گروه گزارش های ویژه مشرق: بنابر گواهي متون تاريخي، در اکثر قريب به اتفاق ملت‌ها و آيين‌هاي جهان، حجاب در بين زنان معمول بوده است؛ هر چند در طول تاريخ، فراز و نشيب‌هاي زيادي را طي کرده و گاهي با اعمال سليقه حاکمان، تشديد يا تخفيف يافته است، ولي هيچگاه به طور کامل از بين نرفته است. مورخان به ندرت از اقوام بدوي که زنانشان داراي پوشش مناسب نبوده و يا به صورت برهنه در اجتماع ظاهر مي شدند، ياد مي‌کنند.

به عنوان مثال كم رنگ شدن تدريجي معنويت بعد از رنسانس و انقلاب صنعتي در جوامع غربي تا كنون، كم‌رنگ شدن حجاب و معنويت در تركيه بعد از اقدامات اتاتورك نمونه‌اي از فعاليت‌هاي سياسي و فرهنگي در جهت كمرنگ نمودن معنوين به و طبع آن عفاف در جوامع بوده است.

دانشمندان، تاريخ حجاب و پوشش زن را به دوران ما قبل از تاريخ و عصر حجر نسبت مي دهند، کتاب "زن در آينه تاريخ» پس از طرح مفصل علل و عوامل تاريخي حجاب، مي نويسد: با توجه به علل ذکر شده و بررسي آثار و نقوش به دست آمده، پيدايش حجاب به دوران پيش از مذاهب مربوط مي‌شود، و به اين دليل، عقيده عده‌اي که مي‌گويند "مذهب" موجد حجاب است، صحت ندارد، ولي بايد پذيرفت که در دگرگوني و تکميل آن بسيار مؤثر بوده است[1].

حال جاي اين سؤال باقي است كه چه عواملي در غرب سبب نزول و كاهش فرهنگ عفاف و به ازاي آن، انحطاط خانواده و يا بالعكس شده است؟ در كنار بررسي سؤال فوق، پاسخ گويي به سؤالي ديگر، در روند تبيين مسئله به خواننده كمك مي‌شود كه در حال حاضر و در عصر مدرنيسم و سيطره ليبرال دموكراسي و نمادهاي انسان‌محور بر جوامع غربي، ديدگاه زنان و دختران غربي درباره فرهنگ عفاف و پوشش چيست و چه تغييري نسبت به قبل كرده است؟

قبل از ورود به نگارش گزارش، توجه به اين مسئله مهم به نظر مي‌رسد كه در اين نوشتار به دنبال اثبات فرهنگ حجاب در جوامع غربي نبوده بلكه استفاده از لفظ عفاف " Chastity" و يا فضيلت اخلاقي " virtue" به معناي نوع پوشش و رفتار زنان و دختران در جوامع غربي است.

تاريخچه عفاف و پوشش در غرب

بررسى آداب و رسوم اقوام پیشین و گذشته مردم به خصوص جوامع غربي نشان دهنده وجود فرهنگ عفاف در آیین آن‌ها است‌. در برخى از اقوام و ادیان‌، مسأله پوشش زن با سخت‌گیرى و شدت عمل همراه بوده است‌، مثلاً در اصول اخلاقى تلمود و آیین یهود چنین آمده است‌: "اگر زنى به نقض قانون یهود می‌پرداخت‌، چنان‌که مثلاً بی‌آن که چیزى بر سرش داشت و در میان مردم می‌رفت و یا با هر سنخى از مردان درد دل می‌کرد یا صدایش در خانه آن قدر بلند بود که همسایگانشان می‌توانستند سخنان او را بشنوند، در آن صورت مرد حق داشت بدون پرداخت مهریه او را طلاق دهد[2].

