به گزارش مشرق، در شرایطی که گفت‌وگوهای هسته‌ای در وین در حساس‌ترین مقطع خود قرار گرفته و ناظران معتقدند راهی تا احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ باقی نمانده، اما به‌نظر می‌رسد موضوع ارائه تضمین از سوی آمریکا که از ابتدای مذاکرات در وین یکی از مهم‌ترین مطالبات جمهوری‌اسلامی ایران بوده، همچنان با گره‌هایی همراه است؛ چالشی که ارائه «بیانیه سیاسی» ازسوی کنگره آمریکا، یکی از راهکارهای ایران برای گره‌گشایی از گفت‌وگوهاست.
برهمین اساس هم بود که وزیر امورخارجه کشورمان چند روز قبل در گفت‌وگو با «فایننشال‌تایمز» پیشنهاد کرد که کنگره آمریکا در مورد تعهد خود به توافق هسته‌ای با تهران «بیانیه سیاسی» ارائه کند؛ موضوعی که فواد ایزدی، تحلیلگر مسائل آمریکا و دانشیار گروه مطالعات آمریکا در دانشکده «مطالعات جهان» دانشگاه تهران نیز آن را تأیید می‌کند و معتقد است پیشنهاد وزیر امورخارجه کشورمان «بسیار دقیق» و «هوشمندانه» است. وی بر این اعتقاد است که این راهکار باید پیگیری شود تا درنهایت مشخص شود که طرف آمریکایی تا چه میزان به اجرای تعهدات برجامی خود پایبند می‌ماند.
گفت‌وگوی همشهری با ایزدی را در ادامه می‌خوانید:
در شرایط کنونی مذاکرات در وین، اصولا پیشنهاد صدور بیانیه سیاسی ازسوی کنگره آمریکا تا چه میزان می‌تواند راهگشای چالش «ارائه تضمین» باشد؟
برای ارائه پاسخ دقیق به این سؤال، باید پیش از هرچیز به بررسی ساختار سیاسی آمریکا بپردازیم. ساختار حکمرانی در این کشور با بسیاری از کشورها ازجمله ایران متفاوت است. در قانون‌اساسی این کشور فصل اول مربوط به کنگره است و در فصل دوم به مباحث ریاست‌جمهوری پرداخته شده است.
در این ساختار قدرت کنگره به‌عنوان قوه مقننه، فراتر از رئیس‌جمهور و قوه مجریه است؛ نوعی طراحی که برای چرایی آن باید به تاریخ این کشور و سیستم فدرالی حاکم بر آن رجوع کرد و مهم‌ترین دلیل آن هم این است که قانونگذاران اولیه این کشور، تمایلی به تجمیع قدرت زیاد در دست یک فرد و یک قوه نداشتند؛ چراکه احساس می‌کردند هم باید استقلال ایالت‌ها حفظ شود و هم اینکه درنهایت «حرف اول» در کنگره زده شود.
براین اساس مسیر سیاستگذاری اینگونه طراحی شده‌است که دولت واقعا مجری دستورات کنگره است. برعکس برخی کشورها که قوه مقننه ضعیف است، در آمریکا کنگره قدرت زیادی در تصمیم‌سازی دارد. با توجه به این موضوع صدور بیانیه سیاسی ازسوی کنگره در حمایت از احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ می‌تواند تضمین هوشمندانه‌ای باشد برای محک زدن میزان جدیت آمریکایی‌ها در اجرای تعهدات برجامی‌شان.
چرا آمریکایی‌ها از ارائه چنین تضمین‌هایی به جمهوری‌اسلامی ایران در جریان مذاکرات وین طفره می‌روند؟
مشکلی که در این زمینه وجود دارد این است که ما با افرادی درحال مذاکره هستیم که حرف‌ها و مذاکرات‌شان اصولا مورد تأیید اکثریت کنگره نیست. اگر نمایندگان جمهوریخواه و دمکرات‌های همفکر آنان را درنظر بگیریم که تعدادشان کم هم نیست، به این نتیجه می‌رسیم که تقریبا اکثریت کنگره مخالف روند کنونی مذاکرات هسته‌ای در وین هستند.
براین اساس حتی مشخص نیست که رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران که ریاست تیم آمریکایی حاضر در وین را برعهده دارد، تا چه اندازه تصمیم‌سازان آمریکا را نمایندگی می‌کند و فراتر از آن اصلا تا چه میزان در دولت بایدن از پشتوانه فکری برخوردار است.
تغییرات اخیر در تیم مذاکره‌کننده این کشور در وین و خروج افرادی مانند «نفیو» از این ترکیب، نشان داد فعالیت‌ها و اقدام‌های رابرت مالی حتی در ساختار قوه مجریه نیز از عقبه چندان محکمی برخوردار نبوده و مورد تأیید حداقل بخشی از این ساختار نیست؛ بنابراین اصولا مشخص نیست مالی تا چه میزان حاکمیت آمریکا را نمایندگی می‌کند و تا چه حد می‌توان روی اقدام‌ها و قول‌های این تیم حساب باز کرد.
تا چه اندازه می‌توان به پذیرش راهکار ایران مبنی بر صدور بیانیه سیاسی از سوی کنگره آمریکا امیدوار بود؟
با توجه به شرایطی که تشریح شد، به این نتیجه می‌رسیم که حرف‌هایی که می‌زنند به هیچ‌وجه قابل اعتماد نیست و با درنظر گرفتن اختلاف‌های درونی کنونی، حتی موضوع فراتر از داستان بی‌اعتمادی به آمریکاست. اکنون بی‌اعتمادی به آمریکایی‌ها باید بیشتر باشد؛ چراکه به‌نظر می‌رسد مذاکره‌کنندگان آنها کل حاکمیت را نمایندگی نمی‌کنند و این موضوع به افزایش بی‌اعتمادی به آنها دامن می‌زند.
