اکنون انجمن عکاسان انقلاب ودفاع مقدس به دنبال گردآوری،‌ثبت و نگهداری مطلوب همه عکس‌ها و نگاتیوهایی است که از دوره انقلاب و جنگ تحمیلی به یادگار مانده است و توانسته است بخشی از این آثار را گردآوری کند.

با او همراه می‌شویم تا بیشتر درباره فعالیت‌هایشان در این انجمن آشنا شویم:

اهمیت عکاسی انقلاب و جنگ تحمیلی چه بود که منجر به تشکیل یک انجمن مجزا با همین عنوان شد؟

‌مهمترین ویژگی دهه  57 تا 67 تأثیری است که در عکاسی ایران ایجاد کرده است. این دهه مقطع بسیار مهم و شاخص در تاریخ کشورمان است و نمی توان ساده از کنار آن گذشت.

از سوی دیگر، عکس یکی از صادق ترین راویان تاریخ است. عکاسی مستند چیزی برای پنهان کردن ندارد و عیان و شفاف سخن می گوید. بنابراین بی توجهی به عکس های  دهه 57 تا 67 در واقع بی توجهی به این مقطع از تاریخ کشورمان است.

عکاسی ایران در دوره انقلاب خود را شناخت و در جنگ تحمیلی رشد کرد

در این دهه 57 تا 67 علاوه بر دگرگونی‌هایی که در بخش‌های سیاسی، اجتماعی و ...در کشورمان رخ داد،‌ در زمینه عکاسی نیز شاهد گرگونی هایی بودیم. در دوره انقلاب، عکاسی ایران خود را تقریبا شناخت و در دوران جنگ هم عکاسی ایران جهشی پیدا کرد و خودش را بالا کشید. بسیاری از افراد در دوران جنگ که استعداد لازم را داشتند به عکاسی روی آوردند و تعداد عکس‌های تولیدی صرف نظر از کیفیت آن، بسیار افزایش یافت.

حتی در این مقطع بود که عکاسان ما نگاه بین المللی یافتند، در آژانس های خارجی جایگاهی پیدا کردند و از عکس هایشان در سطح بین المللی استفاده شد.

هیچ کس متولی حفظ عکس های مربوط به دهه 57 تا 67 نبود

اما متأسفانه این رشد را در عرصه مدیریت فرهنگی کشورو به خصوص در زمینه عکاسی شاهد نبودیم و هیچ سازمان حمایت کننده‌ای برای حفظ آثار تصویری این دوران و برای حمایت از عکاسان وجود نداشت. بنابراین عکس‌ها و نگاتیوهای این دهه آن طور که باید حفظ و نگهداری نشدند و پراکنده شدند.

در این دوران سازمان‌های مختلفی که این آثار تصویری را در اختیار داشتند، مثل روزنامه های کیهان،‌ اطلاعات و بعدها جمهوری اسلامی ‌از کار هم خبر نداشتند. تولیدات عکس، نگاتیو این دوران درست ثبت و ضبط نشد و در بسیاری موارد نام عکاس، محل عکاسی و تاریخ عکس مشخص نبود.

رسانه ها از تاریخ تصویری در اختیارشان استفاده نمی کردند

چرا این ضرورت احساس نمی شد؟

چون تولید عکس به روز بود و استفاده از آن ها هم به روز بود به بحث آینده نگری توجهی نداشتند. یعنی خودشان هم هیچ وقت از عکس‌های قدیمی استفاده زیادی نمی کردند. به طور مثال جایی مثل خبرگزاری ایرنا که تاریخ 75 عکاسی را دارد ، هیچ گاه از این عکس های تاریخی خود دوباره استفاده نکرده است.

شاید قابل استفاده نبوده است؟

چرا. می توان با وقت گذاشتن واستفاده از افراد توانمند از این عکس های تاریخی ارزشمند دوباره استفاده کرد و تاریخ مصوری را ارائه کرد، اما به نظر بیشتر بی توجهی می آمد.

