به گزارش مشرق، بررسی آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد که حجم تجارت ایران و روسیه نه تنها در ۲ دوره تحریم‌های آمریکا کاهش پیدا نکرده بلکه افزایش چشمگیری را نیز تجربه کرده است، به عنوان مثال در سال گذشته میزان صادرات ایران به روسیه بیش از ۱۰۰ درصد افزایش داشته است.
این آمارها نشان می‌دهد که تحریم‌های آمریکا عامل بازدارنده‌ای در مسیر تعاملات اقتصادی دو کشور نیست و در صورت مهیا بودن زیرساخت‌های لازم، میزان تجارت دوجانبه دو کشور می‌تواند جهش قابل ملاحظه‌ای پیدا کند.
در گزارش‌های قبلی پرونده «میدان سرخ» به «ضعیف بودن زیرساخت ترانزیت از ایران به روسیه» به عنوان یکی از چالش‌های جدی در مسیر توسعه تجارت دو کشور اشاره شد، در نتیجه سیاست دولت سیزدهم برای افزایش صادرات به روسیه باید بر تنوع‌سازی مسیر صادرات به این کشور و تقویت ۴ مسیر ترانزیتی جدول ۱ متمرکز شود.
جدول ۱- مسیرهای ترانزیت کالاهای ایرانی به روسیه
*آیا محصولات صادراتی ایران به روسیه به دلیل تحریم آمریکا برگشت می‌خورد؟
به گفته حمید زادبوم رئیس سابق سازمان توسعه تجارت، ظرفیت صادراتی ایران به روسیه در حوزه کالا حدود ۱۲ میلیارد دلار است که در حال حاضر فقط ۴ درصد آن فعال است و بازار بزرگ روسیه ظرفیت قابل توجهی برای حضور بازرگانان و تجار ایرانی دارد.
روسیه بعد از اعمال تحریم‌های سال ۲۰۱۴ آمریکا و اتحادیه اروپا، سیاست تجاری خود را از تمرکز صرف به تجارت با کشورهای غربی به توسعه تعاملات اقتصادی با کشورهای همسایه و شرق آسیا تغییر داد. در نتیجه از جنبه سیاسی نیز روسیه از واردات کالاهای مشابه اروپایی از ایران استقبال می‌کند تا وابستگی تجاری خود به غربی‌ها را کاهش دهد.
اما بالفعل کردن ظرفیت صادراتی ایران به روسیه و فتح بازار ۱۲ میلیارد دلاری توسط تجاری ایرانی تنها معطل ایجاد زیرساخت ترانزیتی نیست بلکه چالش‌ها و موانع دیگری نیز وجود دارد.
به عنوان مثال در روزهای گذشته خبری مبنی بر بازگرداندن محصولات صادراتی کشاورزی ایران (فلفل دلمه‌ای) از روسیه در فضای مجازی منتشر شد. به گفته کارشناسان حوزه کشاورزی، میزان بالای سموم باقی‌مانده بر روی فلفل دلمه‌ای‌های ایرانی از استاندارد کشور روسیه تجاوز کرده بود و این موضوع عامل ممنوعیت واردات این محصول از ایران شده بود.
هر چند این موضوع در برخی از رسانه‌ها به صورت سیاسی موردتحلیل قرار گرفت اما واقعیت ماجرا موضوعی کاملا تجاری است و تحت تاثیر شلختگی و بی‌نظمی ساختاری در صادرات کالاهای ایرانی به کشورهای همسایه از جمله روسیه در داخل کشور رخ داده است.
*ناکامی تاجران خرد ایرانی در بازار الیگارشمحور روسیه
تصاحب بازار ۱۲ میلیارد دلاری روسیه مستلزم شناخت ساختار بازار اقتصادی این کشور و هماهنگی تجار ایرانی برای حضور موثر و هدفمند در این بازار است. به طور کلی روس‌ها در حوزه تولید و فعالیت‌های تجاری، در سطح کلان کار کرده و الیگارش محور هستند، درحالی که تولید و بازرگانی در ایران به صورت خرد صورت می‌گیرد و این موضوع یکی از دلایل اصلی عدم موفقیت تجار ایرانی در بازار روسیه است.
