به گزارش مشرق، ۲۳ تیر ۱۴۰۲ هشتمین سالگرد انعقاد برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام میان جمهوری اسلامی ایران و پنج عضو شورای امنیت (فرانسه، ایالات متحده، انگلیس، روسیه و چین) به همراه آلمان، به پایان رسید.
اگرچه در طی هشت سال گذشته با خباثت طرف‌های غربی چراغ برجام برای کشورمان کم‌سو و در خیلی از موارد بی‌فروغ بوده است اما اکنون با آغاز شمارش معکوس برای پایان هشتمین سال آن نمایش جدید دیگری از خباثت طرف‌های اروپایی بر روی صحنه رفته است.
سناریوی جدید اروپا برای فرار از تعهدات
ماجرا از این قرار است که با تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ در تاریخ ۲۰ جولای ۲۰۱۵ باید قطعنامه‌های تحریمی پیشین علیه جمهوری اسلامی ایران لغو می‌شد، اما شورای امنیت به ابتکار خویش برخی محدودیت‌های موجود در قطعنامه‌های پیشین را در قالب پیوست دوم قطعنامه ۲۲۳۱ گنجاند و با انجام اصلاحاتی در این محدودیت‌ها، تغییرات مهمی در این مورد ایجاد کرد.
چهار قطعنامه تحریمی ذیل ماده ۴۱ منشور ملل متحد عبارت بودند از قطعنامه، ۱۷۳۷،۱۷۴۷،۱۸۰۳،۱۹۲۹ که در این چهار قطعنامه، مفاد تحریمی ممنوعیت مسافرت، انسداد اموال و تحریم تسلیحات را شامل می‌شد.
بر این اساس، فهرستی از اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران که توسط شورای امنیت یا کمیته تحریمی ۱۷۳۷ که منحصراً برای نظارت بر اجرای تحریم‌ها علیه ایران ایجاد شده بود، در فهرست تحریمی قرار می‌گرفتند که به نوبه خود موجب ایجاد محدودیت‌هایی برای اشخاص مزبور و در نهایت کشورمان می‌شد.
در عین حال هیچ یک از این تحریم‌ها به اندازه تحریم تسلیحاتی مهم نبود چراکه این امر به طور مستقیم با مقوله امنیت کشور مرتبط بود.
با رسیدن به روز اجرای برجام و صدور قطعنامه ۲۲۳۱ در تاریخ ۲۰ جولای ۲۰۱۵ ضمن تأیید برجام و درج آن به عنوان پیوست نخست قطعنامه، مفاد تحریمی قطعنامه‌های مزبور لغو شدند اما در عوض شورای امنیت به ابتکار خود در پیوست دوم قطعنامه برخی محدودیت‌ها را در قالب تحریم‌های سه گانه بالا از جمله تسلیحاتی باقی گذارد و اختتام آنها را منوط به گذر مدت زمانی مشخص کرد.
برجام در بخش سوم از پیوست مهم پنجم خود پیرامون اقدامات طرفین در روز اجرا اعلام می‌کند که شورای امنیت با دریافت گزارش تأیید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مبنی بر انجام تعهدات ذیل بند ۱۵ پیوست مزبور اقدام به صدور قطعنامه‌ای می‌نماید که ضمن تأیید برجام مفاد قطعنامه‌های تحریمی پیشین در مورد ایران لغو خواهد کرد.
سابقه تحریم تسلیحاتی
تحریم تسلیحاتی شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران برای نخستین بار در قطعنامه ۱۷۴۷ مورخ ۲۷ مارس ۲۰۰۷ برقرار شد.
بند پنجم اجرایی قطعنامه مزبور اشعار می‌دارد که شورای امنیت تصمیم می‌گیرد که ایران نباید به تجهیز فروش یا انتقال مستقیم و غیر مستقیم هرگونه سلاح یا مواد مرتبط با آن از سرزمین خویش یا توسط اتباع خود یا هواپیماها و کشتی‌های دارای پرچم این کشور مبادرت نماید و اینکه همه دولت‌ها از خرید اینگونه اقلام از ایران توسط اتباعشان یا هواپیماها و کشتی‌های دارای پرچم این کشور ممنوع هستند اعم از اینکه در سرزمین ایران باشد یا خیر.
سرنوشت برجام در پایان سال هشتم چگونه خواهد بود؟
بر اساس قطعنامه شورای امنیت، در مهر ۱۴۰۲ (اکتبر ۲۰۲۳) محدودیت سازمان ملل در برنامه موشک‌های بالستیک ایران برداشته می‌شود. تحریم‌های نفتی، مالی و اشخاص مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران نیز برداشته می‌شود. سپس در سال ۱۴۰۳ (۲۰۲۴) نیز محدودیت‌های مرتبط با سانتریفیوژهای پیشرفته و موضوع تحقیق و توسعه (R&D) از بین خواهد رفت.
بر اساس این بند، ایران به مدت هشت سال از روز توافق متعهد شده که فعالیت‌ها در حوزه موشک‌های بالستیک خود را وارد مرحله طراحی به منظور قابلیت حمل سلاح‌های هسته‌ای نکند و بعد از سپری شدن این مدت زمان، محدودیت مزبور برداشته می‌شود. لازم به ذکر است که مسؤولان جمهوری اسلامی ایران و به ویژه رهبر معظم انقلاب بارها تأکید کرده‌اند که سلاح هسته‌ای در دکترین دفاعی ایران جایگاهی ندارد. بر همین اساس، حمل کلاهک هسته‌ای توسط موشک‌های ایرانی نیز در این راستا موضوعیتی ندارد.
