سرویس جامعه مشرق - زیربنای تکنولوژی در دنیای فردا بر سه گانه "بیوتکنولوژی" ، "هوش مصنوعی" و "فناوری اطلاعات" ساخته خواهد شد. از این روکشورهایی که در زمینه تربیت و بهره مندی از نیروی انسانی سرمایه گذاری هوشمندانه ای را انجام بدهند، سهم بیشتری از آینده را به خود اختصاص خواهند داد.
در ادبیات دانشگاهی، علم بیوتکنولوژی را به مثابه خورشید تشبیه می‌کنند که روشن کننده مسیر بسیاری از علوم است که همین امروز در بسیاری از عرصه ها همچون طراحی و تولید داروهای های_تک نظیر داروهای جلوگیری‌کننده از بیماری‌های قلبی، عروقی، داروهای ضدسرطان ، تولید واکسن بیماری‌های صعب‌العلاج می درخشد و علاوه بر خدمتی که به بشریت ارائه می‌دهد در حوزه اقتصادی نیز توجیه بالایی داشته و به عنوان مثال بازار امروز این داروها از مرز ۴۰۰ میلیارد دلار گذشته است و روز به روز هم نیازمندی بشر امروز و فردا به این داروها بیشتر می شود.
در دنیای امروز، بسیاری صنایع از جمله صنعت کشاورزی، صنعت دارو، صنعت معدنی و ... وابستگی شدیدی به محصولات حاصل از بیوتکنولوژی دارند. خوشبختانه ایران در این زمینه با همت متخصصان بیوتکنولوژی به خوبی خود را به تکنولوژی‌های روز دنیا نزدیک کرده است؛ چنانچه جزو اولین‌ها و تنها کشورهایی قرار داریم که قادر هستیم داروهای متنوعی برای بیماری‌های خاص نظیر ام-اس تولید و حتی به بازار جهانی عرضه کنیم. البته مسیر پیش رو تا رسیدن به قدرت‌های نوظهور بیوتکنولوژی جهانی، طولانی، پرهزینه اما بسیار پرعایدی برای اقتصاد ملی خواهد بود.
اما علی‌رغم پیشرفت‌های گسترده کشور در این زمینه و فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان مرتبط با این حوزه در کشور، آنچه در حال حاضر شاهد آن هستیم بی‌توجهی غیر قابل باور به متخصصان، دانشجویان و فعالان این حوزه در مراکز اصلی تولید علم کشور نظیر دانشگاه تهران است. افرادی که علی‌رغم امکانات ضعیفی که در ادامه به آن اشاره می‌شود نقش موثری در تاسیس پیشرفته‌ترین بیمارستان ناباروری خاورمیانه و همکاری تولید در بزرگترین پالایشگاه پلاسمای خون کشور داشته‌اند.
در این خصوص و با توجه به تعلل گسترده در حمایت از فعالین این حوزه که جزو جوانان و آینده‌داران و آینده سازان عرصه علمی کشور هستند، دراین گزارش مهم‌ترین چالش‌های حال حاضر در این خصوص شامل ۱- وضعیت نامناسب و دور از شان محل تحصیل ۲- بی توجهی به دانشجویان و عدم تامین نیازهای حداقلی علمی و آموزشی و ۳- بی توجهی به توان و جایگاه علمی اعضای هیئت علمی گروه بیوتکنولوژی دانشگاه تهران را بررسی و ارائه می‌کنیم تا شاید مسئولین مرتبط با این حوزه بخصوص ریاست محترم دانشگاه تهران جدی تر موضوع را بررسی و با سرعت بیشتری نسبت به حل آن اقدام نماید.
ساختمان خرابه‌ای که توقع جهش علمی از آن می‌رود...
مطمئنا برای بسیاری از افراد قابل باور نخواهد بود که آموزش و تحقیقات حوزه علوم بیوتکنولوژی دانشگاهی کشور در یکی از ساختمان‌های مخروبه در حال انجام است و دانشجوهای نخبه این رشته بیش از ۱۵ سال در وضعیت اسفباری که تصاویر آن را منتشر خواهیم کرد، در حال تحصیل هستند.
در حال حاضر گروه بیوتکنولوژی دانشگاه تهران در ساختمانی قرار دارد که جدای از وضعیت ظاهری، از حداقلی ترین امکانات نیز محروم بوده و دانشجویان و اساتید این رشته برای تامین ساده‌ترین نیازها نیز در مضیقه هستند.
نگاهی به تصویر زیر به خوبی گویای واقعیت ماجرا است. ساختمانی قدیمی، فرسوده و کثیف که حتی نسبت به ایمنی آن هم اخطارهای جدی وجود دارد، جایی است که نخبگان و رتبه های برتر کنکور در آن تحصیل می‌کنند و حضور دارند.
