به گزارش مشرق، «جو بایدن»، رئیس‌جمهور آمریکا این روزها به حدی در فضاسازی روانی در خصوص احتمال حمله روسیه به اوکراین تند رفته که اظهاراتش حتی از سوی «ولودیمیر زلنسکی»، رئیس‌جمهور اوکراین هم رد شده است.
زلنسکی روز جمعه گفت: «تنش‌ها در سال ۲۰۲۱ بیشتر شد اما این رویکرد اطلاعات رسانی در قبال اوکراین درست نیست. به رئیس جمهور آمریکا گفتم که ما معتقدیم باید رویکرد متعادلی در این زمینه اتخاذ شود. سیاست رسانه‌های آمریکایی باید متعادل شود. آنها باید به اوکراین بیایند و اوضاع را ببینند. ما اینجا در خیابان‌های کی‌یف تانک مستقر نکرده‌ایم».
او در ادامه گفت: «بنابراین باید خیلی محتاط باشیم که چطور صحبت می‌کنیم. وقتی گفته می‌شود فردا جنگ شروع می‌شود و لطفاً حرف ما را باور کنید که جنگ آخر ماه فوریه آغاز می‌شود. رسانه‌های غربی ماه نوامبر می‌گفتند با آغاز سال نو میلادی جنگ شروع می‌شود ولی بعد گفتند سال نو مبارک و حالا اطلاع یافته‌ایم حمله در ماه ژانویه شروع می‌شود.»
علاوه بر این، بر اساس تحلیل اوضاع کنونی جهان می‌توان گفت که احتمال رویارویی بزرگ نظامی در منطقه بسیار ضعیف است مگر آنکه روند اقدامات تحریک‌آمیز به سمت و سویی پیش برود که زورآزمایی نظامی را اجتناب‌ناپذیر کند. مناطق شرقی اوکراین اکنون تحت کنترل استقلال‌طلبان تحت حمایت روسیه است و روس‌ها قاعدتاً نباید انگیزه‌ای برای حمله به اوکراین داشته باشند. کرملین، از طرف دیگر بارها تصریح کرده که قصدی برای حمله به اوکراین ندارد و اوکراین و حامیان غربی آنها این ادعاها را برای سرپوش گذاشتن بر پروژه‌های ستیزه‌جویانه خودشان طراحی کرده‌اند.
مسکو می‌گوید تمرکز نیروهای روسیه در مرز اوکراین برای متقاعد کردن ایالات متحده و متحدانش در ناتو برای خودداری از ارسال سلاح و سرباز به اوکراین و کنار گذاشتن طرح کشورهای غربی برای گسترش ناتو به سمت شرق و ملحق کردن اوکراین در ائتلاف امنیتی «سازمان پیمان آتلانتیک شمالی» یا ائتلاف ناتو است.
روسیه نگران چیست؟
بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، یکی از نگرانی‌های روسیه، نگرانی از گسترش ناتو به سمت شرق بوده؛ زیرا بعد از فروپاشی نظام کمونیستی حاکم بر اتحاد جماهیر شوروی و از بین رفتن تهدید کمونیسم ناتو نه تنها منحل نشد بلکه اقدام به بازتعریف و بازنگری در اجزا و عناصر خود نمود و به سمتی پیش رفت که دیگر صرفاً یک پیمان تدافعی (مبتنی بر ماده ۵ منشور مربوط به اصل دفاع جمعی اعضا از یکدیگر) و منطقه‌ای نباشد.
ناتو عملاً گسترش به سمت شرق را در دستور کار برنامه‌های خود قرار داده بود و محدوده‌های جغرافیایی وسیع‌تر از اروپای شرقی در آسیا (همچون مناطق آسیای مرکزی، قفقاز و غرب آسیا) را در حوزه عملیاتی خود قرار داده بود که سیاستی پیشروانه و تهاجمی-و نه تدافعی- محسوب می‌شد. تسری نقش و عملکرد ناتو در نواحی مهمی مثل عراق و افغانستان دو نمونه از گسترش فعالیت‌های منطقه‌ای این سازمان به شمار می‌آید.
این تحولات ساختاری در ناتو در حالی صورت می‌گرفت که آمریکا بعد از پایان دوران جنگ سرد به مسکو اطمینان خاطر داده بود که ناتو قصد ندارد کشورهای اروپای شرقی و یا اقمار پیشین شوروی را وارد ناتو کند. حال، برای مسکو نشانه‌هایی در دست است که ممکن است غربی‌ها به دنبال ملحق کردن اوکراین به ناتو باشند.
اخیرا، روز هشتم ماه ژوئن ۲۰۲۱، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا به کمیته روابط خارجی سنای آمریکا گفت، «ما از عضویت اوکراین در ناتو حمایت می‌کنیم»، اما وندی شرمن، معاون اندکی بعدتر با احتیاط بیشتری به این نکته اشاره کرد و گفت: «ما، ایالات متحده و متحدان‌مان در ناتو، روشن کرده‌ایم که دریچه سیاست «درهای باز» ناتو را نخواهیم بست. این سیاست همواره هسته مرکزی اتحاد ناتو بوده است.»