پس هدف اصلی تشکیل انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس ثبت و ثبت و ضبط  آثار تصویری دهه 57 تا 67 بود؟

بله. همه موارد مذکور، دلیلی شد برای گردهم آیی کسانی که در دوران جنگ، عکاسی کرده بودند تا تشکلی را ایجاد کنند برای رسیدگی به این اسناد تصویری،‌ این عکاسان که اعضای هیئت مؤسس انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس هستند عبارتند از:  فرهاد سلیمانی،‌امیرعلی جوادیان، محمدحسین حیدری، یوسف گرامی،‌محمود بدرفر، شهید سعید جان بزرگی و بنده عباس میرهاشمی که  قبل از دهه 80 چندین جلسه برگزار کردیم و مدت‌ها بحث و بررسی صورت گرفت تا این که به اتفاق نظر برای تشکیل انجمن عکاسان انقلاب ودفاع مقدس رسیدیم. این حرکت ابتدا با اعلام حمایت برخی از سازمان‌ها همراه شد اما این وعده ها چندان جدی نبود،‌بنابراین گروه ما تصمیم گرفت که به صورت شخصی وارد عمل شود.

در ادامه راه، گروه فرهنگی بنیاد روایت فتح برای حمایت از این انجمن وارد عمل شد که در این حمایت وهمکاری، شروطی مطرح شد برای استقلال نسبی انجمن با پشتیبانی بنیاد روایت فتح که مورد موافقت طرفین قرار گرفت و این بنیاد تا امروز هم پای وعده خود برای حمایت از انجمن ایستاده است.

اتصال انجمن به بنیاد روایت تنها برای تأمین مالی بود؟

ترجیح ما برای اتصال به بنیاد روایت فتح این بود که در شکل خصوصی اطلاعات جمع آوری شده در اختیار سایر ارگان ها قرار نمی گرفت، اما این اتصال باعث شد که این اطلاعات تصویری در حوزه جنگ و دفاع مقدس مورد استفاده پژوهشگران قرار بگیرد و زحمات گروه ما در انجمن، زمینه ای برای تحقیقات تازه گروه های دیگر باشد.

انجمن در نگاه اول بحث اعتمادسازی برای عکاسان را دنبال کرد و سپس به توجیه کردن متولیان مراکز مختلف که این عکس‌ها در چه وضعیتی هستند و اگر به آن‌ها به موقع توجه و رسیدگی نشود از بین خواهد رفت.

استفاده از کارشناسان نظامی برای تکمیل اطلاعات

در بخش پژوهش، کار کارشناسی عکس‌ها به صورت مکتوب دنبال شد. یعنی بخش های ناگفته تصویری در عکس‌ها را با کلمات تکمیل می کردیم  که این ها با استفاده از کارشناسان به صورت مستند استخراج شد. اطلاعاتی چون تاریخ عکس، محل عکاسی و نام عکاس مشخص می‌شد. در مکان یابی عکس‌ها از کارشناسان نظامی استفاده کردیم. کسانی که می‌توانستند با توجه به شناختی که از مناطق مختلف جنگی داشتند، نوع خاک و سنگ این مناطق و فرم لباس هایی که افراد به تن داشتند،‌اطلاعاتی را به ما بدهند.

مثلا سردار فتح الله جعفری که شناخت خوبی از جغرافیای جنگ دارد خیلی به ما کمک کردند و اطلاعات بسیار زیادی را به دست آوردیم. بعد از آن که کار پژوهشی روی عکس‌ها انجام شد، نگاتیوهایی که ارزش بیشتری داشت و باید برای حفظ آن تلاش می‌کردیم، با دی. پی. آی بالا اسکن می شود تا اگر به هر دلیل نسخه نگاتیو آن از بین رفت، نسخه دیگری از آن در اختیار داشته باشیم.

گردآوری دایرة المعارف عکاسان جنگ

در ادامه مسیر پژوهش، به مباحث دایرةالمعارفی پرداختیم و برای شناخت بیشتر عکاسان جنگ، حدوداً با 60 عکاس مصاحبه کردیم، نوع ورودشان به عکاسی جنگ، ‌تفاوت دیدگاه هایشان، ‌نوع ابزار و وسایلی که استفاده می کردند و ...که همه این ها کار شده است و قرار است که این اطلاعات به مرور تدوین شده وآن دسته از اطلاعات که قابلیت نشر دارد، برای چاپ و انتشار آن‌ فکری خواهیم کرد.

تولید عکس های روز با موضوع دفاع مقدس

در بخش دیگری از انجمن، معاونت تولید به زیربخش تولید اضافه شد که این بخش برای تولید عکسهای روز فعال است.  در این بخش، سفرهایی به مناطق مختلف استانی انجام شد و مجموعه عکس‌هایی که به موضوع جنگ ودفاع مقدس ارتباط دارد، تهیه شد که علاوه بر تولید اثر به نشر این آثار در قالب کتاب هم فکر کردیم.

