به گزارش مشرق، «فاکتور۹ توزیع نشده!» این جمله تکراری، مدتی است به کابوس گروهی از بیماران هموفیلی تبدیل شده. درست از وقتی توزیع این فاکتور انعقادی متوقف شد، زخم‌های کهنه این بیماران هم دوباره سر باز کرد. حالا انگار برگشته‌اند به خانه اول. مفصل‌هایی که به لطف تزریق منظم فاکتور۹ قوت گرفته و مهیای کار و فعالیت شده بود، دوباره هدف خونریزی‌های مکرر قرار گرفت و هر روز بی‌رمق‌تر شد. و در این میان، آنچه نصیب بیماران هموفیلی شده، زمینگیری و خانه‌نشینی بوده.
در شرایطی که هنوز سایه کرونا بر سر نفس‌ها سنگینی می‌کند، از یک ماه و نیم قبل و با توقف توزیع فاکتور۹، زندگی آن دسته از بیماران هموفیلی که با کمبود این فاکتور انعقادی دست‌به‌گریبانند، با یک دغدغه جدید تحت‌الشعاع قرار گرفته‌است. در گزارش پیش رو، تلاش کرده‌ایم ضمن تشریح تبعات تأخیر در تزریق این فاکتور انعقادی حیاتی بر سلامت بیماران هموفیلی، چرایی تأخیر در توزیع این دارو را پیگیری کنیم. با گزارش ما همراه باشید.
این فاکتورهای حیاتی...
چراغ اول را «امین افشار»، عضو ۳۵ ساله جامعه هموفیلی روشن می‌کند و در تشریح مشکلی که مدتی است زندگی بیماران هموفیلی را تحت‌الشعاع قرار داده و دیگر به مرز بحران رسیده، اینطور می‌گوید: «ماجرا از اواخر تیر ماه شروع شد. فاکتور۹ در داروخانه‌ها کمیاب شد تا اینکه وقتی به شهریور رسیدیم، دیگر سهمیه فاکتورهای ما توزیع نشد و این، شروع مشکلات ما بود. برای اینکه تصویر روشن‌تری از موضوع داشته باشید، باید بگویم وقتی در جایی از بدن یک رگ دچار بریدگی می‌شود یا مفصلی آسیب می‌بیند و خونریزی بیرونی یا داخلی اتفاق می‌افتد، فاکتورهای انعقادی وارد عمل می‌شوند، زنجیره انعقاد را تشکیل می‌دهند و خونریزی متوقف می‌شود یا به‌اصطلاح بند می‌آید. اما در افراد هموفیلی این زنجیره انعقاد، نقص دارد.
بر همین اساس، هرکدام از بیماران هموفیلی نیاز به فاکتور انعقادی مشخصی دارد. مثلاً بدن من، فاکتور ۷ و ۸ دارد اما فاکتور۹ ندارد. یعنی درمورد من، وقتی زنجیره انعقادی خون به فاکتور۹ می‌رسد، چون این فاکتور نیست، زنجیره تشکیل نمی‌شود و در صورت ایجاد خونریزی در بدنم، این خونریزی قطع نمی‌شود. حالا چه باید کرد؟ بعد از مشخص شدن نوع فاکتور موردنیاز هر بیمار هموفیلی، یک سهمیه برای او تعیین می‌شود. برای هر بیمار براساس درصد بیماری‌اش، وزنش و شرایطی که دارد، تعدادی فاکتور به‌عنوان سهمیه در نظر گرفته می‌شود که به‌صورت ماهانه به او تعلق می‌گیرد. مثلاً اگر وزن بیمار ۶۰ کیلوگرم باشد، با احتساب ۳۰ روز یک ماه، میزان فاکتور۹ موردنیازش ۱۸۰۰ یونیت خواهد بود.»
وقتی حتی روی تخت دچار خونریزی می‌شویم!
