ملموس نیست.
مرکز پژوهش‌های مجلس به تازگی در گزارشی عدم تکمیل شبکه ملی اطلاعات را یکی از موانع تولید در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات اعلام کرده است. مستندات این گزارش بر اساس اقدامات و عملکرد وزارت ارتباطات تا پایان سال ۹۹ به دست آمده که نشان می‌دهد وزارت ارتباطات توسعه شبکه ملی اطلاعات را در لایه‌های IP و انتقال نوری پیش برده است و اجرای حدود ۴ هزار کیلومتر فیبرنوری در شبکه زیرساخت کشور و طرح توسعه مراکز تبادل ترافیک و بهره‌برداری عملیاتی از مرکز ملی تبادل اطلاعات را به عنوان پیشرفت شبکه ملی اطلاعات در کارنامه دارد. اما مطابق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، با وجود تلاش‌های انجام شده این طرح کلان فضای مجازی تا تحقق کامل آن فاصله زیادی دارد.
با این وجود انتظار می‌رود عیسی زارع پور در ۴ سال پیش رو روش‌های جدیدی را برای پیشبرد این پروژه ملی، مدنظر قرار دهد.
۳۰ درصد پیشرفت؛ میراثی از دولت دوازدهم
در ۸ سال گذشته اختلاف نظر درباره میزان پیشرفت شبکه ملی اطلاعات میان وزارت ارتباطات به عنوان مجری این پروژه و مرکز ملی فضای مجازی و اعضای شورای عالی فضای مجازی به عنوان ناظر و سیاست‌گذاران فضای مجازی کشور کاملاً مشهود بوده اما واضح است که صرفنظر از اعداد و ارقامی که در برخی مواقع حتی بر پیشرفت ۹۰ درصدی این پروژه تاکید داشته، شبکه‌ای که استقلال کشور را در زیرساخت اصلی فضای مجازی فراهم کند و خدمات دولت و خدمات پایه به مردم را با کیفیت و سرعت مناسب ارائه کند، دیده نمی‌شود.
در این شبکه هنوز هم برای مباحث مربوط به پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی که این روزها یکی از پرچالش‌ترین موضوعات فضای مجازی کشور است راه‌حلی ارائه نشده است.
این در حالی است که مطابق با اهداف طرح کلان شبکه ملی اطلاعات، تا پایان سال ۱۴۰۰ باید خدمات پایه کاربردی داخلی به طور کامل تأمین شوند. توسعه پیام رسان های اجتماعی بومی تا رسیدن به ظرفیت ۵۰ میلیون کاربر فعال و نیز ایجاد و توسعه مرورگر بومی، جویشگر داخلی، سیستم عامل داخلی موبایل و رایانامه داخلی به وزارت ارتباطات محول شده است.
ابوالفضل روحانی معاون مرکز ملی فضای مجازی تیرماه امسال مهمترین ابزار در سنجش پیشرفت هر پروژه‌ای را معماری و طرح عملیاتی آن پروژه دانست و تاکید کرد: «وزارت ارتباطات موظف بود که نسبت به تدوین طرح عملیاتی شبکه ملی اطلاعات اقدام لازم را انجام دهد. با این حال تاکنون، به جز مجموعه‌ای از پروژه‌های پیشنهادی، طرحی برای توسعه شبکه ملی اطلاعات ارائه نداده است.»
وی با اشاره به آخرین گزارش پیشرفت شبکه ملی اطلاعات که در فروردین ماه به مرکز ملی فضای مجازی ارائه شده است، گفت: «این گزارش مورد ارزیابی قرار گرفت. ما در شهریورماه سال قبل اعلام کردیم که پیشرفت کلی شبکه ملی اطلاعات بیش از ۲۵ درصد نیست. پس از این گزارش، با سنجش مجدد میزان پیشرفت کار، حدود ۳۰ درصد پیشرفت محاسبه شد. البته تاکید می‌کنم که تا زمان ارائه طرح توسعه شبکه، امکان سنجش دقیق وجود ندارد. ولی احتمال اینکه پس از ارائه آن طرح، میزان پیشرفت از این عدد بیشتر باشد، وجود ندارد.»
