شهر شیراز، مرکز استان فارس، در حدود 900 کیلومتری جنوب تهران واقع شده است. این شهر باستانی ایران حتی در زمان ساخت شهر پارسه و تخت جمشید نیز وجود داشته است. همین واقعیت، دلیلی بر قدمت این شهر است. بناهای تاریخی شیراز، از جمله مجموعه تاریخی زندیه حمام وکیل شیراز که بخشی از آن است، گواهی بر این ادعا هستند. در دوره ی زندیه به دستور کریم خان، مجموعه زندیه ساخته شد. این مجموعه شامل بازاروکیل ، مسجدوکیل، مدرسه و حمام وکیل است که در مرکز شهر شیراز قرار دارد. زمان ساخت این بنا به قرن هجدهم میلادی برمی گردد. در این مقاله آس چارتر قصد دارد تا اطلاعاتی درباره حمام تاریخی وکیل شیراز دراختیار شما قرار دهد با ماهمراه باشید.
حمام وکیل که در بین حمام های تاریخی شیراز از شهرت و آوازه ی بیشتری برخوردار است، توسط سازندگان آن در مرکز شهر شیراز، محله ی درب شاهزاده، غرب مسجد وکیل (بلوار کریم‌خان زند، خیابان آیت الله طالقانی) و در مجاورت بازار وکیل که از دیگر بناهای تاریخی شهر شیراز قلمداد می شوند، قرار گرفته است.
این حمام در مرکز شهر شیراز و نزدیک دیگر بناهای دوره زندیه همچون بازار وکیل و مسجد وکیل قراردارد. از قسمت‌های جالب توجه این حمام قسمتی بنام شاه نشین است که مخصوص استفاده شاه بوده است. این بنا در غرب مسجد وکیل ساخته شده است. این حمام بزرگ از پیشرفته ترین اصول معماری زمان خود برخوردار بوده است. برای مثال، ورودی حمام کوچک است و با شیبی ملایم به هشتی ورودی که پایین تر از سطح زمین قرار دارد می رسد. ورودی به رختکن، زاویه دار ساخته شده و همه این ملاحظات برای این بوده است که از ورود سرما به داخل و از خروج گرما به خارج از حمام جلوگیری شود.
تاریخچه ی حمام وکیل
کریم خان زند در زمان حکومت خود (۱۱۹۳-۱۱۷۲)، عمارت های بسیاری را در شهر زیبای شیراز بنا کرد و آن خطه را از بهترین و آبادترین سرزمین‌های زمان حکومت خود ساخت. بناهایی مانند حمام، مسجد و بازار که به مجموعه ی وکیل شهرت یافته اند. حمام وکیل شیراز نیز از جمله ی بناهای مجموعه ی زندیه است که به دستور و پیگیری شخص کریم خان در سال ۱۱۸۷ هجری قمری احداث شد. این اثر باستانی، از عظمت و شکوه مثال زدنی برخوردار است که در دیگر حمام های تاریخی و کهن نیز به چشم می خورد. سبک و روش‌های معماری و آرایه‌ها و نقوش تزئینی به کار رفته در آن نیز به عنوان نمونه ای از عمارات مهم، حیرت‌آور و تحسین برانگیز حکومت زندیه شناخته شده است.آس چارتر بهترین مرجع برای تهیه بلیط تهران شیراز در مشهد می باشد.
معماری حمام وکیل
کارشناسان معماری و مسئولان باستان شناسی کشور، اقدامات پژوهشی را در زمینه ی باستان شناسی و معماری بر پیکره ی این بنای تاریخی و ارزشمند ایران کهن انجام داده اند. همچنین با تلاش و پیگیری سازمان میراث فرهنگی، مرمت و بازسازی های متعددی در بخش‌های مورد نیاز این عمارت، صورت گرفته است، که تاثیر بسزایی در حفظ و جلوگیری از تخریب بخشی از فرهنگ و هویت ایران کهن داشته است. کارشناسان تاریخی با توجه به بررسی‌ها و کاوش‌های صورت گرفته بر آرایه نگاری های حمام وکیل شیراز، به این نتیجه دست یافته اند که تزئینات و معماری های انجام شده در این عمارت کهن، نشات گرفته از فرهنگ و تمدن ایرانی از دوران ایران باستان تا دوران صفویه است.
سبک معماری
سه بخش حمام وکیل شیراز
در معماری اکثر حمام های قدیمی ایران (از ابتدا تا زمان پهلوی) سه فضا وجود داشت. این فضاها عبارتند از: سربینه، میان در، و خزانه یا گرم خانه. این نوع حمام ها را اصطلاحا حمام خزینه ای می گویند. بعد از لوله کشی آب، حمام های خزینه ای جای خود را به حمام های نمره یا دوش دادند.
سربینه حمام
بیشتر حمام های قدیمی دارای سربینه یا رختکن هستند. در این میان، سربینه حمام وکیل شیراز منحصر به فرد است. در قسمت سربینه حمام وکیل، آیین واسونک خوانی با گویش زیبای محلی اجرا می شد. در این محل، شخصی به نام استاد حمامی حضور داشت. افرادی که به حمام وارد می شدند، همه امانتی های خود را به استاد حمامی تحویل می دادند. جایگاه های مختلفی در قسمت سربینه دیده می شوند. افراد بر اساس موقعیت اجتماعی خود در هریک از این جایگاه ها قرار می گرفتند.در گذشته اعتقاد بر آن بود که بهتر است بعد از حمام پای خود را در آب سرد فرو ببریم. به همین منظور، در جای جای سربینه حوض های آب سرد دیده می شوند. همچنین حوض بزرگی در مرکز آن قرار گرفته است. آس چارتراین امکانر به شما می دهد تا کمتر ازسه دقیقه بلیط چارتر شیراز را رزرو نمایید.