اما چرا فاکتورهای انعقادی برای بیماران هموفیلی، حیاتی است؟ مگر تأخیر در تزریق این فاکتورها چه عوارضی برای آنها خواهد داشت؟ افشار که به‌عنوان یکی از کارآفرینان موفق کشور، از مانع بیماری عبور کرده و حضوری فعال در جامعه دارد، در این باره می‌گوید: «با توجه به ضروری بودن تزریق مرتب فاکتور، در یک ماه و نیم گذشته که توزیع فاکتور۹ متوقف شده، شرایط برای بیماران هموفیلی که با کمبود این فاکتور انعقادی دست‌به‌گریبانند، بسیار سخت شده. خود من، عملاً زمینگیر شده‌ام. من که هر هفته باید حداقل ۵ فاکتور تزریق می‌کردم، یک ماه است نتوانسته‌ام فاکتور۹ تهیه کنم. به همین دلیل، تمام بدنم دچار خونریزی شده. نقاطی از بدنم که در ۷، ۸ سال گذشته خونریزی نکرده بود، الان به خاطر عدم تزریق فاکتور۹ شروع به خونریزی کرده. و در نتیجه این خونریزی‌ها، مفصل‌ها کم‌کم دارد از بین می‌رود.
تصویری نمادین از فراوانی عوارض مفصلی بیماری هموفیلی
اتفاقی که می‌افتد، این است که وقتی سطح فاکتور پایین می‌آید، مفاصلی که سال‌ها خونریزی نداشته‌اند، دچار خونریزی می‌شوند و به‌مرور از بین می‌روند. ببینید، مفاصل افراد غیرهموفیلی هم ممکن است در اثر فعالیت‌های روزمره مثل راه رفتن دچار خونریزی‌های خفیف شود. اما چون بدنشان فاکتور دارد، آن خونریزی‌های ریز و مویرگی ایجاد شده، سریع بند می‌آید و مفصل آسیب نمی‌بیند. اما بیمار هموفیلی اگر همان راه رفتن روزانه را انجام بدهد یا حتی اگر در خانه فعالیت‌های ساده داشته باشد و حتی روی تخت هم دراز کشیده باشد، مفاصلش دچار خونریزی می‌شود. بنابراین تزریق دائمی فاکتور خونی برای بیمار هموفیلی، ضروری و حیاتی است. چنانچه روند تزریق فاکتور دچار بی‌نظمی یا توقف شود، مفاصل مرتباً دچار خونریزی می‌شود و به‌مرور از بین می‌رود و این یعنی ایجاد مشکلات جدید برای بیمار...»
فاکتور۹
منبع فاکتور۹، پلاسمای ارسالی خودمان است
«برای همه ما سئوال است که چرا باید توزیع دارویی مثل فاکتور۹ دچار مشکل شود؟ تا جایی که ما می‌دانیم، پایه و اساس فاکتور۹، پلاسمای داخلی است. درواقع، پلاسمایی که سازمان انتقال خون و یکی دو شرکت از خون‌های اهدایی جمع می‌کنند، برای پالایش و فرآوری به خارج از کشور ارسال می‌شود و آنجا پایه تولید فاکتور۹ قرار می‌گیرد. و دقیقاً به همین دلیل نایاب شدن این فاکتور، قابل قبول نیست چون منبع آن، داخلی و پلاسمای ارسالی خودمان است که با توجه به مشارکت ارزشمند مردم در اهدای خون، همیشه مقادیر مناسبی از آن موجود بوده‌است.»
سال‌هاست با راه‌اندازی کارخانه‌های تولید فاکتور ۷ و ۸، کشور در زمینه تولید این داروها به خودکفایی رسیده است. آیا اتفاق مشابهی برای فاکتور۹ در کشور رقم نخورده؟ می‌پرسم و امین افشار در پاسخ می‌گوید: «فاکتور ۷ و ۸، فاکتورهای نوترکیب است که خوشبختانه کارخانه‌های تولید آنها در کشور راه‌اندازی شده و توسط شرکت‌های دارویی داخلی تولید می‌شود. اما فاکتور۹، فاکتور پلاسمایی است و به‌صورت پلاسما مورد استفاده قرار می‌گیرد. پلاسماهایی که از خون‌های داخلی جمع‌آوری شده، به کشورهای طرف قرارداد ارسال می‌شود و آنجا شرکت‌های دارویی از این پلاسما، فاکتور۹، IGIV و... گرفته و مجدداً به ایران ارسال می‌کنند.»