ارزیابی مجدد وضعیت شبکه ملی در دستور کار مرکز فضای مجازی
مهدی کریمی نیسیانی معاون طرح و توسعه شبکه ملی اطلاعات در دفاع از اقداماتی که تاکنون برای شبکه ملی اطلاعات انجام شده است، در پاسخ به این سوال که هر یک از دولت‌ها چه سهمی در پیاده سازی این شبکه داشته‌اند، این‌طور توضیح می‌دهد: سال‌های دولت دهم سال‌های مربوط به پایه گذاری شبکه ملی اطلاعات بود. در سال‌های ۹۲ تا ۹۶ دولت یازدهم به توسعه زیرساخت‌ها توجه ویژه‌ای نشان داد و یکی از افتخارات فعلی ما داشتن گیت‌وی متمرکز به مدد همین توسعه زیرساخت‌ها بوده است. هم اکنون یکی از نگرانی‌های امروز کشورها از دست رفتن حاکمیت گیت‌وی است اما این دغدغه در کشور ما وجود ندارد.
وی گفت: عمده تمرکز دولت دوازدهم روی توسعه روستایی بود و تلاش این بود که توسعه ارتباطات روستایی با توانمندی بیشتری تکمیل شود. البته در حوزه شبکه ملی اطلاعات هم کارهای مؤثری انجام شد و می‌توان گفت که یک جهاد خاموش اتفاق افتاد.
این مقام مسئول در پاسخ به این سوال که چه میزان از اهداف مدنظر شبکه ملی اطلاعات محقق شده است، گفت: بهتر است که ما درصدی از پیشرفت ارائه ندهیم. بلکه مرکز ملی فضای مجازی به عنوان ناظر شبکه ملی اطلاعات باید این درصد را اعلام کند. البته آخرین خبری که وجود دارد این است که مرکز ملی فضای مجازی به تازگی شروع به ارزیابی جامعی از وضعیت موجود و اقدامات باقی مانده از شبکه ملی اطلاعات کرده که دولت جدید با اولویت‌های آنها، برنامه خود را تدوین کند. این برنامه تا یکی دوماه آینده آماده می‌شود. مرکز ملی فضای مجازی به تازگی شروع به ارزیابی جامعی از وضعیت موجود و اقدامات باقی مانده از شبکه ملی اطلاعات کرده که دولت جدید با اولویت‌های آنها، برنامه خود را تدوین کند. این برنامه تا یکی دوماه آینده آماده می‌شود
وی با تاکید بر اینکه تلاش ما این بوده که معماری مناسبی در اختیار توسعه دهنده پلتفرم قرار دهیم تا این کسب و کارها تمرکزشان را روی سرویس دهی بگذارند، خاطرنشان کرد: در مرکز داده شهید سلیمانی آخرین نسل سرورها آماده شده و در اختیار پلتفرم‌های داخلی قرار گرفت تا دغدغه زیرساخت نداشته باشند. از آنجایی که این کسب و کارها نیاز به حمایت‌های قانونی و اقتصادی و هم آماده سازی جامعه دارند، یک بسته کامل حمایتی نیز تهیه شده تا از طریق آن بتوان چالش‌ها را کاهش داد. برای مثال مصوبه کمیسیون تنظیم مقررات برای فعال‌سازی رومینگ مکالمات سیار برای پلتفرم‌هایی که به حد مناسبی از کاربر رسیده اند از این حیث انجام شده است. به این ترتیب کاربران پیام رسان داخلی می‌توانند با اتصال به شبکه ثابت و سیار از بستر پیام رسان خود مکالمه داشته باشند. بانک مرکزی نیز مکلف شده قابلیت‌های مالی را در اختیار پیام رسان های داخلی بگذارد و امکان پرداخت آنلاین در داخل پیام رسان های بومی فراهم شود.
کریمی نیسیانی ادامه داد: برنامه‌های خوبی در راه است که امیدواریم با این قابلیت‌ها و ایجاد یک ارزش افزوده، کاربران به استفاده از پلتفرم‌های پیام رسان بومی متقاعد شود. ما معتقدیم که به صرف ایجاد یک پیام رسان نمی‌توان کاربران را متقاعد کرد که از آن استفاده کنند. بلکه در وهله اول باید کیفیت خدمات و پس از آن زنجیره ارزش وجود داشته باشد. تحقق موتور جستجو، سیستم عامل، پیام رسان و امثال اینها در کشور موضوعات کلیدی و اساسی و دستورات رهبری و مصوبات شورای عالی است که باید عملیاتی شود. برای پلتفرم‌های پیام رسان اقدامات خوبی شکل گرفته اما با نقطه مطلوب فاصله دارد. این به معنای آن نیست که هیچ کاری انجام نشده است.