علاوه بر این، در سربینه حمام وکیل شیراز شخصی به عنوان نقال حضور داشت. ایشان موارد سیاسی اتفاق افتاده را با صدای بلند برای مردم تشریح می کرد. علاوه بر آن، نقال داستان های ادبی و روایاتی را که به صورت نقاشی در سقف سربینه نقش بسته بودند، برای مردم تعریف می کرد. به دلیل رطوبت زیاد، در حمام، سقف حمام وکیل شیراز به جای گچ، از آهک استفاده شده است. آهک هر قدر رطوبت بخورد، محکم تر می شود. این آهک بری ها دور تا دور سقف سربینه به کار رفته اند. روایات قرآنی، ادبی و اسطوره ای ایران در این آهک بری ها به نمایش در آمده اند.آهک بری‌هایی که بیانگر داستان‌هایی (داستان شیرین و فرهاد، پیرزن و سلطان سنجر، بیژین و منیژه و معراج حضرت رسول) از علایق، رویاها، سنت و مذهب مردم ایران و شیراز باستان است، انجام داده‌اند.
در عصر حاضر نیز به دلیل تنوع بیشتر طرح های دوران قاجار، چند طرح حکومت زندیه بازسازی شده و در دیگر قسمت ها، طرح های صورت گرفته در زمان قاجار، حفظ شده است. از نکات منحصربفرد این بخش می‌توان به روشنایی آن که توسط جام خانه‌های تعبیه شده در سقف تامین می‌شود، اشاره کرد. در بخش سربینه ی حمام وکیل، سکوهایی برای تعویض لباس مراجعه کنندگان تعبیه شده است که چهار حوض سنگی نیز برای حمام کردن در آن ساخته شده است.
ستون های حمام وکیل
ستون‌های بکار رفته در حمام، از جنس سنگ گندمک گوگرد دار و محکم ساخته شده است. ستون هایی یکپارچه با مقرنس گچی کم عمق و برجسته که روی آن ها قرار گرفته است. قسمت ورودی حمام وکیل شیراز، به صورت هشت ضلعی با سقفی از گچ کاری‌های برجسته دیده می شود، که به نظر می رسد، در ابتدای احداث این بنای تاریخی، وجود نداشته است و در دوران حکومت پهلوی، ساخته شده است. همچنین در آن دوران، حمام به دو قسمت تقسیم شد. بخشی از آنرا که در واقع سربینه ی حمام بود، به عنوان زورخانه در نظر گرفتند. با این تغییر کاربری در دوران حکومت پهلوی، هشتی دوم (در برزخ) که به گرم خانه متصل می شد، بخشی وجود داشت (سمت راست ورودی هشتی دوم) که متشکل از دیواری ضخیم، توپر و قطور بوده و در قسمت بالایی آن یا پشت بام حمام، حوض آبی تعبیه شده بود که نقش تامین کننده ی آب حمام را ایفا می کرد. پس از تبدیل شدن سربینه ی حمام به زورخانه، دیوار مذکور برداشته شد و با این کار، مسیری به خیابان آیت الله طالقانی ایجاد و به در ورودی حمام تبدیل شد. امروز این در مسدود شده و آن را به دیوار تبدیل کرده اند. شما می توانید باخرید بلیط هواپیما بندرعباس شیراز از سایت آس چارتر می توانید از تخفیفات ویژه ای برخوردار شوید.
راهروی منتهی به گرمخانه
تامین آب نیز توسط چاهی واقع در ضلع غربی (گاو چاه)، انجام می پذیرفت. در پایین خزینه ی اصلی (آب گرم) تون حمام قرار دارد. در کف حمام نیز گربه روهایی که در بدنه ی دیوار تعبیه شده و به دودکش ها منتهی می شود، به چشم می خورد. معماران و سازندگان این عمارت باستانی، گربه روها را به دو دلیل تعبیه کرده اند. اول اینکه گرمای اضافی را به کف حمام منتقل کنند، و دوم دوده های بوجود آمده از سوخت گرم کننده ی آب حمام را به بخش بیرونی حمام، منتقل کنند. در دوران حکومت پهلوی بعضی از بخش‌های حمام وکیل شیراز به نمره ی خصوصی تغییر یافت. درواقع شاهنشین سمت راست به نمره ی خصوصی تبدیل شد و حوض سنگی آن نیز در حال حاضر از بین رفته است. در طرفین خزینه ها نیز علاوه بر دو شاهنشینی که پیش تر معرفی شد، دو شاهنشین دیگری نیز وجود داشته است که شاهنشین قسمت راست را نیز به نمره ی خصوصی تبدیل کردند.
حمام وکیل که به علت تغییر وضع حمام های عمومی از صورت قبلی خارج شده بود، در سال 1351 توسط اداره باستان شناسی مورد مرمت قرار گرفت. این بنا در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. حمام وکیل شیراز پس از یک دوره افت و خیز طولانی و تبدیل به رستوران و سفره خانه و موزه فرش های دستباف (فروشگاه فرش های دستباف) طی سنوات گذشته و آسیب‌هایی که بخش خصوصی به آن وارد کرد، در نهایت به موزه تبدیل شد. در این موزه 30 مجسمه مومی در قسمت سربینه حمام در حالت های مختلف چیده شده است.
** این محتوا تبلیغاتی است **