به گزارش مشرق، آن طور که پیامبر(ص) فرمودند، شب قدر به عنوان هبه‌ای از سوی خداوند متعال بر امت اسلام عرضه شد. این موضوع زمینه طرح پرسش‌هایی است، مانند اینکه مگر شب قدر در دوران قبل از بعثت نبی مکرم اسلام وجود نداشت؟ آن طور که روایات و آیات قرآن اشاره می‌کنند، شب قدر نیز مانند بسیاری از احکام اعتقادی دیگر از زمان حضرت آدم علیه السلام به عنوان اولین انسان و نخستین پیغمبر خدا وجود داشته و هر سال در شب قدر، امور مردم بر نبی خدا عرضه می‌شد. اما گویا جلوه‌گری برکات و فضایل شب قدر برای مسلمانان بیشتر شده و خدای رحمان، برکات ویژه‌ای را برای امت اسلام در نظر گرفته است.

در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام سید کاظم ارفع، نویسنده و کارشناس اسلامی انجام شده است به بررسی ابعادی از شب قدر پرداخته است تا رمزهایی از این شب و منزلت آن بازگشایی شود. آن طور که این کارشناس اعتقاد دارد، درست است شب قدر برای مردم قبل از اسلام وجود داشته، اما فضیلت‌ها و برکت‌های این شب در امت اسلام جلوه‌گری بیشتری دارد. شاید عقل بشری به حدی نمی‌رسید که کنه و حقیقت شب قدر را درک کند و بعد از نزول قرآن کریم و بعثت رسول گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله، ظرفیت عقل بشری ارتقا پیدا کرد که فضایل این شب را درک کرده و بفهمد.

شب قدر قبل از اسلام

می‌دانیم که قرآن کریم در شب قدر بر قلب مبارک نبی مکرم اسلام نازل شد. بعد از آن هم هر سال در ماه رمضان، شب قدر نهفته است. در اینجا این سؤال مطرح می‌شود که آیا شب قدر تنها به دوران پس از نزول قرآن کریم مربوط است؟ به عبارت دیگر آیا پیش از زمان نزول قرآن کریم و قبل از بعثت پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله هم این شب پرعظمت و مبارک وجود داشته است؟

طبق روایات و احادیث مستند، شب قدر در دوران پیش از بعثت نبی مکرم اسلام و زمان انبیای گذشته نیز وجود داشته است، اما این امر به واسطه نزول آیات قرآن و اشاره صریح و تأکید روایات انبیا و ائمه اطهار علیهم السلام بیشتر شناخته شد.

درواقع شب قدر موضوعی بوده که پیغمبران خدا علیهم السلام از آن مطلع بوده و به آن توجه داشته‌اند، اما پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام به آن ارزش و اهمیت بیشتری بخشیدند تا اهمیت و منزلت شب قدر برای مسلمانان شناخته شده و قابلیت درک بیشتری از آن داشته باشند.

همان طور که امام محمدباقر علیه السلام می‌فرمایند: «خدای متعال در آغاز آفرینش دنیا، شب قدر را قرار داد و محققا در آن زمان اولین پیغمبر را آفرید و حکم داد که در هر سال شبی باشد که در آن شب، تفسیر و بیان همه امور تا سال آینده در همان شب فرود آید.» حجت پیغمبران و رسولان و ائمه معصوم علیهم السلام به وسیله حجتی است که در این شب برای آن‌ها می‌آید.

امام جواد علیه السلام نیز در روایتی می‌فرمایند: «از همان زمانی که خداوند متعال دنیا را خلق کرد و به عدم، جامه وجود بخشید، شب قدر را نیز تعیین فرمود.» از سوی دیگر پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله می‌فرمایند: «خداوند تعالی شب قدر را به امت من هبه فرمود.»