صدور بیانیه سیاسی ازسوی کنگره آمریکا تا چه اندازه می‌تواند در کاهش این بی‌اعتمادی مؤثر باشد؟
نکته‌ای که وزیر امورخارجه کشورمان اخیرا به آن اشاره کرد، پیشنهاد درست و هوشمندانه‌ای بود؛ چراکه به‌نظر من ابتدا باید از میزان جدیت طرف مقابل در اجرای تعهدات‌شان مطمئن شویم و بعد از آن به سمت توافق نهایی حرکت کنیم. با توجه به وضعیت موجود در کنگره، صدور بیانیه سیاسی حداقل کاری است که آنها می‌توانند
در شرایط کنونی انجام دهند.
اصولا امکان صدور چنین بیانیه‌ای ازسوی کنگره وجود دارد؟
بله، آمارهای موجود نشان می‌دهد صدور بیانیه‌های سیاسی یک روال معمول در کنگره است. از ابتدای آغاز به‌کار دور جدید کنگره از ژانویه ۲۰۲۱ تاکنون، ۹۲۹بیانیه سیاسی در مجلس نمایندگان و ۵۱۷بیانیه سیاسی نیز در مجلس سنا قرائت شده‌است که فهرست دقیق آنها برای همگان قابل دسترسی و مطالعه است؛ بنابراین صدور و قرائت بیانیه سیاسی روالی معمول است و کمتر هفته‌ای را در مجلسین آمریکا می‌توان سراغ گرفت که بیانیه‌ای سیاسی صادر و قرائت نشود.
مهم این است که اکنون باید متوجه شویم آنها به تعهدات‌شان پایبند خواهند بود یا نه؛ چون بعد از پایان مذاکرات دیگر دیر است. درحال‌حاضر باید دید که رابرت مالی تا چه میزان پشتوانه حاکمیتی دارد. به‌نظر من حتی شاید زودتر از این باید پیشنهاد «صدور بیانیه سیاسی» مطرح می‌شد. اگر آمریکایی‌ها از ارائه چنین تضمینی طفره بروند، یعنی اینکه حرف‌های مالی قابل اعتماد نیست و درنهایت در مسیر پیش‌رو دچار چالش می‌شویم. باید درنظر داشت که در شرایط کنونی تقریبا همه نمایندگان جمهوریخواه و تعداد قابل‌توجهی از نمایندگان دمکرات (ازجمله چاک شومر، رهبر دمکرات‌ها در سنا و رابرت منندز، رئیس دمکرات کمیته روابط خارجی سنا) مخالف روند فعلی مذاکرات در وین هستند و می‌توانند با همکاری یکدیگر به حرکت دولت بایدن در این حوزه جهت بدهند و قوه مجریه را در مسیر دلخواه خود هدایت کنند؛ بنابراین باید موضع رسمی کنگره آمریکا درباره توافق از الان مشخص شود؛ نه بعد از توافق احتمالی.
اگر چنین بیانیه‌ای صادر نشود، چه باید کرد؟
آمریکایی‌ها درنهایت یا می‌پذیرند که بیانیه سیاسی ازسوی کنگره صادر شود یا اینکه طفره می‌روند؛ این به آن معنا نیست که همه‌چیز را رها کنیم. اما زمانی که مشخص شود نماینده آمریکا در وین پشتوانه حاکمیتی ندارد، دیگر نمی‌تواند در قامت مدعی توافق هسته‌ای ظاهر شود. برملا شدن این موضوع می‌تواند در روند مذاکرات بسیار مؤثر و کارساز باشد؛ چراکه مشخص می‌شود هر قولی که بدهد، بدون پشتوانه خواهد بود. با توجه به این موضوع، تیم مذاکره‌کننده کشورمان دست بازتری برای پیشبرد رایزنی‌ها خواهد داشت.
برخی معتقدند طرح صدور بیانیه سیاسی ازسوی کنگره را نمی‌توان گام روبه‌جلو در بحث دریافت تضمین‌ها ارزیابی کرد. این گزاره را چطور تحلیل می‌کنید؟
در روزهای اخیر این بحث‌ها را پیگیری کردم؛ درمجموع معتقدم برخی که چنین نظراتی را مطرح می‌کنند و این پیشنهاد را عقب‌نشینی از مطالبه تضمین‌ها یا غیرقابل تحقق می‌دانند یا کارشناس مسائل آمریکا نیستند یا اینکه به‌صورت مغرضانه چنین مباحثی را مطرح می‌کنند.
در جواب افرادی که معتقدند آمریکا چنین تضمینی نمی‌دهد باید گفت که بررسی‌ها نشان می‌دهد که در یک سال اخیر بیش از هزار و ۴۰۰بیانیه سیاسی ازسوی کنگره صادر شده است؛ پس فرایند غیرمعمولی نیست؛ بنابراین طرح چنین پیشنهادی گام رو به عقب نیست و اگر پیگیری شود، مزایای بسیاری به‌همراه دارد. ما چیزی را مطالبه کرده‌ایم که طرف مقابل می‌تواند انجام دهد و اگر انجام ندهد، یعنی نمی‌توان به آینده توافق اعتماد کرد.