مقامات آمریکایی و اروپایی بارها در اظهاراتشان بندهای مزبور را جزو نقاط ضعف این توافق برشمرده‌اند. آنچنانکه «بوریس جانسون» وزیر خارجه وقت انگلیس در همان زمان بعد از توافق در سفری که به آمریکا داشت با بیان اینکه بزرگترین ضعف برجام، بند غروب آن در سال ۲۰۲۵ است، گفت: از نظر لندن می‌توان بدون از بین بردن توافق، این ضعف را برطرف کرد. «باب کورکر» رئیس کمیته روابط خارجی سنای آمریکا ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ و همزمان با خروج آمریکا از برجام گفت: «بندهای غروب آفتاب برجام یکی از نقاط ضعف این توافق است».
همزمان با نزدیک شدن به موعد غروب بندهای محدودیت‌های ۸ ساله حالا طرف‌های بدعهد اروپایی به رهبری طرف عهدشکن برجام یعنی ایالات متحده برای جلوگیری از لغو این محدودیت‌ها به تکاپو افتادند.
تشدید تحرکات غرب برای حفظ محدودیت‌ها
در اواسط ماه گذشته (خرداد) ۳۵ نفر از اعضای مجلس نمایندگان آمریکا در نامه‌ای به رهبران آلمان، بریتانیا و فرانسه، خواستار فعال شدن فوری «مکانیزم ماشه» در مورد ایران شدند. این نامه که جمعه، ۱۹ خرداد، خبری شده است، با امضای نمایندگانی از هر دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات برای صدراعظم آلمان، نخست وزیر بریتانیا و رئیس جمهور فرانسه ارسال شده است.
نمایندگان آمریکایی نوشته‌اند: «ایران به روشنی به تعهدات خود در زمینه منع اشاعه تسلیحاتی عمل نکرده و زمان برای محدود کردن جاه‌طلبی‌های هسته‌ای ایران در حال از دست رفتن است.»
در همین راستا تروئیکای اروپایی طی این بیانیه که در حاشیه نشست دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل درباره قطعنامه ۲۲۳۱ منتشر شد، بدون اعتراض به ایالات متحده آمریکا به‌عنوان مقصر اصلی وضع کنونی اجرای برجام و طرفی که با نقض قطعنامه شورای امنیت درباره این توافق، نظام چندجانبه‌گرایی و بین‌المللی را به نابودی کشانده است ادعا کرد: «ایران بیش از چهار سال است که تعهدات هسته‌ای خود را در چارچوب برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) مصوب قطعنامه ۲۲۳۱ نقض کرده و برنامه هسته‌ای‌اش به سطوح خطرناکی رسیده است. این موضوع برای صلح و امنیت بین المللی بسیار مهم است.»
سه کشور اروپایی با اشاره به پیشرفت‌های صنعت هسته‌ای ایران مدعی شدند که فعالیت‌های ایران توجیه غیرنظامی معتبری ندارد و «این مساله ایران را هرچه بیشتر به توانایی‌های مرتبط با تسلیحات اتمی نزدیک می‌کند و این مساله مایه نگرانی شدید شورای امنیت است»
غرب درصدد است جنگ اوکراین را به پرونده غرب آسیا مرتبط کند و مدعی است که ایران در حال ارسال پهپاد به جنگ اوکراین می‌باشد. این ادعاها در حالی است که تیم نظامی اوکراین در جریان مذاکراتی که در عمان شکل گرفت، نتوانست ادعای مذکور را ثابت کند و در نشست با تیم نظامی ایران، سندی مبنی بر به کارگیری تجهیزات ایرانی در جنگ از سوی کیف ارائه نشد.
گروسی یار دوازدهم غرب
از طرف دیگر نیز رافائل گروسی که تا همین چند هفته‌ی گذشته بر همکاری کامل میان ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی تاکید داشت به یک بار تغییر موضع داد و در یک گفتگوی تلویزیونی گفت؛ اجرای توافق افزایش نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران با سرعت مورد نظر پیش نمی‌رود، بلکه به شکل «بسیار بسیار پراکنده» و به‌عبارتی، «بسیار محدود» در جریان است.
با استناد به گفته‌های گروسی، به نظر می‌رسد آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز بخشی از راهبرد غرب برای تکرار بدعهدی در خصوص لغو برخی از محدودیت‌های برجامی در پایان سال هشتم باشد.
در پایان می‌توان اینگونه نتیجه گرفت، کشورهای غربی با بهانه‌تراشی‌های مختلف و تکرار ادعاهای مردود گذشته خود به دنبال حفظ محدودیت‌های برجامی هستند تا از این طریق بتوانند ملت ایران را از مسیر پیشرفت دور کنند. البته دستاوردهای مهم کشورمان در زمینه‌های مختلف از جمله صنایع نظامی و هسته‌ای در سال‌های اخیر به خوبی نشان داده است که ایران هرگز در برابر محدودیت‌ها بی تحرک باقی نمی‌ماند و راه پیشرفت خود را به خوبی طی می‌کند.