پالایشگاه خون ایران؛ رویای ناتمام...
اما چرا فاکتور۹ در ایران تولید نمی‌شود؟ افشار که در سال‌های گذشته عضو هیئت مدیره کانون هموفیلی ایران بوده و اطلاعات خوبی در این زمینه دارد، می‌گوید: «ما کارخانه تولید فاکتور۹ در ایران نداریم. بعد از ماجرای خون‌های آلوده فرانسوی، قرار بود پالایشگاه سازمان انتقال خون در مجاورت برج میلاد راه‌اندازی شود. در دهه ۶۰ و ۷۰ دستگاه‌ها در این مرکز نصب شد. اما ازآنجاکه دستگاه ویروس‌زدایی در این پالایشگاه وجود نداشت، متاسفانه اتفاق تلخی رقم خورد و داروهایی خروجی از این مرکز، منشأ بیماری‌های ویروسی هپاتیت C در برخی از بیماران هموفیلی شد. در نتیجه به حکم دادگاه، این پالایشگاه تعطیل شد.
سال‌ها بعد در دولت یازدهم (دولت اول آقای روحانی)، این پالایشگاه به اسم خصوصی‌سازی و با قیمتی نازل به یک فرد و شرکتش واگذار شد. قرار بود این پالایشگاه توسط بخش خصوصی مجدداً راه‌اندازی شود تا دیگر لازم نباشد خون و مشتقات خونی را برای تولید داروهایی مانند فاکتور۹ به خارج از کشور بفرستیم. اما متاسفانه در این سال‌ها ما حرکتی ندیدیم و اتفاق موثری در این زمینه رقم نخورد.»
چرا خودمان، خودمان را تحریم می‌کنیم؟!
«در یک ماه و نیم گذشته در جواب پیگیری‌های ما درباره چرایی توزیع نشدن فاکتور۹، پاسخ‌های متفاوتی داده شده. یک روز می‌گویند: «دارو وارد شده اما در گمرک مانده.» روز دیگر می‌گویند: «دارو رفته برای توزیع.» اما ما در عمل، چنین چیزی نمی‌بینیم. دوستان باید با درک شرایط بیماران هموفیلی، هرچه سریع‌تر این مشکل را رفع کنند. یادمان نرود ما داریم درباره وضعیت بیماران هموفیلی در تهران صحبت می‌کنیم. شرایط بیماران در شهرستان‌ها و روستاهای دورافتاده، بسیار سخت‌تر و وخیم‌تر است. فرض کنید اگر بیمار هموفیلی در یک شهرستان کوچک تصادف کند و در داروخانه آن شهر فاکتور۹ موجود نباشد، چه اتفاقی می‌افتد؟»
افشار سری به حسرت تکان می‌دهد و در ادامه می‌گوید: «در این ماجرا، انتظار داریم رسانه‌ها دو سئوال مهم را از مسئولان بپرسند؛ اول، درباره پالایشگاه انتقال خون. جا دارد سئوال کنید درحالی‌که ما پالایشگاه داشتیم و با تصمیم سازمان خصوصی‌سازی واگذار شد تا دوباره احیا شود، چرا در این ۱۰-۸ سال این اتفاق نیفتاده و هنوز مجبور هستیم پلاسما را بفرستیم به کشورهای دیگر تا برایمان فرآوری کنند؟
و دوم، درباره توزیع فاکتور۹. وقتی فاکتور وارد شده و در تمام این مدت داخل کشور بوده، چرا توزیع نشده؟ چرا دارو در گمرک مانده تا شرایط بیماران هموفیلی هر روز سخت‌تر شود و به مرز بحران برسد؟ چرا دارو هست اما آن را به دست بیمار نمی‌رسانیم؟ چرا خودمان داریم خودمان را تحریم می‌کنیم؟! خود من در یک ماه گذشته، هر هفته پیگیر بودم. مسئولان دارویی هم در پاسخ، مدام قول داده‌اند که: آخر این هفته توزیع می‌شود، اول هفته بعد توزیع می‌شود و... اما هرچه می‌گذرد، خبری از توزیع دارو نیست و شرایط بیماران هموفیلی هم مدام وخیم‌تر می‌شود...»