وی گفت: در صورتی که نگاه مناسب برای حمایت از این پلتفرم‌ها وجود داشته باشد ما می‌توانیم ظرف دو سال آینده به یک حدی از قابلیت مناسب در این بخش برسیم. در زمینه جویشگر نیز باید توجه داشت که جویشگر یک زیست بوم است و جویشگری مانند گوگل با یک نظام هویت یکپارچه، کاربر را در اختیار می‌گیرد. ما نیز تلاشمان این است که این زیست بوم شکل بگیرد و برای آن قدم‌های استواری نیز برداشته شده است.
به گفته این مقام مسئول، در حوزه تولید گوشی و سیستم عامل نیز باید به این نکته توجه داشت که ما با یک زنجیره مواجه هستیم و تنها تولید گوشی موبایل مشکل را حل نمی‌کند. سیستم عامل، مرورگر و اپ استور همه در این زنجیره قرار دارند و در این خصوص نیز قدم‌هایی برداشته شده تا به یک چارچوب اولیه برسیم و با حمایت دولت به بخشی از بازار گوشی‌های زیر ۳۰۰ دلار دست پیدا کنیم. این هدف گذاری در برنامه عملیاتی شبکه ملی اطلاعات برای تولید سالانه ۴۰۰ هزار گوشی داخلی نیز آمده است که امیدواریم تا سال ۱۴۰۲ به این هدف برسیم.
کریمی نیسیانی خاطرنشان کرد: ما زیرساخت‌ها را تا حدود قابل توجهی ایجاد کردیم. هم اکنون پلتفرم‌ها صدها وابستگی کلیدی به اینترنت و خدمات گوگل دارند. اگر فردا با توجه به قوانین کنگره آمریکا این خدمات را از گوشی کاربران حذف کردند چه باید کرد؟ ما نگاه قطع دنیا را نداریم اما معتقدیم که باید استقلال نسبی در کنار اثرگذاری بین المللی داشته باشیم. هم اکنون زیرساخت‌ها برای تأمین استقلال شبکه ملی اطلاعات فراهم است.
وعده‌های عیسی زارع پور برای شبکه ملی اطلاعات
عیسی زارع پور وزیر ارتباطات دولت سیزدهم از ابتدای شروع به فعالیت به طور مداوم، پرداختن به شبکه ملی اطلاعات را به عنوان رئوس برنامه‌های خود عنوان کرده است. وی در جلسه رأی اعتماد در مجلس بر ضرورت تکمیل این شبکه تاکید کرد و در اظهارات بعدی نیز وعده داد که مسئولیت تحقق شبکه ملی اطلاعات را به‌عنوان فرمانده میدان، برعهده می‌گیرد و شبکه ملی را مطابق مصوبات شورای عالی فضای مجازی پیش می‌برد.
وزیر ارتباطات در یک برنامه تلویزیونی نیز با تاکید بر اینکه ایجاد شبکه ملی اطلاعات به معنای قطع اینترنت جهانی نیست، گفت: کشورهای پیشرفته و کسانی که برای حقوق مردم‌شان ارزش قائل هستند به دنبال اجرای چنین شبکه‌ای هستند. در صورت تحقق شبکه ملی اطلاعات یک شبکه پرسرعت و با کیفیت در داخل کشور خواهیم داشت که خدمات بهتری روی آن قابل ارائه خواهد بود و حتی می‌توانیم به عنوان هاب انتقال اطلاعات، ترانزیت ارتباطات را برای سایر کشورهای منطقه هم داشته باشیم.
زارع پور با بیان اینکه اختلاف نظر آماری در خصوص پیشرفت این شبکه میان دوستان در وزارت ارتباطات و مرکز ملی فضای مجازی وجود دارد که باید آن را حل کنم، گفته است: برای برگزاری جلسات منظم با شورای عالی فضای مجازی برنامه‌ریزی می‌کنیم. قول داده‌ام که شبکه ملی اطلاعات را در همه لایه‌ها تا سال ۱۴۰۴ تکمیل کنم. اما لایه زیرساخت ارتباطی این شبکه تا دو سال آینده ایجاد خواهد شد. در همین حال در قانون برنامه ششم توسعه تاکید بر رساندن ترانزیت دیتا به ۳۰ ترابیت بر ثانیه است که تاکنون ۵ ترابیت آن محقق شده است. این تکلیف، یک قدرت بازدارندگی برای ما در برابر قطع دسترسی اینترنت به شمار می‌رود.