پوشش زن در يونان و روم باستان

دايره المعارف لاروس درباره پوشش زنان يونان باستان مي‌گويد: زنان يوناني در دوره‌هاي گذشته، صورت و اندام شان را تا روي پا مي پوشاندند. اين پوشش که شفاف و بسيار زيبا بود، در جزاير کورس و امرجوس و ديگر جزاير ساخته مي‌شد. زنان فنيقي نيز داراي پوششي سرخ بودند. سخن درباره حجاب، در لابلاي کلمات قديمي ترين مولفين يوناني نيز به چشم مي خورد، حتي "بنيلوب" (همسر پادشاه عوليس فرمانرواي ايتاک) نيز با حجاب بوده است. زنان شهر "ثيب" داراي حجاب خاصي بوده‌اند، بدين صورت که حتي صورت شان را نيز با تکه مي پوشاندند. اين تکه داراي دو منفذ بود که جلوي چشمان قرار مي گرفت تا بتوانند ببينند. نقش‌هايي که بر جاي مانده، حکايت مي‌کند که زنان سر را مي‌پوشانده، ولي صورت‌هاي شان باز بوده است، و وقتي به بازار مي‌رفتند، بر آنان واجب بوده است که صورت‌هايشان را بپوشانند، خواه باکره و خواه داراي همسر باشند.[3]

به نظر مي‌رسد در اين باره اسناد تصويري بيش از هر چيز ديگري گوياي نوع پوشش و عفاف در خور توجه زنان غربي باشد؛ اسناد تصويري زير گوياي سير تغييرات پوشش و عفاف از زمان قبل از رنسانس تا به حال است.

زنان رومانيا از حجاب شديدتري برخوردار بوده‌اند، به طوري که وقتي از خانه خارج مي‌شدند، با چادري بلند تمام بدن را تا روي پاها مي‌پوشاندند و چيزي از برآمدگي‌هاي بدن مشخص نمي‌شد.[4]

" هيماتيون " شالي بزرگ به ابعاد 135 در 270 سانتيمتر بود که زنان و مردان در يونان باستان 1500 - سده اول ق. م آن را به دور بدن خود مي پيچيدند.[5]

مردم اروپاي شمالي نخستين سده‌هاي ميلادي

در اين دوره مردان پيراهن کوتاه، و زنان پيراهن بلند بر تن مي‌کردند، زنان دو پيراهن روي هم مي‌پوشيدند، که زيرين آستين بلند و از پارچه پشمي بود و کار زيرپوش را مي‌کرد، دومي بلند و راسته، و دنباله‌دار با آستين‌هاي بلند و گشاد؛ روي آنها شنلي داشتند که در جلو يا روي يک شانه بسته مي‌شد و روسري که سر و شانه را مي‌پوشاند.

انگلستان قرون ميانه

در اوايل اين دوران مردان و زنان انگليسي همچنان سه لباس اصلي، استولا، يا لباس زير، بلياد يا لباس رو، و پالا يا شنل، که همگي همان پوشاک اصلي يوناني - رومي بود، مي پوشيدند،
مردان باشلق ساده‌اي بر سر مي‌گذاشتند، در حالي که زنان موي خود را زير روسري، يا هدريل از جنس پارچه کتان پنهان مي‌ساختند. اين روسري ، دايره، مربع يا مستطيل بوده و مانند روسري چانه‌پوش ايرانيان و رمي‌ها، ضمن پوشاندن سر، به دور گردن پيچيده مي‌شد. تاج را، در صورت استفاده، روي اين روسري قرار مي‌دادند.

در زمان شکسپير زن حق نداشت که روي صحنه بيايد، نقش زنان را پسران بازي مي کردند و گاهي تماشاگر عهد اليزابت پسري را در صحنه مي ديد که در نقش زني بازي مي کند که با جامه پسر يا مردي در آمده است جامه‌هاي بلند زنان، که از پارچه‌هاي لطيف ساخته شده داراي طرح پيچيده‌اي بودند، ساق پاها را مي‌پوشاندند[6]، پوشيدن جوراب‌هاي ابريشمي به وسيله ملکه مرسوم شد و زن‌ها دامن‌ها را روي زمين مي‌کشيدند.[7]

زنان تا سال 1550 پوشش عجيبي براي سرشان به کار مي‌بردند، که مانند شيرواني شيب دار بود و تمام مو را مي‌پوشاند، گيبل هود، يا کنل و يا پدي منتال نام داشت. شنل‌هاي زنانه بلندي که جلو آن باز بود، و نيز رداهاي بزرگ و گشاد با آستين‌هاي پف دار، عرضه گرديد؛ چنانچه گويند ماسک مخمل سياه ويژه زناني بود که داراي مرتبه اجتماعي برتري بودند و به هنگام پياده روي يا سواري به کار مي رفت.

