به گزارش مشرق، خانه نبود، بی‌وطن بودم. خانه و تک‌تک اجزایش قداست دارد. گلدان‌ها، بافتنی‌ها و آلبوم‌ها، اشیا با ارزشی‌اند. کنار گلدان‌هایم چای می‌نوشم و رج در رج می‌بافم. کلاسی نرفته‌ام، فقط زندگی و بهار را عاشقم. هر زن هنرمند ایرانی می‌تواند دست‌هایش آفرینش‌های عجیبی داشته باشند. خانه کشتی نجاتی است که پاره‌های تنم را از شهر جمع می‌کنم و به آغوشش در می‌اندازم. خانه من از سنگ و سیمان و آجر نیست. خانه من خورشید، عکس و خاطره دارد. هر صبح در آینه به زندگی سلام می‌دهم. خورشید را به روسری‌ام سنجاق می‌زنم و شانه‌به‌شانه هم برای نجات خودم و خانه‌تکانی دل رهسپار می‌شوم.
خانه‌تکانی عید است. روی پله ایستاده‌ام و گوشه پرده را که رها شده، می‌کشم روی صورتم. به کوچه‌ای که منتظر است، می‌نگرم. بهار! کاش با کبوتر و شعرهایت رد می‌شدی؛ حتی اگر مرا به یاد نیاوری. حتی اگر نام کوچکت را نخوانم، با انگشتان سردم که بوی شوینده می‌دهد، یک‌گوشه پنجره بنویسم؛ سلام بهار خوبم.
رسم زیبای خانه‌تکانی در شهرستان‌ها
یکی از مناطقی که از دیرباز سنت خانه‌تکانی را در خود نگه داشته است، آذربایجان است. محبوبه قره‌باغی برایمان می‌گوید: «در این منطقه طبق یک آیین قدیمی قبل از اینکه فرش‌ها را بشویند، آنها را می‌تکانند؛ یعنی با یک چوب بر فرش می‌زنند تا گرد و خاک آن از روی تار و پود فرش بلند شود.»
قزوین، از شهرهای دیگری است که این رسم کهن از دیرباز در آن پابرجا مانده و برای مردمانش اهمیت بسیار بالایی دارد. علی میهنی یک شهروند قزوینی برایمان درباره رسم و رسومات خانه‌تکانی در قزوین می‌گوید: «مردم قزوین معتقدند باید خودشان فرش‌ها را بشویند. اگر در آخرین روزهای سال به کوچه‌های این شهر سر بزنید، می‌توانید شاهد شستن فرش در حیاط‌ها و کوچه‌ها باشید.»
مراسم خانه‌تکانی عید نوروز در نواحی شمال کشور مانند بهشهر، نکا، گلوگاه و رستمکلا از دو هفته قبل از پایان سال شروع می‌شود و از اهمیت زیادی برخوردار است. رحیم سوادکوهی می‌گوید: «مردم خطه شمال کشور به انداختن سبزه با گندم، جو، عدس و برخی حبوبات دیگر سفت‌وسخت معتقدند و به‌نوعی می‌گویند این سبزه‌انداختن شگون دارد. نوروزخوانی یکی دیگر از رسومات شهرهای شمالی است.»
شکوفه‌زدن در فصل دل‌تکانی
خانه‌تکانی ربطی به مساحت خانه ندارد. چه خانه کوچک، چه خانه بزرگ، خانه‌تکانی می‌خواهد، خودسازی همکاری ندارد که بچه یا بزرگ، پدربزرگ یا مادربزرگ باشی. هر چیزی با یک ابزار خاصی پاک می‌شود، هر عیبی هم دوایی دارد، اما یک دوایی است که می‌تواند دوای خیلی از بیماری‌ها باشد و آن ترک معاشرت با دوست بد است.
تلویزیون را یک‌طور باید پاک کرد. قالی را طور دیگری.
حجت‌الاسلام محمد مهدوی یک کارشناس مسائل فرهنگی ضمن بیان مطالب بالا درباره خودسازی و دوری از بار گناه می‌گوید: «کسی بخل دارد، دوایش خمس و زکات و انفاق است. کسی که غافل است، دوایش تذکر است.
در حدیث داریم: «ظُهُورَکُمْ ثَقِیلَةٌ مِنْ أَوْزَارِکُم» (وسایل الشیعه/ج10/ص313) کمرهای شما از گناه سنگین شده است. خوب چطور این بار گناه را باید کاست؟ می‌گوید: «فَخَفِّفُوا عَنْهَا بِطُولِ سُجُودِکُم» کسی که گناهکار است، دوای گناهکار این است که سجده‌هایش را طول بدهد.»
همین‌طور که خانه‌های گلی را خانه‌تکانی می‌کنیم، دستمالی برداریم و کینه دیگران را از دل‌پاک کنیم، کینه کسی در دل ما نباشد.
این کارشناس مسائل فرهنگی در ادامه درباره چگونگی خانه‌تکانی دل با استناد به آیات الهی توضیح می‌دهد: «در قرآن سه تا قلب داریم: یک قلب سلیم «إِلَّا مَنْ أَتیَ اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ» (شعرا/89) قلب سالم یعنی قلب پاک، نه کینه دارند. نه عقده دارند. نه تکبر دارد. نه حسود است. نه بخیل است.