وی گفت: امیدوارم روزی را شاهد باشیم که بخش خصوصی هم از کار برای شبکه ملی اطلاعات ارتزاق کند؛ یعنی باید برای این کار مدل اقتصادی وجود داشته باشد. شبکه ملی اطلاعات باید تبدیل به فعالیت اصلی بخش ICT شود. آن موقع می‌توانیم بگوییم که ما کارمان را انجام داده‌ایم. وگرنه اینکه فلان پلتفرم ملی را بالا بیاوریم و من هم به‌عنوان وزیر آن را افتتاح کنم و فردا هم هیچ‌کسی از آن استفاده نکند و اصلاً زیست‌بوم و فعالیت اقتصادی شکل نگیرد، فایده‌ای ندارد. این می‌شود کار نمایشی که بنده به‌هیچ‌عنوان اهل کار نمایشی نیستم.
مطالبه در باب شبکه ملی اطلاعات از دولت جدید
به رغم آنکه وزیر جدید ارتباطات و فناوری اطلاعات اعتقاد ویژه‌ای به تکمیل شبکه ملی اطلاعات دارد و بر لزوم تحقق آن تاکید می‌کند اما شواهد نشان می‌دهد که هنوز راهکار عملیاتی برای تکمیل شبکه ملی اطلاعات در دولت سیزدهم مطرح نشده و برنامه مشخصی برای تحقق این اهداف وجود ندارد.
محمدحسن انتظاری عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی، معتقد است که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات باید اهداف شبکه ملی اطلاعات را مشخص کند و سال به سال برای تحقق آن هدف‌گذاری انجام دهد تا بر اساس آن، اهداف مدنظر در مصوبه شورای عالی فضای مجازی پیش رود.
وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات باید اهداف شبکه ملی اطلاعات را مشخص کند و سال به سال برای تحقق آن هدف‌گذاری انجام دهد تا بر اساس آن، اهداف مدنظر در مصوبه شورای عالی فضای مجازی پیش رود وی با تاکید بر اینکه آقای زارع پور بر اهمیت شبکه ملی اطلاعات واقف هستند، ادامه داد: اگر قرار باشد که این پروژه با وضعیت قبلی ادامه پیدا کند با مشکل مواجه خواهیم شد. به همین دلیل بهتر است که ایشان اعلام کنند که با انتخاب چه راه و روشی این پروژه را پیگیری می‌کنند تا اطمینان حاصل کرد که این روش به موفقیت منتج خواهد شد.
انتظاری تصریح کرد: این مطالبه از وزیر جدید ارتباطات وجود دارد که برای تکمیل شبکه ملی اطلاعات برنامه عملیاتی و زمان بندی مشخصی ارائه دهند. برنامه عملیاتی حاصل یک فرآیند مهندسی و علمی است و باید اعلام شود که فرآیند کار در چه زمان بندی و چگونه و با چه ابزارهایی انجام می‌شود.
عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی با اشاره به اینکه مصوبه طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات اهداف عملیاتی این پروژه را مشخص کرده است، ادامه داد: وزیر ارتباطات برای سال‌های پیش رو باید جزئیات کاملی از برنامه و زمان بندی اجرای شبکه ملی اطلاعات را مطابق با این مصوبه، اعلام کند. آقای وزیر زمانبندی دقیقی برای اجرای پروژه ارائه دهد
گستردگی اهداف طرح کلان شبکه ملی اطلاعات گویای این است که راه اندازی این پروژه ملی یک عزم قوی در وزارت ارتباطات نیاز دارد و برای تحقق این اهداف، تدوین و اجرای یک برنامه عملیاتی با زمان بندی مشخص، همراه با پشتیبانی منابع مالی ضروری به نظر می‌رسد. در این راستا می‌توان از ظرفیت‌های دانشگاه‌ها، مؤسسات تحقیقاتی و شرکت‌های دانش‌بنیان نیز استفاده کرد.