از ظاهر کثیف و فرسوده گروه علوم بیوتکنولوژی دانشگاه تهران که بگذریم و حتی اگر نسبت به وضعیت سرمایش ساختمان که با کولرهای آبی قدیمی و ... صورت می‌گیرد نیز چشم‌پوشی کنیم، غصه بیشتر زمانی است که وارد این محوطه می‌شوید.
ساختمانی کثیف و با دیوارهای پر از شکاف و ترک، چراغ‌های نیم سوخته‌ای که روشن و خاموش می‌شود و دیوارهایی که حتی یک رنگ آمیزی ساده نیز نشده است، اولین تصاویری است که از این ساختمان مخروبه به چشم می‌آید.
علاوه بر این، در محوطه ساختمان دو بخش اصلی وجود دارد، کلاس ها و آزمایشگاه‌ها.
قابل باور نیست اما کلاس‌های گروه بیوتکنولوژی دانشگاه تهران آن‌هم برای مقاطع تحصیلات تکمیلی و دکترا از وضعیت کلاس‌های مدارس در دورافتاده‌ترین مناطق کشور هم شرایط نامساعدتری دارد بطوریکه در مجموع ۵ کلاس کوچک در یک محیط بسته، حتی از تهویه حداقلی نیز محروم است و نور کافی ندارد و امکانات آموزشی نظیر تخته وایت‌برد و پروژکشن آن نیز تقریبا در وضعیت غیر قابل استفاده قرار دارد. برای درک بهتر شرایط تصاویر زیر را مشاهده کنید:
از کلاس‌ها که بگذریم و فضای گرفته و ناامید کننده راهروها را که طی کنیم، به کتابخانه گروه بیوتکنولوژی میرسیم که منطقا باید پر از کتاب‌های مختلف مرتبط با این رشته و اسناد و منابع دست اول برای محققان و پژوهشگران باشد اما واقعیت چیز دیگریست و حتی تعداد کتب مهم این کتابخانه به تعداد انگشتان دست هم نمیرسد و وضعیت کتابخانه هم جای افسوس بسیار دارد.
وضعیت آزمایشگاه این گروه که تحقیقات مهم و استراتژیکی در آن انجام می‌شود نیز قصه پر غصه دیگری است . آزمایشگاهی که اصلا جوابگوی حجم، میزان و تعدد نیازهای دانشجویان این مرکز نبوده و کمبودهای بسیاری در تجهیزات، لوازم و ادوات دارد. از این موارد که بگذریم اما بنای آزمایشگاه نیز در شرایط تخریب قرار دارد و هر لحظه ممکن است در اثر بروز حادثه‌ای، فاجعه‌ای خلق شود. تصاویر زیر گویای این وضع است:
ساختمانی که فقط وعده آن را دادند ...
طی سال‌های اخیر و هربار که دانشجویان و اساتید این رشته به مدیریت دانشگاه تهران معترض می‌شدند و از وضعیت امکانات تحصیلی و تحقیقی گلایه می‌کردند تنها با وعده تاسیس دانشکده بیوتکنولوژی در ساختمان جدید مواجه می‌شدند و برای اینکار ساختمان نیمه‌کاره‌ای را هم نشان می‌دادند که تا کنون بارها مسئولین دانشگاه تهران با همین ادعا و وعده از مسئولین مختلف مبالغ بودجه کلانی دریافت کردند که هنوز پس از سال‌ها این ساختمان نیمه کاره در بلوار کشاورز تهران مقابل چشم رهگذران بدون هیچ تغییری باقی مانده است.
آخرین باری که این وعده به دانشجویان داده شد نیز در زمان مدیریت دکتر مقیمی بر دانشگاه تهران بود که در جریان بازدید از گروه بیوتکنولوژی در آبان ۱۴۰۱ به دانشجویان وعده انتقال قریب‌الوقوع به ساختمان جدید و ارتقای گروه به دانشکده را داده بود که هنوز پس از گذشت قریب به ۷ ماه هیچ اقدامی در این رابطه صورت نگرفته است.
بقیه کشورها برای نخبگان علمی خود چه فضایی تدارک دیده‌اند؟
شاید جالب باشد بدانید در شرایطی که نخبگان علمی ایرانی در چنین محیط نامساعدی در حال تلاش و فعالیت هستند اما در سایر کشورها، وضعیت به چه صورت است. برای این منظور سعی کردیم به عنوان نمونه به سه موسسه علمی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، اشاره کنیم تا تمایزها مشخص شود.