اوکراین اهمیت بالایی برای روسیه دارد. این کشور هم با اتحادیه اروپا و هم با روسیه مرز مشترک دارد اما به عنوان یکی از جمهوری‌های سابق اتحاد جماهیر شوروی، پیوندهای اجتماعی و فرهنگی عمیقی با روسیه دارد و بخش زیادی از مردم این کشور به زبان روسی صحبت می‌کنند.
از نگاه روسیه، اگر سد اوکراین شکسته شود و ناتو پیروز شود روسیه عملا از چهارسو به وسیله ناتو در محاصره قرار می گیرد. روس‌ها معتقدند ناتو به هیچ وجه نباید پشت مرزهای این کشور قرار بگیرد و به همین دلیل بود که ارتش روسیه در سال ۲۰۰۸ به آبخازیا و اوستیای جنوبی حمله کرد. در شرق اوکراین هم زمانی که اوضاع در این کشور به هم ریخت شاهد بودیم که روس‌ها شرق این کشور را به اشغال خود درآوردند و به نوعی آنجا را خط قرمزشان اعلام کردند.
روسیه از ناتو چه می‌خواهد؟
در چنین شرایطی به نظر می‌رسد که هدف روسیه از افزایش نیروها در نزدیکی مرزها هم دریافت برخی ضمانت‌های امنیتی از کشورهای غربی است. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین هم خود تصریح کرده که افزایش نظامیان روسیه در نزدیکی مرزها بیشتر اهداف فشار روانی را دنبال می‌کند. او گفت: « «روسیه فقط به دنبال افزایش فشار روانی است و ما در نشست‌های مهم مانند نشست چهارجانبه نرماندی (شامل روسیه، اوکراین، آلمان و فرانسه) و نشست‌های مربوط به توافق مینسک این را شاهد هستیم. در اوایل سال ۲۰۲۱ هم شاهد افزایش استقرار نیروهای روسی در نزدیکی اوکراین بودیم. این‌ها جزئیاتی هستند که ما بهتر می‌بینیم و درک می‌کنیم».
با توجه به این موارد، همه نشانه‌ها و دلایل حاکی از آن هستند که روسیه قصد حمله به اوکراین را ندارد و بیشتر از آنکه به دنبال ایجاد نگرانی باشد به دنبال رفع نگرانی‌های خود درباره شرق اوکراین و یا برنامه‌های توسعه‌طلبانه ناتو است. اما شواهدی دیگر حاکی است که دولت بایدن از تنش‌زایی بر سر تحولات اوکراین به دنبال پیگیری کردن منافعی است
بایدن دنبال چیست؟
ادعاهای بایدن در حالی صورت می‌گیرد که درگیری نظامی آشکار و همه‌جانبه روسیه با اوکراین می‌تواند به عامل اتحاد برای اردوگاه متزلزل غرب تبدیل شود. چرا که سازمان پیمان آتلانتیک شمالی ناتو مدت‌هاست از تضادهای درونی رنج می‌برد و فلسفه وجودی آن به‌ویژه پس از خروج نیروها از افغانستان دوباره زیر سؤال رفته است.
طرح گاه و بی‌گاه ارتش واحد اروپایی و توقعات آمریکا درباره لزوم انجام تعهدات مالی کشورهای اروپایی در قبال این پیمان نظامی از جمله مسائلی است که همکاری بین اعضا و گسترش آن به سمت شرق یا اجرای مأموریت‌های جدید را با هاله‌ای از ابهام مواجه می‌کند. لذا تحرکات غرب از این منظر قابل فهم خواهد بود. پس در صورت وقوع جنگ، امنیت اروپا-آتلانتیک در اولویت قرار خواهد گرفت و اعضای ناتو ولو به شکل موقت اختلافات و تضادهای داخلی خود را کنار خواهند گذاشت.
بنابراین به نظر می‌رسد تصور بایدن این است که دامن زدن به تهدیدها می‌تواند کشورهای غربی و ائتلاف ناتو را همگرا و همسو کند.
از آن طرف به نظر می‌رسد دولت بایدن از تنش‌زایی بر سر مسائل اوکراین انگیزه‌های داخلی هم دارد. دولت بایدن با نزدیک شدن به انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره به یک دستاورد برای تبلیغات نیاز دارد، در حالی که تا به حال به جای دستاورد با انواع بحران‌های داخلی و خارجی روبرو است.
رشد سریع تورم، افزایش شمار مرگ و میرها بر اثر کرونا، خروج فضاحت‌بار از افغانستان و چالش‌های خارجی باعث شده عملکرد دولت بایدن در نظرسنجی‌ها با افت‌های رو به روز مواجه شده و هر روز رکورد تازه‌ای ثبت کند. در چنین شرایطی منطقی است بایدن به دنبال بزرگ کردن تهدید فرضی جنگ باشد و از طریق آن، دستاوردی ساختگی برای خود دست و پا کند.