تداوم انتشار کتاب های جنگ تحمیلی به صورت موضوعی

آثار جمع آوری شده را به اشکال مختلف در سری دوم کتاب های جنگ تحمیلی منتشر کردیم که در این راستا سال 85 کتاب «زن در دفاع مقدس» وسال 87 کتاب «خرمشهر» را منتشر کردیم.

اکنون هم کتاب هایی را برای عکاسان در دست انتشار داریم که به مجموعه عکس‌های آن‌ها در دوران جنگ پرداخته می شود.

این پروژه بزرگ را چگونه تقسیم بندی کردید و چه تعریفی برای عکاسی از جنگ داشتید؟

عکاس جنگ، تعریف واحدی ندارد. برای تسهیل کردن کارمان، شیوه ای را پیش گرفتیم که عکاسان را به سه بخش تقسیم کردیم و به اسکن آثارشان پرداختیم.

یک، عکاسانی که قبل از جنگ هم عکاسی را تجربه کرده بودند، دو، عکاسانی که در ایام جنگ وارد عکاسی شدند که بیشتر در یگان ها حضور داشتند، سه، کسانی که عکاس نبودند مثل مردم و رزمنده هایی بودند که دوربین داشتند و به ثبت تصویر پرداختند.

ابتدا دراولین مرحله شناسایی، سراغ عکاسان رفتیم وروی ثبت و ضبط آثار آن‌ها سرمایه گذاری کردیم چرا که می شد درصد بالایی از عکسهایشان را ماندگار کرد،بعد به سراغ عکاسان یگان ها رفتیم که تاحدودی با عکاسی آشنا بودند بیشتر این ها به خاطر آن که در آن محل زندگی می کردند در آثارشان صمیمیت بیشتری دیده می شد، دسته سوم به صورت خانوادگی خیلی عکاسی کردند که قسم کمی از آنها با ارزش است.

در این مسیر در اولویت اول، نگهداری آثار را دنبال کردیم و بعد به دنبال نشر و پژوهش درباره آنها بودیم.

شهید جان بزرگی یکی از هفت عضو هیئت موسس انجمن بود، آیا برای حفظ و انتشار عکس های او با موضوع دفاع مقدس برنامه ریزی شده است؟

سعید جان بزرگی از شاگرد اول های دوره خود بود و عکس هایش هم بسیار خوب است به خصوص عکسهای او از تفحص.

برای جمع آوری و نشر عکس های ایشان تلاش هم شده است. اما کار روی زمین مانده ما آن قدر زیاد است که هر چقدر کار کنیم، باز هم از خیلی کارها عقب هستیم.

برای انتشار آثار عکاسان مهم جنگ تحمیلی چه برنامه ای دارید؟

برای عکاسانی که در جنگ حضور داشته‌اند و یا عکس‌هایی مرتبط با جنگ تحمیلی داشته‌اند کتاب‌هایی را در دست بررسی و چاپ داریم از جمله کتاب آثار علی فریدونی، محسن راستانی، سعید صادقی، علیزاده نوحی، احسان رجبی که سعی داریم این مجموعه کتاب‌ها را به همراه کتاب آذربایجان در دفاع مقدس تا پایان سال جاری چاپ و منتشر کنیم و یا حداقل مراحل قبل از انتشارشان را به انجام برسانیم.

ماجرای عکس‌های شهید نواب صفوی

قدیمی ترین اثری که به انجمن رسید چه بود؟

قدیمی‌ترین آثاری که با مضمون انقلاب و دفاع مقدس به انجمن آورده شد، مجموعه آثار عکاسی به نام «مدنی» بود که دوران شهید نواب صفوی را عکاسی کرده بود ولی متأسفانه چند سال پیش ایشان مرحوم شدند.

آثارشان در گنجینه است؟

خیر. ایشان با شهید نواب صفوی آمد وشد داشت که از این دوران به طور کلی عکاسی کرده بود. نگاتیوهای بسیار خوبی بود که البته نگهداری خوبی نداشت،‌ مرحوم مدنی دلبستگی بسیار زیادی به این نگاتیوها داشت، آن‌ها را برای ما آورده بود که ساماندهی و اسکن کنیم، ما به دنبال راهی بودیم که بتوانیم این نگاتیوها را که بسیار شکننده شده بود، اسکن کنیم بدون آن که هیچ آسیبی به آن‌ها وارد شود.

