به گزارش مشرق، طبق نظریه‌های علمی و نقشه‌های زمین شناسی غار کتله خور در دل کوه ساقیزلو در آهک‌های الیگومیوسن مربوط به دوران سوم زمین شناسی به وجود آمده و تقریباً حدود ۳۰ میلیون سال می‌تواند قدمت داشته باشد. کتله خور از طولانی‌ترین غار خشکی و آهکی کشف شده در دنیا است که کیفیت بلورها و قندیل‌ها، زیبایی و تعدد طبقاتش، آن را به یک نمونه منحصر به فرد تبدیل کرده است.
تاکنون حدود ۳۰ کیلومتر از این غار آهکی شناسایی و نقشه برداری ۲۲ کیلومتر از این محدوده انجام شده ولی در زمان حاضر فقط یک مسیر یک هزار و ۲۵۰ متری، آن هم در طبقه اول غار برای بازدید گردشگران مهیا است. تاکنون پنج طبقه از کتله خور شناسایی شده ولی عملیات اکتشاف در پهنه این غار هنوز به پایان نرسیده و همچنان ادامه دارد.
بر اساس یافته‌های به دست آمده قدمت غار کتله خور به ۲۷ تا ۳۰ میلیون سال پیش (دوره سوم زمین شناسی) می‌رسد، در عملیات اکتشافی اخیر، اسکلت حیواناتی از گونه سگ سانان در طبقات دوم و سوم غار کشف شد که شباهتی به انواع حیوانات موجود ندارند.
غار کتله‌خور، غاری است خشکی -آبی، واقع در استان زنجان و در ۸۰ کیلومتری جنوب خدابنده و ۱۷۳ کیلومتری شمال همدان و ۴۱۰ کیلومتری تهران و ۵ کیلومتری شهر گرماب واقع است. در بعضی از مناطق غربی ایران به کوه‌های کم ارتفاع کتل می‌گویند و احتمالاً وجه تسمیه غار نیز به همین علت باشد که غار در یکی از این کوه‌ها قرارگرفته‌است و خورشید از پشت آن طلوع می‌کند و به جای کتل خورشید به آن کتل‌خور گویند. این غار قبل از سال ۱۳۰۰ ه. ش. کشف شده و این غار از لحاظ کیفیت بلورها و قندیل‌ها، زیبایی و تعدد طبقات اولین غار آهکی جهان شناخته شده است.
در حال حاضر این غار به سه بخش فرهنگی، تفریحی و ورزشی تقسیم شده‌است بخش ورزشی آن تنها مورد استفاده غارنوردان و صخره‌نوردان قرار می‌گیرد حدود ۴ کیلومتر است که البته هنوز انتهای آن کشف نشده‌است. بخش تفریحی غار نیز که برای بازدید عموم مورد استفاده قرار می‌گیرد حدود ۲ کیلومتر مسیر مستقیم است که گفته می‌شود این مسیر تنها ۳/۱ کل غار است. بخش فرهنگی غار نیز در بخش جنوبی آن قرار دارد قسمت اصلی آن دالانی است طبیعی که جهت برگزاری مراسم مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرد البته این دالان هیچ‌گونه راه خروجی به بیرون نداشته و راه خروجی آن به صورت مصنوعی کنده شده اما خود دالان تماماً طبیعی بوده‌است.
کتله خور یکی از زیباترین غارهای کشف شده زنجان
کتله خور در ضلع غربی جاده ترانزیت زنجان – همدان و در ۳۵ کیلومتری شهرستان خدابنده مشرف به شهر زرین رود بین روستاهای داش بلاغ و آق بلاق و در طول محور غارهای علیصدر و کتله خور قرار گرفته است، این غار در اسفند سال ۱۳۸۴ بعد از زلزله منطقه فوق توسط مردم روستا شناسایی شده است.