انگليس قرن 19

زنان انگليسي محافظه کار براي اينکه اندامشان از زير پيراهن نمايان نشود، چندين زير دامني از پارچه کتان و ململ با حاشيه هاي توردوزي مي پوشيدند. روي پيراهنهاي يقه باز خود، يقه اي متشکل از چندين رديف تور چين دار يا بتسي يادگار ملکه اليزابت مي پوشيدند.

قد دامن ويژه ي روز يا شب تا مچ پا و يا اندکي بالاتر از زمين بود از سال1796 تقاضا براي پارچه فلانل انگليسي، به منظور تهيه شال و روسري روبه ازدياد گذاشت؛ ويژگي پوشاک اين دوره، وجود بالاپوشي گشاد يا ردينگوت از پارچه ي ضخيم بود و اختصاص لباسهاي متفاوت براي موفقيتهاي متفاوت بود، هنگام بازي گلف، بلوز کوتاه، دامن و شنل گلف، و يا کت نور فولک مي پوشيدند.

فرانسه قرن 20

کت و دامن پوشيدن در خيابان اختصاص يافت، از همان سال به بعد دامن‌ها کوتاه تر شد تا به زانو رسيد. و اين امري بي سابقه در تاريخ پوشاک به شمار مي‌رفت. در اين دهه طرح لباس‌ها چنان بود که اندام صاف و بدون برجستگي مي‌نمود. زنان سوار کار شلواري مي‌پوشيدند بلند تا مچ پا که تا زانو گشاد و از زانو به پايين تنگ بود و به درون چکمه فرو مي‌رفت.

سال 1947 و جلوه‌هاي نو

در دوران جنگ جهاني دوم براي صرفه جويي در مصرف پارچه و راحتي در حرکت، قد لباس‌ها کوتاه بود. در سال 1950 شلوار برمودا که مردان انگليسي از آن در مناطق گرمسيري استفاده مي‌کردند، متداول گرديد و در سال 1953 به آمريکا راه يافت و در کنار دريا، مناطق گرمسير و حتي در شهر نيويورک به هنگام تابستان مورد استفاده قرار گرفت، از زماني که "کلارک گيبل"[8] هنرپيشه آمريکايي، در يکي از فيلم‌هاي سال‌هاي دهه سي، پيراهن خود را از تن بيرون آورد و تماشاگران ديدند که او زير پيراهن بر تن ندارد، نپوشيدن زير پوش در ميان جوانان متداول گرديد.[9]

پوشش قرن 20

شلوار برمودا - پوشش مردان قرن 20

موارد فوق گوشه‌اي از تاريخچه عفاف و پوشش در غرب بوده است كه بعد از جنگ جهاني دوم به بعد و با گسترش صنعت سينما و رسانه، استفاده تبليغاتي از زن در فرهنگ غرب تبديل به صنعتي براي كسب درامد شد و برهنگي به صورت افراطي وارد فرهنگ غربي شد، لكن آنچه در سال‌هاي اخير شاهد آن هستيم، گسترش فرهنگ عفاف ميان زنان به خصوص دختران جوان غربي است.

خانم وندي شليت ( Wendy Shalit ) نويسنده آمريكايي مي‌گويد : " ما از نظر فرهنگي در لحظه حساسي قرار گرفته‌ايم . اينک در جوامع غربي مشکلاتي چون موسيقي‌هاي مخرب، روش‌هاي بيش از اندازه تحريک آميز ، فروپاشي خانواده ، افزايش خانواده‌هاي تک والدي، اعتياد و به بن بست رسيدن مکاتب ، نگراني زنان و دختران را برانگيخته است. خواسته‌هاي دختران امروز با گذشتگان متفاوت است ، نسلي که از اين آزادي افسار گسيخته به ستوه آمده و مي‌خواهد طعم شيرين فطرت را دوباره بچشد".