وای به روزی که ذخیره «اضطراری» ته بکشد...
«کورش مالمیر»، دیگر عضو جامعه هموفیلی است که این روزها به دلیل توزیع نشدن فاکتور۹ شرایط سختی را سپری می‌کند. او با اشاره به اهمیت فاکتورهای انعقادی هم در زمینه درمان و هم در زمینه پیشگیری مشکلات مبتلابه بیماران هموفیلی، می‌گوید: «در یک کلام، بیماران هموفیلی کمبود فاکتورهای انعقادی دارند. بنابراین چه در زمان آسیب‌دیدگی و ایجاد خونریزی و چه در عمل‌های جراحی کوچک و بزرگ؛ یعنی از کشیدن دندان تا عمل‌های باز، تزریق فاکتور انعقادی برایشان ضروری است. اما در حالت عادی، تزریق مرتب و منظم فاکتورهای انعقادی می‌تواند در مقام پیشگیری، از عارضه‌های خونریزی جدی در بیمار جلوگیری کند. به‌این‌ترتیب، با بالا نگه‌داشتن سطح فاکتور، بدن در حالت نرمال قرار می‌گیرد و بیمار این امکان را پیدا می‌کند که بدون مشکل به فعالیت‌های روزمره بپردازد.
اما در نقطه مقابل، کمبود این فاکتورها کاملاً زندگی بیماران هموفیلی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و خونریزی‌های مکرر، باعث می‌شود مفاصل آنها در درازمدت از بین برود. همین اتفاقی که در این مقطع با آن دست‌به‌گریبانیم. بیش از یک ماه است بیماران هموفیلی که کمبود فاکتور۹ دارند، حتی به سهمیه‌ای که برایشان در نظر گرفته شده هم، دسترسی ندارند و با بحران شدیدی مواجه شده‌اند. متاسفانه در یک ماه اخیر در شرایطی قرار گرفته‌ایم که حتی امکان استفاده از ذخیره اضطراری فاکتور۹ هم وجود ندارد...»
این هموطن ۵۰ ساله مکثی می‌کند و با اشاره به شرایط خاصی که این روزها با آن دست‌به‌گریبان است، ادامه می‌دهد: «موضوع را با شرح وضعیت خودم توضیح می‌دهم. متاسفانه مفصل زانوی من به دلیل خونریزی‌های مکرر در سال‌های گذشته، آسیب جدی دیده بود. در یکی دو ماه اخیر با فشاری که به زانویم وارد آمد، این آسیب‌دیدگی تشدید شد و در نتیجه، پزشک برایم عمل فوری تعویض مفصل زانو تجویز کرد. متاسفانه این شرایط با توقف توزیع فاکتور۹ همزمان شد. بنابراین چاره‌ای نبود جز استفاده از ذخیره اضطراری فاکتور.
ببینید، معمولاً وقتی ذخیره فاکتور انعقادی از یک حدی کمتر شود، دیگر توزیع عمومی‌اش را قطع می‌کنند و باقیمانده دارو را به‌عنوان اندوخته اضطراری در نظر می‌گیرند. این فاکتورهای ذخیره که برای موقعیت‌های اضطراری و اورژانسی مثل عمل‌های جراحی ضروری کنار گذاشته می‌شود، به اندوخته «استوک» معروف است و فقط به بیمارانی تعلق می‌گیرد که در شرایط خاص هستند. اما متاسفانه در یک ماه گذشته هر بار من برای استفاده از این سهمیه اضطراری برای انجام عمل جراحی‌ام مراجعه کرده‌ام، در جواب گفته‌اند: "فعلاً صبر کنید تا ببینیم وضعیت به چه صورت پیش می‌رود." نتیجه این شرایط، خانه‌نشینی من بوده. الان بیش از ۲۰ روز است به دلیل شرایط وخیم زانویم به‌ناچار کارم را تعطیل کرده و در خانه، منتظر تأمین فاکتور۹ و انجام عملم هستم.»
کاش می‌گفتند تحریم هستیم!