اما بدون آن که کاری برای این نگاتیوها انجام دهیم، ایشان قصد سفری به خارج از ایران را داشت که آثارش را از ما پس گرفت و همراهش برد، قرار شد دوباره که به ایران بازگشت، نگاتیوها را در اختیار ما قرار دهد که فکری برای آن بکنیم،‌ اما متاسفانه پیش از آن که این اتفاق بیفتد، مرحوم شدند و نگاتیوها هم از دست ما رفت. البته از آن قدیمی‌تر هم به دست ما رسیده است مثلاً آثاری که روی شیشه بود که شیشه بسیار قدیمی تر از دوره نگاتیو بوده است.

الان قدیمی ترین آثاری که در  گنجینه دارید چیست؟

قدیمی ترین آثار موجود در گنجینه انجمن، تصاویر روحانیان بیش از 60  سال پیش است که برخی از این آثار کپی است وبرخی اورژینال که البته هیچ اطلاعاتی درباره این عکس‌ها موجود نیست.

برخی از عکاسان هستند که آثار بسیار ارزشمندی از دوره انقلاب و دفاع مقدس دارند مثل آقاب اکبر ناظمی. آثار آن‌ها هم وارد کار ساماندهی انجمن شده است؟

بله. با ایشان هم تعامل داشتیم. از عکس‌های ایشان کتاب منتشر شده است، همه آثارشان نیز این جا در انجمن اسکن شده ولی در اختیار خودشان است.

پس انجمن اصراری برای نگهداری آثار این عکاسان ندارد؟

انجمن عضوگیری نمی‌کند بلکه شرایطی را فراهم می‌کند برای کسانی که می خواهند آثارشان را اسکن کنند. ما اصراری به نگهداری آثار عکاسان و صاحبان آثار نداریم، بلکه قصد ما حفظ ونگهداری این آثار است به شکلی که منفعت ملی ما را تأمین کند و مدت  زمان بیشتری برای نشر داشته باشند.

برای پرداختن به موضوعات روز با مضامین انقلاب و دفاع مقدس چه کرده اید؟

ما دوست داریم تمام موضوعات مرتبط با جنگ و انقلاب را کار کنیم و تا جایی که برایمان امکان داشته باشد انجام می‌دهیم.  مثلا یکی از کارهای انجمن برپایی  نمایشگاه عکسی از وضعیت امروز مناطق جنگی مثل خرمشهر بود که در مجلس شورای اسلامی برگزار کردیم برای این که واقعیت ها را از نزدیک شاهد باشند و در تصمیم گیری‌های خود به وضعیت این مناطق نیز توجه داشته باشند. یا آن که نمایشگاه عکسی برپا کردیم از کاروان شهدا که چند سال قبل از خرمشهر و شلمچه در شش مسیر به تهران آمدند و تعدادی از آن‌ها در تپه نورالشهدا به خاک سپرده شدند. هر عکاس یکی از این شش مسیر را عکاسی کردند که از مجموع آثار آن‌ها کتاب عکس «شهدا» رقم خورد. اما عکس‌های مربوط به شهدا آن قدر زیاد بود که بخش کاروان شهدا تنها جزئی از کتاب «شهدا» را تشکیل می داد.

پروژه عکاسی دیگری که از سوی انجمن تعریف شد،‌عکاسی از مناطق جنگی غرب و‌جنوب بود که این آثار در انجمن موجود است و ماحصل آن نیز انتشار کتاب «راهیان نور» است.

در جشنواره مقاومت هفت پروژه برای تولید عکس تعریف کردیم که مجموعه بسیار خوبی شد. در این پروژه محسن راستانی درباره خانواده ایرانی با موضوع رزمندگان کار کردند. مجید ناگهی درباره یک جانباز عکاسی کرد. مجتبی کوچکی با موضوع مزار شهدا و حسین بهرامی با موضوع یک روستا یک شهید عکاسی کردند. حسن قائدی پروژه راهیان نور و حسن غفاری پروژه دریافت‌کننده نشان ایثار را کار کردند و آلفرد یعقوب‌زاده نیز عکس‌هایی با موضوع بیداری اسلامی  ارائه کردند.