خانم وندي شليت در ادامه مي‌گويد: دختران امروز با اعتراض‌هاي پراکنده مي‌خواهند همچون والدين خود نباشند، آنها مي‌خواهند سبک زندگي و نوع پوشش خود را تغيير دهند، آنها در تلاشند با خويشتنداري، زندگي عاقلانه و عفيفانه‌تري را در پيش گيرند و روابط جنسي را تا شروع زندگي مشترك و دائمي به تعويق بياندازند .[10]

وندي شليت

در حال حاضر ، بسياري از جوانان از بي بند و بي باري هاي موجود در جوامع غربي خسته و دلزده شده‌اند . براساس مطالعه يكي از مراکز تحقيقي در آمريكا كه در سال 2004 انجام شد، دو سوم نوجواناني که رابطه جنسي نامشروع داشته‌اند ، آرزو مي‌کردند که کاش هرگز تن به اين كار نمي دادند.

دايان ساير ، محقق آمريكايي ( Sawyer Diane ) در تحقيقي با موضوع طرح نورپلانت براي کنترل زاد و ولد در مقطع دبيرستان‌ها ، اين واقعيت غيرمنتظره را فاش کرد كه همه دختراني كه از لحاظ رابطه جنسي فعال بوده‌اند ، آرزو مي‌کردند کاش پاكدامن بودند و تا هنگام ازدواج صبر مي‌کردند.[11]

در پژوهش ديگري که از سوي مؤسسه پژوهشي پاسيفيک آمريكا در سال 2005 صورت گرفت، پژوهشگران به اين نتيجه رسيدند که برقراري رابطه جنسي ، مصرف مواد مخدر و استفاده از مشروبات الکلي در سنين نوجواني ، به افسردگي فرد در دوره جواني مي‌انجامد . بنا به گفته روانپزشکان غربي ، دختراني به بيمارستان‌ها منتقل مي‌شوند که به علت افسردگي به بدن خود آسيب رسانده‌اند . روانپزشکاني که در اين بيمارستان‌ها کار مي‌کنند ، مي‌گويند : " آسيب وارد کردن به اعضاي بدن ، معمولا ً ناشي از تنش‌هاي عصبي است كه دختران بعد از اغفال شدن، به آن گرفتار مي‌شوند ". [12]

برخلاف آنچه كه در رسانه‌های غربی در تبليغات خود القاء مي‌كنند ، میزان گرایش به پاکدامنی در میان نوجوانان غربی رو به افزایش است . اين جوانان، خواهان دوري از بي بند و باري و پوشش مناسب براي زنان و دختران هستند . يافته‌هاي گروه تحقیقاتی آي جي ( IG ) که یک مركز تحلیلي و آماری در نیویورک است ، نشان می‌دهد نسل جدید دختران در نیویورک برخلاف نسل های قبلی، علاقه چندانی به خودنمایی و پوشیدن لباس‌های بدن نما ندارند. مليسا لاویجن"MELISSA LAVIJEN" از محققان این گروه در توضیح تحلیل‌های آماری مركز خود ، اظهار داشت : " از نظر ما، آمارهای دریافتی از نسل جوان دختران نیویورکی، حاکی از آن است که آنها به پوشیدگی بیشتر روی آورده اند . " او می‌افزاید : از نظر من، علت اصلی این امر، نگاه ساده انگارانه و بی بند و باری است که در چند سال اخیر با " شعار همه چیز می گذرد " رایج شده بود، اکنون در واكنش به آن موج بی بند و باری ، گرایش به پوشیدگی بیشتر در میان دختران جوان و نوجوان رواج يافته است.[13]

خانم لاویجن معتقد است که پس از چندین دهه از رواج فرهنگ خود نمایی و لباس های نيمه عريان ، اکنون مردم ، پوشش بهتر و مناسب تري را جستجو مي‌كنند . محققان مركز آي جي دلیل دیگر روی آوردن دختران جوان به پوشش بهتر را ، تمایل آنها به تغيير وضع موجود و دسترسي به امنيت بيشتر می‌دانند . آنها مي‌گويند : " به طور عملی گرایش به مذهب ، رفتن به کلیسا و مقابله در برابر فرهنگ عمومی بی بند و باری ، علامـت آن است که نسل جوان قصد دارد که بر اوضاع و احوال خود ، کنترل بهتری داشته باشد .

شاید هنوز گرایش به عفاف و حجاب در جوامع غربی فرا گیر نشده است، اما اینک برخی جوانان غربی ، صدای اعتراض خود را در جامعه بحران زده و بي بند و بار غرب منعکس می‌کنند . جوانانی که خواهان تغيير در برخي هنجارهاي جامعه خود هستند.