۱. تصاویری از ساختمان مرکز آموزشی، آزمایشگاهی و کتابخانه دانشگاه واخنینگن در هلند که مشابه اقدامات گروه علوم بیوتکنولوژی دانشگاه تهران را انجام می‌دهد:
۲. محیط آزمایشگاهی مرکز بیوتکنولوژی دانشگاه هنگ‌کنگ واقع در چین:
۳. محیط کلاس‌های آموزشی و آزمایشگاه‌های بیوتکنولوژی دانشگاه سابانچی ترکیه:
مسئولین دانشگاه تهران، مقصران مهاجرت نخبگان از کشور
طی چند سال اخیر بخشی از بدنه جامعه علمی کشور بخصوص فارغ التحصیلان و اساتید دانشگاه‌های برتر کشور به دلایل مختلفی از کشور مهاجرت کردند که اگرچه احتمال بازگشت و خدمت به کشور آن‌ها بالاست اما مرز مشترک و تقاطع دلایل عمده چهره‌های علمی و افراد موثری که از کشور خارج شدند، نبود امکانات لازم برای ارتقای سطح و شرایط مساعدتر کشور مقصد در استفاده از توان و ظرفیت و دانش فنی و علمی این افراد بعلاوه شرایط مساعدتری مالی و اقتصادی بود.
مسئله ای که اگرچه ناگوار اما ناگزیر در حال وقوع است و با مشاهده شرایطی نظیر وضعیت فعلی دانشجویان گروه بیوتکنولوژیک دانشگاه تهران، عمق فاجعه آن نمایان تر می‌شود. دانشجویانی که اگرچه قریب به نیمی از هم‌دوره‌ای هایشان از کشور خارج شدند اما همچنان ایستاده اند و با حداقلی ترین امکانات در حال ادامه تحصیل هستند و تنها خواسته آن‌ها نیز شرایط عادی محیط علمی و آموزشی و تامین اولیات تحصیلی است.
نکته ناامیدکننده در این خصوص نیز این است که علاوه بر موج مهاجرت نخبگان این رشته در کشور در سالیان اخیر، حتی افرادی که برای آموزش و خدمت به کشور، بازگشته بودند نیز مورد بی مهری زیاد بدنه مدیریتی دانشگاه قرار گرفتند به طوری حتی برخی از اساتید مطرح ایرانی که در دانشگاه‌های غربی تدریس می‌کردند وقتی برای آموزش و تربیت دانشجو به کشور بازگشته بودند حتی دفتر کار نیز نداشتند و محلی برای استقرار آن‌ها در نظر گرفته نشده بود. در این شرایط ناگزیر است که بخشی از بدنه هیئت علمی حال حاضر نیز به دنبال مهاجرت بوده و ادامه فعالیت علمی خود را در کشور دیگری ادامه دهند.
نگاهی به وضعیت عملکردی گروه دکترای بیوتکنولوژی دانشگاه تهران طی سال‌های اخیر نشان از میزان تسلط علمی و نخبگی این گروه دارد که بیم آن می‌رود با بی دقتی روبرو شده و موجب از بین رفتن سرمایه‌های ملی شود. نگاهی اجمالی به وضعیت علمی این گروه را در جدول زیر مشاهده می‌کنید:
بررسی‌ها و گزارشات بدست آمده نشان می‌دهد در صورتی که اقدام عاجل برای رسیدگی به مشکلات این دانشجویان و اساتید صورت نگیرد و امکانات و تجهیزات و ابنیه مناسب فراهم نشود، به زودی شاهد مهاجرت بخش دیگری از این نخبگان از کشور خواهیم بود. در حال حاضر مطابق برخی شنیده‌ها و آمارهای غیررسمی میزان درصد مهاجرت و خروج از کشور روند نگران کننده‌ای داشته و بیش از ۵۰ درصد افراد از کشور خارج شده‌اند. برخی گزارشات نشان می‌دهد تنها طی ۶ ماه اخیر ۱۰ درصد دانشجویان حاضر در حال انجام اقدامات لازم برای مهاجرت از ایران هستند که آمار وحشتناکی است.
از بین بردن امید جوانان با بی توجهی‌های مسئولان!
مجموع مطالبی که گفته شد و بخصوص وضعیت نامساعد محل تحصیل این دانشجویان، باعث شده است که بارها جمعی از نخبگان و اساتید و اعضای هیئت علمی این گروه از رئیس دانشگاه تهران برای طرح گلایه ها و نظرات خود درخواست وقت جلسه کنند که عمدتا و در اکثر مواقع درخواست های آنان بدون پاسخ مانده و ترتیب اثر داده نشده است بطوریکه در میان دانشجویان این رشته نوعی ناامیدی به مسئولین دانشگاه برای حل مشکلات بوجود آمده است.
دانشجویانی که اگر اراده کنند در بهترین مراکز علمی دنیا و با بهترین امکانات و موقعیت‌ها میتوانند حضور پیدا کنند و به تحصیل بپردازند اما اینجا حتی از یک جلسه با رئیس دانشگاه آن‌هم با هدف حل مشکلات و طرح نظرات خود محرومند. گفتگوهای مفصلی که خبرنگاران مشرق با تعدادی از دانشجویان و اعضای هیئت علمی این گروه داشتند، به وضوح نشان می‌داد که خواسته‌ها و مطالبات آن‌ها کاملا به حق و حساب شده است و دغدغه پیشرفت و اعتلای کشور را داشتند و بر همین اساس نیز لازم است متولیان آموزشی کشور پیش از آنکه دیر شود نسبت به رفع این معضلات اقدام کنند.