یک قلب را می‌گوید؛ منیب: «وَ جاءَ بِقَلْبٍ مُنیبٍ» (ق/33)
و یک قلب هم قلب مریض است: "فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزَادَهُمُ اللَّهُ مَرَضًا وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ به ما کَانُوا یَکْذِبُونَ" در دلِ آنان بیماریِ [سختی از نفاق] است، پس خدا به کیفرِ نفاقشان بر بیماری‌شان افزود، و آنان را به‌خاطر آنکه همواره دروغ می‌گفتند، عذابی دردناک است. (بقره/10)
خداوند به‌صراحت در این آیه می‌فرماید که قلب غیر مؤمن مریض است. برای هر مریضی درمان و شفایی است و برای قلب مریض درمانی جز قرآن وجود ندارد.
خواندن قرآن و عمل و تدبر به آیات آن ذره‌ذره نور و سلامتی را به قلب بازمی‌گرداند و بیماری دل را برطرف می‌کند.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: بعضی انسان‌ها بسیار مهربان‌اند و زود بدی‌ها را فراموش می‌کنند و هیچ‌گاه به دنبال انتقام نمی‌روند و به همه و با هم مهربان و رئوف‌اند.
به پدر و مادرشان محبت می‌کنند، به اطرافیان و همسر و فرزندانشان نیکی می‌کنند، ذره‌ای گرد کینه و بدی و نفرت در آنان نیست و ایمان در خانه دلشان میهمان شده و اکنون دیگر صاحب‌خانه است و این صاحب‌خانه فرمان می‌دهد.»
آسیب‌های جسمی خانه‌تکانی بی‌حساب‌وکتاب
انجام بیشتر کارهای مرتبط با خانه‌تکانی برای بیماران باسابقه کمردرد مشکل‌ساز است. از جمله این کارها شست‌وشوی کف‌ها، استفاده از جاروبرقی و نظایر آن است، در مورداستفاده از جاروبرقی به این دلیل که برای انجام آن نیاز به قوز کردن و خمیده شدن همراه با حرکات چرخشی و تکراری کمر و به دنبال خود کشیدن جاروبرقی است می‌تواند یکی از کارهای آزاردهنده باشد؛ بنابراین توصیه می‌کنیم افرادی که سابقه کمردرد دارند از جارو برقی‌های سبک با سیم‌های بلند استفاده کنند تا کشیدن آن راحت بوده و مجبور به جابه‌جاکردن مکرر دوشاخه از پریز نشوند، همچنین در حین کار ستون فقرات را مستقیم نگه داشته و عضلات شکم را در حالت انقباض قرار دهند.
دکتر کامران آزما متخصص طب فیزیکی و توان‌بخشی توصیه می‌کند: «باتوجه‌به اینکه احتمال آسیب به ستون فقرات در زمان قرارگرفتن در حالت و وضعیت ثابت زیاد است، انجام طولانی‌مدت کارهایی نظیر اتوکردن لباس و یا ظرف شستن باعث کشیدگی، خستگی و اسپاسم عضلات ناحیه کمر شده و در افراد باسابقه کمردرد حتی کارهای سبک‌تر و با مدت کمتر هم می‌تواند مشکل‌زا باشد؛ بنابراین توصیه می‌کنیم که در حین انجام کار دقایقی استراحت کنند و به انجام کشش‌های ساده کمری و چندین بار به قدم‌زدن در اطراف بپردازند.
بسیاری از افرادی که دچار آسیب و بیرون زدگی دیسک‌های بین مهره‌ای می‌شوند، سابقه‌ای از دردهای مکرر و ساده کمری را که به آن اعتنا نکرده‌اند، دارند؛ لذا اگر انجام بعضی حرکات حتی به ظاهر ساده باعث درد شود باید آن را متوقف کرد و استراحت کوتاهی به کمر داد، چرا که می‌تواند باعث برگشت کمر درد و یا تشدید آن و یا آسیب جدید در کمر شود.»
آزما، در پایان ضمن توصیه به استفاده از شال کمری و یا کمربند طبی حین کار می‌گوید: «درصورتی‌که از سابقه کمردرد و بهبودی از آن بیش از یک ماه نگذشته باشد، به دلیل احتمال بسیار بالای عود کمردرد بهتر است خانه‌تکانی را به دیگر افراد خانواده سپرد و یا به شرکت‌های خدماتی واگذار کرد.»
نگاه روان‌شناسی به سنت خانه‌تکانی
انباشتگی بیش از حد وسایل زندگی، بلاتکلیفی و فشار در ذهن افراد به وجود می‌آورد و بی‌نظمی نیز او را آشفته کرده و دچار خمودگی و افسردگی می‌کند.
ذهن انسان به طور طبیعی طوری خلق شده که پیوسته می‌خواهد نظم و انضباط به خود بدهد و انسان در محیط‌های منظم کارآمدی بیشتر و مفیدتر دارد. خصوصاً آن که دیده می‌شود افراد در محیط‌های شلوغ احساس کلافگی بیشتری کرده و غمگینی و افسردگی بیشتری احساس می‌کنند.
