سرویس سیاست مشرق- در آستانه سالگرد کودتای ۲۸ مرداد بازار تحلیل و ارزیابی آن واقعه تاریخی داغ است، برخی از عناصر لیبرال و نزدیک به سلطنت‌طلبان با تمسخر نسب قاجاری مصدق او را مصدق‌السلطنه خوانده و کودتا را محصول اشتباهات دولت او می‌خوانند و در آن سو نیروهای مستقل با یادآوری اثر دو سازمان اطلاعاتی بین‌المللی سقوط دولت مصدق را کودتا می‌خوانند.
یکی از افرادی که اخیرا در این دعوای تاریخی و سیاسی وارد شده و آن را تحلیل کرده محسن برهانی استاد حقوق دانشگاه تهران است که در نقش یک سلطنت‌طلب دو آتشه به دفاع از اقدامات متخاصمانه آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها را محصول رفتار رادیکال مصدق بخواند. این نزدیکی سیاسی از سوی این وکلی پر حاشیه که در اغتشاشات اخیر نیز فعال بوده مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است.
برهانی در یادداشت خود هرچند تلاش میکند متن و ادعای خود را برخلاف حمایت از شاه پهلوی نمایش دهد اما با توجه به اسناد تاریخی ناچار است که اعتراف کند در روز ۲۸ مرداد از یک عامل نظامی برای سرنگونی دولت مصدق استفاده شده است.
علاوه بر این برهانی در پایان پیام خود از اثرات پس از کودتا تفره رفته و مینویسد «نگارنده با اتفاقات بعدی این داستان کاری ندارد»؛ او معتقد است که مابقی رخداد های منتهی به کودتا، «تحلیلی سیاسی-اجتماعی است و نگارنده هیچ تخصصی در آن زمینه ندارد و اساتید و کارشناسان بایستی در این موضوع اظهارنظر فرمایند.»
البته کارشناسانی همچون قاسم تبریزی نیز در این خصوص اظهارنظر کرده و معتقدند که «باید در تمامی قضایای ۲۸ مرداد، انگشت اتهام را به سمت آمریکا و انگلیس بُرد. اثرات سیاسی و اجتماعی این رویداد نحس به قدری سنگین بود که می‌توان گفت سرکوب قیام ۱۵ خرداد، کشتار ۱۷ شهریور در تهران، کشتار ۲۹ بهمن در تبریز، حمله به حوزه‌های علمیه، روی کار آمدن نیروهای رادیکال مثل مجاهدین خلق( منافقین) و چریک‌های فدایی و... همگی نتیجه کودتای استعماری ۲۸ مرداد بود که فضای جامعه ما را تا این حد مشوش و متشنج کرد.» تبریزی علاوه بر اینها معتقد است کودتای رخ داده در کشور، به مدت ۲۵ سال طول کشید. او معتقد است که تصور غلطی است اگر کودتای آمریکایی‌ها را مختص به یک روز بدانیم، از ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ تا ۲۲ بهمن سال ۱۳۵۷ این کودتای آمریکایی ادامه داشته است.
پس از انتشار این متن تلگرامی، برخی از تحلیلگران نقض آشکارای کودتای ۲۸ مرداد را برنتابیده و به محسن برهانی پاسخ دادند.
سیّدعطاءالله مهاجرانی خطاب به او نوشت: «دیوید اوئن دوران انقلاب از ١٩٧٧ تا ١٩٧٩ وزیرخارجه انگلیس بوده است. در کتابش:In sickness and in power در بحث بیماری مرموز شاه به صراحت به کودتای ١٣٣٢ اشاره کرده است. دیدم یکی از اساتید حقوق فرموده اند کودتا نبوده! صاحب عله و طراح کودتا اعتراف می کند، استاد محترم انکار.»
در ادامه هم عبدالله گنجی نیز با ارائه فکت های تاریخی، نسبت به این شبهه پاسخ میدهد.
اما نکته قابل توجه اعترافات آمریکایی ها و بریتانیایی ها پس از سال‌ها وقوع کودتای ۲۸ مرداد ۲۳ می باشد که متفق القول، به دخالت در این کودتا معترفند. در آمریکا حتی از این رویداد به نام عملیات تی‌پی آژاکس Operation Ajax یا TPAJAX Project نیز یاد می‌شود.
«مادلین آلبرایت» وزیر امورخارجه وقت آمریکا در ضمن یک سخنرانی دخالت کشورش را در کودتا به صورت رسمی تأیید کرده و گفته بود: «ایالات متحده در سال ۱۹۵۳ نقش برجسته‌ای در سازماندهی براندازی نخست‌وزیر مردمی ایران، محمد مصدق، بر عهده داشت. دولت آیزنهاور اعتقاد داشت که این اقدام به دلایل راهبردی قابل توجیه است، اما کودتا آشکارا موجب یک عقب‌گرد در امر توسعه سیاسی ایران شد. اکنون درک آن آسان است که چرا بسیاری از ایرانیان همچنان از این مداخله آمریکا در امور داخلیشان برآشفته‌اند.»
جک استرا، وزیر خارجه پیشین انگلستان نیز به تازگی در آستانه کودتای ۲۸ مرداد در بی‌بی‌سی گفت:
«بریتانیا در کنار سازمان جاسوسی "سیا" پشت کودتای ۲۸ مرداد بود؛ اسنادی با عنوان "طرح لندن" که نشان میدهد چگونه MI۶ همراه با CIA، کودتا در ایران را طرح‌ریزی کردند! کودتای ۲۸ مرداد برای همیشه چهره آمریکا و بریتانیا را در ایران تخریب کرد.»
همچنین دیوید اوون، وزیر خارجه وقت انگلستان نیز به کودتای ۲۸ مرداد اعتراف میکند. او در یک برنامه تلوزیونی اظهار میکند: «ما (انگلستان) همراه با آمریکایی‌ها کودتای ۲۸ مرداد را رقم زدیم تا از دست مصدق خلاص شویم. ما با صنعت نفت ایران طوری برخورد می‌کردیم که انگار مال و حق ماست، بدون اینکه سهم ایران را بدهیم! محمدرضا پهلوی به شدت شخصیت دو دلی داشت و همیشه نیاز داشت که کسی به او بگوید چه کار کند!»