جلوه‌گری شب قدر برای مسلمانان

اگر شب قدر مسبوق به عدم نبوده و پیشینه تاریخی دارد، چرا نبی مکرم اسلام می‌فرمایند که خداوند، شب قدر را به امت اسلام هبه فرمود؟

این روایت نبی مکرم اسلام نشان می‌دهد که شب قدر مخصوص امت آن حضرت است. جمع این دو روایت نشان می‌دهد که شب قدر برای امت اسلام شناخته شد. درست است شب قدر برای مردم قبل از اسلام وجود داشته، اما فضیلت‌ها و برکت‌های این شب در امت اسلام جلوه‌گری بیشتری دارد. شاید عقل بشری به حدی نمی‌رسید که کنه و حقیقت شب قدر را درک کند و بعد از نزول قرآن کریم و بعثت رسول گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله، ظرفیت عقل بشری ارتقا پیدا کرد که فضایل این شب را درک کرده و بفهمد.

از سوی دیگر شب قدر برکاتی دارد برای امت اسلام جلوه و نمود بیشتری پیدا کرد و خدای تعالی برکت‌هایی را به مسلمانان هبه کرده و به طور خصوصی به آن‌ها هدیه داد.

جلوه‌گری روزه برای اهل ایمان

آیا این موضوع مانند حکم روزه است که در امت‌های قبلی هم وجود داشته، اما برای مسلمانان جلوه و تجلی بیشتر و به خصوصی دارد؟

بله. خداوند درباره حکم روزه هم می‌فرماید: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کتِبَ عَلَیکمُ الصِّیامُ کمَا کتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِن قَبْلِکمْ لَعَلَّکمْ تَتَّقُونَ؛ ای افرادی که ایمان آورده‌‏اید! روزه بر شما نوشته شده، همان‏گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد تا پرهیزکار شوید.»

امام صادق علیه السلام فرمودند: «روزه با اسلام بر مردم نازل نشد و امت‌های قبل از اسلام هم روزه را در احکام دینی خود داشتند. درواقع روزه از ریاضت‌های پیغمبران گذشته بود. اما خداوند بر امت اسلام منت گذاشت و روزه را بر رسول خدا صلی‌الله علیه و آله و امت آن حضرت واجب کرد.»

به همین صورت، جلوه‌گری شب قدر به واسطه اسلام و اهل بیت علیهم السلام بوده است. از آنجایی که شب قدر به عنوان شبی برای رقم خوردن تقدیر انسان‌هاست، حتماً در دوران انسان‌های گذشته نیز وجود داشته ولی آن‌ها کمتر از شأن و منزلت آن خبر داشته‌اند، ولی بیان و معرفی عظمت و فضیلت آن به بهترین وجه توسط نبی مکرم اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام انجام شده است.

تکامل دینی و عقلی پس از اسلام

بنابراین نمودار شدن برکات شب قدر، در نتیجه تکامل دینی و عقلی پس از اسلام است.

درست است. بسیاری از معارف و امور دینی و عقلی در طول زمان تکامل پیدا کرده است. همان گونه که عقل بشر در زمان حضرت نوح، حضرت صالح، حضرت سلیمان علیهم السلام نیازمند معجزاتی از جنس دیداری و شنیداری بود که قابلیت درک بیشتری داشته باشد، عقل بشری در زمان نبی مکرم اسلام رشد پیدا کرده و لازم بود معجزه‌ای فراتر از معجزه انبیای گذشته در معرض عقل انسان قرار بگیرد. به همین صورت بود که قرآن کریم به عنوان حضرت خاتم الانبیاء صلی‌الله علیه و آله ارائه شد.

حکمت نموداری و جلوه‌گری شب قدر نیز در همین امر می‌تواند نهفته باشد که انسان دوران نبی مکرم اسلام، آن هم انسانی که بتواند معارف دینی را درک کرده و به حقانیت رسول خدا صلی‌الله علیه و آله ایمان بیاورد، ظرفیت عقلی و درکی خواهد داشت که می‌تواند ظرایف موجود در شب قدر را بیابد.