در ایران عمدتا تولیدات به صورت پراکنده صورت می‌گیرد و ساختار و شبکه جمع‌آوری و یکپارچه‌سازی زنجیره محصولات برای محصولات صادراتی ایران به روسیه وجود ندارد. تولیدکنندگان ایرانی به روش‌های سنتی تولیدات خود را به بازار ارسال می‌کنند که مسلماً برای بازارهای بزرگی مانند روسیه مناسب نیست.
*ناهمخوانی شرکت‌های کوچک ایرانی با هلدینگ‌های بزرگ روسی برای توسعه تجارت
امین اعظمی، کارشناس اندیشکده سیاست‌گذاری اقتصادی تهران با اشاره به الزامات صادرات کالاهای ایرانی به روسیه اظهار داشت: «حوزه‌های مختلف مانند محصولات کشاورزی، شبکه‌های حمل‌ونقل کانتینری، شبکه کامل ریلی، تکنولوژی‌های مدرن در حوزه بسته‌بندی، استانداردهای جهانی در تولید محصولات لبنی، محصولات گلخانه‌ای و پایانه‌های صادراتی از مواردی هستند که تاکنون در ایران توسعه کافی نیافته و نمی‌تواند برای صادرات محصولات باکیفیت و همچنین حفظ کیفیت اولیه تا رسیدن به بازار مصرف در روسیه نقش اساسی ایفا کند. به عبارت دیگر اگرچه برخی محصولات ایرانی به بازار روسیه می‌رسند، ولی متأسفانه نتوانسته‌اند شبکه‌ای منسجم و منظم برای مسیر صادراتی ایجاد کنند».
وی گفت: «به طور کلی از دلایل مهمی که تجارت ایران با روسیه توسعه پیدا نکرده این است که شرکت‌های ایرانی حاضر در بازار روسیه اغلب شرکت‌های کوچک و متوسط هستند و با شرکت‌های طرف روس همخوانی و همگونی ندارند زیرا در مقابل، روسیه شرکت‌های بسیار بزرگ و هلدینگ‌های قوی دارد که رو به روی آن‌ها نیز باید شرکت‌های بزرگ بنشینند. اما متاسفانه شرکت‌های ایرانی اغلب خرد هستند».
*لزوم حضور ایران در بازار روسیه در قالب هلدینگ‌های بزرگ
جلالی، سفیر ایران در روسیه نیز ضعیف بودن بخش خصوصی در کشورمان را از دیگر موانع ضعف مناسبات تجاری ایران با روسیه می‌داند و می‌گوید: «متاسفانه تجار ایران در بازار بزرگ روسیه به شکل فردی وارد مبادلات تجاری می‌شوند و چون با بازار روسیه آشنا نیستند دچار مشکلات متعددی می‌شوند».
وی ادامه داد: «بنابراین تجار ایرانی باید به صورت شراکتی و هلدینگ در بازار اقتصادی روسیه حضور یابند و لازم است که بخش خصوصی در ایران قوی‌تر شود و با تشکیل هلدینگ‌های بزرگ اقتصادی در حوزه صادارات و واردات با کشور روسیه اقداماتی صورت گیرد. به عنوان مثال هلدینگ‌های بزرگی مثل بنیاد مستصعفان، ستاد اجرایی فرمان امام (ره) و آستان قدس رضوی که امکانات خوبی دارند وارد بازار روسیه شوند».
در مجموع لزوم توجه صادرکنندگان ایرانی به کیفیت محصولات صادراتی در بلندمدت در قالب تشکیل کنسرسیوم صادراتی برای استانداردسازی کالاها و ایجاد تشکل صادراتی بسیار حائز اهمیت است. به بیان دیگر صادرکنندگان ایرانی نباید تنها به سود آنی و کوتاه‌مدت فکر کنند، بلکه باید محصولاتی را به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا صادر کنند که نسبت به نمونه‌های مشابه خارجی دارای کیفیت بالاتری باشد.