غار کتله‌خور، غاری است آهکی که در برخی نقاط آن گل‌رس و خاک‌های حاوی اکسید آهن قابل مشاهده است. این غار از نظر سنی تقریباً هم‌سن غار علیصدر همدان است البته این دو غار از دو جهت با هم تفاوت دارند. یکی اینکه غار علیصدر همدان غاریست کاملاً آبی اما غار کتله‌خور زنجان غاری است تقریباً خشکی. دوم اینکه آهک‌های غار کتله‌خور نسبت به آهک‌های غار علیصدر بسیار خالص‌تر هستند که این خود عاملی است جهت زیباتر شدن غار، چراکه خالص بودن آهک‌ها موجب شفافیت آنها و در نتیجه عبور نور از قندیل‌ها می‌شود.
یک نکته جالب توجه در رابطه با غار کتله‌خور اینست که شواهد و بررسی‌های انجام شده مؤید این موضوع است که این غار در نهایت به غار علیصدر در همدان متصل می‌شود. همچنین یکی دیگر از عجایب و زیبایی‌های این غار تعدد طبقات آن است که اینگونه غارها در جهان بسیار کم‌نظیر هستند. این غار دارای ۷ طبقه است که البته تاکنون تنها ۳ طبقه آن کشف شده است.
بزرگترین غار خشکی جهان دارای بخش‌هایی است که به ترتیب می‌توان میدان شیر خوابیده، میدان بیستون، میدان چهل‌ستون، سه‌راهی کوهی، میدان پنج‌شیر، تالار عروس، تونل قندیلی، اتاق عقد، پای فیل، شتر با جهاز، عروس و داماد، میدان شمع، دو جادوگر، نخل سوخته، میدان مریم مقدس و… را نام برد که تمامی این بخش‌ها حاصل تجمع‌های مختلف آهکی است که هرکدام بر اساس شباهتی که به یکی از اشیا اطراف ما داشته‌اند به این اسامی خوانده می‌شوند.
از ویژگی‌های منحصر به فرد این غار می‌توان وجود ستونهای آهکی عظیم را نام برد که حاصل به هم پیوستن استالاکتیت‌ها و استالاگمیت‌های آهکی هستند که باعث شده‌اند این غار خود نگهدارنده خود باشد یعنی اینکه این ستونهای عظیم نقش نگهدارنده‌هایی را بازی می‌کنند که مانع از فروریختن سقف غار می‌شود.
این غار در مراحل اولیه تشکیل خود غاری آبی بوده است که در اثر انحلال آبی گاهی اوقات توده‌های عظیمی از سنگ‌ها از توده اصلی جدا شده‌اند. تشکیل طبقات متعدد این غار باعث شده‌است که آب به طبقات زیرین نفوذ کرده و عملاً غار تبدیل به غاری خشکی گردد. از دیگر ویژگی‌های بارز این غار می‌توان وجود قندیل‌های زیبا و شفاف آهکی و استالاکتیت‌های گُل‌کلمی را نام برد. وجود چشمه‌های آب بسیار زلال در اطراف این غار و حفره‌های متعدد طبیعی هم از ویژگی‌های منحصر به فرد این غار است.
بر اساس اطلاعات هیئت کوه نوردی این غار دارای یک ورودی بوده که ارتفاع این ورودی ۱۸۵۰ متر از سطح دریا است اما ارتفاع درونی آن در نقاط مختلف متفاوت است برخی قسمت‌ها تنگ و تاریک می‌شود که باید به حالت سینه خیز از آن عبور کرد. قسمت‌های ورودی این غار کاملاً خشک است که بعد از رسیدن به قسمت‌های پایین‌تر با چشمه‌هایی مواجه می‌شویم که این چشمه‌ها رابط بین طبقه فوقانی و تحتانی غار هستند.
از جمله ویژگی‌های بارز و اساسی این غار که با غارهای مشابه در منطقه آن را متمایز می‌سازد این است که غار زرین غار خشکی و آبی است و دریاچه‌های متعدد در دالانهای آن وجود دارد.
دیگر اینکه قندیل‌های غار زرین غار زنده و در حال رشد هستند و این خود عاملی است در جهت زیباتر شدن غار چرا که خالص بودن آهک موجب شفافیت و عبور نور از قندیل می طبق نظر کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان قدمت این غار هنوز مشخص نیست و در صورت بهره برداری از این غار می‌توان آن را به یکی از جاذبه‌های توریستی و گردشگری استان زنجان برای غارنوردان تبدیل کرد.