«تلخ‌ترین بخش ماجرا آنجاست که در جواب پرس‌وجوها و پیگیری‌های ما، می‌گویند: "محموله برخی داروها مثل فاکتور۹ از چند ماه قبل وارد کشور شده اما در گمرک مانده!" تصورش هم سخت است. ما اگر مشکل انتقال دارو داشتیم، قابل‌قبول بود. اما اینکه دارو بیاید و در گمرک دپو شود، غیرقابل‌قبول است. فکر می‌کنید مشکل این داروها چیست؟ آیا مشکل بهداشتی و ویروسی و امثال آن دارند؟ نه. چون همه اینها در مبدأ چک می‌شود. واقعیت این است که منشأ این مشکل به دعوایی برمی‌گردد که از سالیان گذشته بین وزارت بهداشت، شرکت‌های دارویی و گمرک بر سر قیمت‌گذاری داروها وجود داشته. به دلیل همین کشمکش، داروها از گمرک ترخیص نمی‌شود. اما هیچ‌کس حواسش نیست که در این میان، فقط بیمار است که دارد لطمه می‌بیند.»
مالمیر سری به تأسف تکان می‌دهد و می‌گوید: «اگر می‌گفتند فاکتور۹ وارد نشده چون تحریم هستیم، پذیرشش برای ما راحت‌تر بود. می‌گفتیم: خب، کشور و دولت‌مان در شرایط بحرانی است. ما هم باید درک و همراهی داشته باشیم. مثل سال‌های گذشته که وقتی وزارت بهداشت هشدارهایی در این زمینه می‌داد، کانون هموفیلی به مجموعه‌های درمانی و دفاترش در سراسر کشور اطلاع می‌داد که: به بیماران اعلام کنید در تزریق‌ها دقت کنند و برای پیشگیری از خونریزی‌ها تا جایی که می‌توانند مراقبت کنند، شرایط بیماران حاد و پرمصرف را مدیریت کنید تا کمبود دارو برایشان مشکل‌ساز نشود و... اما دقت کنید! الان مشکل، تحریم نیست. دارو وارد شده و در کشور، موجود است. فقط چون در گمرک مانده، بیماران هموفیلی یک ماه و نیم است دچار رنج و عذاب شده‌اند! آیا این، قابل‌قبول است؟»
فاکتور انعقادی نباشد، امکان تزریق واکسن کرونا هم نیست
کورش مالمیر همین‌جا گریزی می‌زند به بحث مهم این روزها یعنی واکسیناسیون کرونا و اینطور ادامه می‌دهد: «من نمی‌دانم چه تعداد از بیماران هموفیلی تا به حال واکسن کرونا تزریق کرده‌اند اما این را می‌دانم که اگر بخواهند این واکسن را تزریق کنند، باید قبلش فاکتور انعقادی تزریق کرده باشند. چرا؟ چون اگر بدون تزریق فاکتور انعقادی اقدام به تزریق واکسن کنند، ناحیه تزریق واکسن در بدنشان دچار خونریزی می‌شود. یعنی اگر فاکتور انعقادی در دسترس بیماران هموفیلی نباشد، آنها حتی نمی‌توانند واکسن کرونا بزنند؛ حالا ببینید این فاکتورها چقدر اهمیت دارند.
خود من، هنوز واکسن نزده‌ام. در درجه اول، هیچ‌کس از طرف سیستم بهداشت و درمان با من به‌عنوان یک بیمار خاص و شهروند دارای اولویت واکسیناسیون تماس نگرفت. بعد هم که خودم پیگیری کردم، به دلیل اینکه فاکتور انعقادی موجود نبود، نتوانستم واکسن کرونا تزریق کنم.»
آقای رییس جمهور! چشم امید ما به شماست
«از من بپرسید، می‌گویم آقای رییسی شاید اصلاً در جریان مشکل تأمین داروی ما نباشد. به هر حال این اتفاق در زمان تغییر دولت بوده و می‌شود حدس زد گزارشی در این زمینه به ایشان نرسیده باشد. اما حالا از این طریق از رییس جمهور خواهش می‌کنم همانطور که به‌صورت میدانی به بررسی وضعیت توزیع داروهای کرونا در داروخانه‌ها پرداخت، برای پیگیری عدم توزیع فاکتور۹ بیماران هموفیلی هم وارد عمل شود.» مالمیر تاکید می‌کند: «من مطمئن هستم اگر آقای رییسی از مشکل تأمین داروی ما مطلع شود، شخصاً موضوع را پیگیری خواهد کرد.»