رؤیا هاشمیان یک روان‌شناس برایمان در مورد آثار روحی و روانی نظم‌دهی در خانه توضیح می‌دهد: «انسان وقتی که محیط خود را تکراری و پر از رخوت ببیند سعی می‌کند با تحولاتی جدید در زندگی، این احساس را از خود دور کند؛ بنابراین تغییر دکوراسیون خانه و اقدام به پاکیزگی و خانه‌تکانی از جمله سنت‌هایی است که افراد برای ایجاد تحولات روحی و روانی در خود و خانواده‌شان اجرا می‌کنند. خانه‌تکانی به آدم‌ها روحیه تازه و طراوت می‌دهد و تردیدی نیست که از یک نگاه نو و تازه به بیرون نگاه‌کردن، به انسان آرامش و دلگرمی می‌دهد. این سنت به‌عنوان یکی از مراحل جشن نوروز در هیچ جای دنیا به این شکل پررنگ نیست. ازاین‌روی است که بزرگداشت آئین‌های ملی و احترام به هویت ملی و فرهنگی ما با انجام این سنت پررنگ‌تر می‌شود.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌افزاید: «خانه‌تکانی روحیه کار دسته‌جمعی را در میان افراد یک‌خانه بالا می‌برد و به آنها آموزش می‌دهد، خانه‌تکانی و مسئولیت پاکیزه نگه‌داشتن خانه نباید تنها بر دوش یک نفر باشد و بهتر است سایر اعضای خانواده با هم همکاری کرده و به طور دسته‌جمعی خانه‌تکانی کنند. در این صورت یک نفر احساس خستگی و نارضایتی نخواهد کرد. وقتی که تمام خانواده با یکدیگر همکاری می‌کنند، جو صمیمانه‌ای پدید می‌آید. حتی مادران و همسران باید از اعضای خانواده بخواهند تا خود اتاق و وسایلشان را تمیز و مرتب کنند. در این صورت افراد خصوصاً کودکان مسئولیت‌پذیری را فرا خواهند گرفت و احساس مشارکت برای آنان درونی می‌شود.»
مراقب التهاب‌زایی مواد شوینده باشید
دکتر رضا زارعی فوق‌تخصص قرنیه و گلوکوم عنوان می‌کند: «ورود مواد شوینده به داخل چشم یکی از حوادث شایع ایام خانه‌تکانی است، به همین دلیل افراد باید حین انجام کار به‌شدت مراقب باشند.»
وی با بیان اینکه افراد باید هنگام خانه‌تکانی مراقب سلامت چشم‌هایشان باشند، می‌گوید: «در ایام خانه‌تکانی برخی افراد به دلیل پاشیدن مواد شوینده در داخل چشم دچار حادثه می‌شوند که در این مواقع به افراد توصیه می‌شود با حفظ خونسردی به‌خوبی چشم‌هایشان را با آب ولرم شست‌وشو دهند.»
این فوق‌تخصص قرنیه در ادامه می‌افزاید: «مواد قلیایی نسبت به مواد اسیدی آسیب بیشتری را به چشم وارد می‌کند به همین دلیل افراد به‌خاطر داشته باشند اگر مواد قلیایی به داخل چشمشان ورود کرد علاوه‌بر شست‌وشوی اولیه چشم در منزل حین راه و تا رسیدن به اولین مرکز درمانی نیز چشم‌هایشان را بشویند.»
مطالعات انجام شده نشان می‌دهد شدت تأثیر محصولات شوینده بر زنان بسیار بیشتر از مردان است. آنها می‌گویند: «مواد شیمیایی تمیزکننده محصولات غیرضروری هستند. پارچه‌های میکروفایبر و آب به‌اندازه کافی تمیز می‌کنند.»
افراد باید به‌خاطر داشته باشند که فضاهای مرطوب مانند سرویس‌های بهداشتی که در آنها احتمال رشد کپک وجود دارد، بادقت بیشتری تمیز کنند و حتماً در موقع نظافت از ماسک‌های فیلتردار و دستکش استفاده کنند و به‌هیچ‌عنوان از وسایلی مانند جارو که موجب پراکندگی گردوغبار می‌شود، استفاده نکنند.
دکتر محسن فاریاب متخصص بیماری‌های ریوی به افراد مبتلا به حملات آسمی که سابقه بستری در بیمارستان را دارند، تأکید می‌کند: «از انجام خانه‌تکانی به‌شدت خودداری کنند و از افراد دیگری برای انجام آن کمک بگیرند. به‌خوبی مشخص شده است که قرارگرفتن در معرض محرک‌های راه‌های هوایی مانند آمونیاک و مواد سفیدکننده که هر دو در محصولات تمیزکننده خانه مانند سفیدکننده‌ها و پاک‌کننده‌های توالت وجود دارند، باعث بروز تغییرات فیبروتیک در بافت ریه شده که به زخم‌های ریه منجر می‌شود.»