مافیای دارو و دودی که باز هم به چشم بیماران می‌رود
اما در ماجرای عدم توزیع فاکتور۹، موضع کانون هموفیلی ایران به‌عنوان نماینده حقوقی بیماران هموفیلی چه بوده؟ رییس هیئت مدیره کانون هموفیلی ایران در این باره می‌گوید: «متاسفانه مدتی است عدم توزیع فاکتور۹ برای گروهی از بیماران هموفیلی، مشکل‌ساز شده. ما در جریان گلایه و اعتراض این عزیزان هستیم و از آنها حمایت می‌کنیم. ما هم در این مدت از طرق مختلف ازجمله برگزاری جلسه با مسئولان معاونت غذا و دارو، پیگیر رفع این مشکل بوده‌ایم. متاسفانه گویا عدم همکاری شرکت‌های دارویی، زمینه‌ساز بروز این مشکل بوده‌است. اما در معاونت غذا و دارو به ما قول دادند برای تأمین فاکتور۹ موردنیاز بیماران هموفیلی، خرید فوری خواهند داشت.»
خانم «فرزادی فر» با رد موضوع دپوی فاکتور۹ در گمرک، ادامه می‌دهد: «طبق گزارشی که ما دریافت کردیم، به هیچ‌وجه بار فاکتور۹ در گمرک وجود ندارد. مسئله این است که برخی لاین‌های مافیایی دارو برای تأمین مقاصد خود رو به شایعه‌سازی و شایعه‌پراکنی می‌آورند. برخی شرکت‌های دارویی از آنجا که می‌خواهند سازمان غذا و دارو را برای ترخیص داروهای غیرمرتبطشان تحت فشار بگذارند، از اهرم‌های فشاری که در دست دارند، مثل واردات داروهای بیماران هموفیلی استفاده می‌کند و متاسفانه دود این ماجرا به چشم این بیماران عزیز می‌رود. اما همانطور که گفتم، سازمان قول داده برای جبران این خلأ، اقدام به خرید فوری فاکتور۹ کند که امیدوارم این وعده، زودتر عملی شود.»
پاسخ مسئول
کرونا آمد، جمع‌آوری پلاسما و تولید فاکتور۹ کم شد!
بعد از یک ماه و نیم انتظار همراه با درد و رنج، این روزها چشم امید بیماران هموفیلی به همت مسئولان سازمان غذا و داروست تا هرچه زودتر با تأمین فاکتور۹، از عمیق‌تر شدن آسیب‌های مفصلی آنها جلوگیری کنند. ما هم برای تسهیل این مسیر، چرایی عدم توزیع فاکتور۹ را از مدیر کل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو پیگیری کرده‌ایم. دکتر «سید حیدر محمدی» با تأیید مشکل در توزیع این فاکتور انعقادی، برخلاف نظر بیماران هموفیلی که تهیه فاکتور۹ از پلاسمای داخلی را نقطه قوت این دارو و عامل تسهیل تولید آن ذکر می‌کنند، در تشریح چرایی تأخیر در توزیع فاکتور۹ می‌گوید: «به دلیل شرایط دوران کرونا، جمع‌آوری پلاسما کاهش پیدا کرده و به تبع آن، استحصال فاکتورهای خونی هم کم شده. به همین علت، تولید و توزیع فاکتور۹ با کاهش روبه‌رو شده‌است.»
مدیر کل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو بدون اشاره به شائبه دپو شدن فاکتور۹ در گمرک، با بیان اینکه در روزهای گذشته مقدار محدودی از این فاکتور انعقادی توزیع شده، اضافه می‌کند: «بیماران هموفیلی تا ۲۰ مهر ماه صبر کنند. با اقدامات انجام گرفته، میزان توزیع فاکتور۹ افزایش پیدا خواهد کرد.»