به گزارش مشرق به نقل از خبرگزاری دانشجو ، دستیابی به مستندات قابل اعتماد و نیز نگاهی جامع به رویدادهای تاریخی، از مقدمات ضروری در بهره‌برداری از مطالعات تاریخی به شمار می‌آید، اما كافی نیستند. گاه در فهم و تحلیل تاریخ، باید سؤالاتی مهم را دست‌مایه كشف عناصر پشت‌پرده جریان‌های تاریخی نمود كه به صورت آشكار و صریح مورد توجه قرار نمی‌گیرند و در متون تاریخی نیز خودنمایی نمی‌كنند. «تاریخ‌نگاری تحلیلی» که مورد اشاره اهل فن است، معمولاً ناظر به همین مقصود در مواجهه با تاریخ و رویدادهای تاریخی است.
در دوران مبارزه با رژيم ستم شاهى و در زمانى که رهبرى جامعه؛ مهمترين مساله نهضت اسلامى بود؛ رهبر معظم انقلاب اسلامى حضرت آيت‌الله خامنهاى چند سخنرانى درباره تحليل زندگانى امام ششم(ع) ايراد کردند که بعد از پيروزى انقلاب اسلامى؛ تحت عنوان «پيشواى صادق(ع)» منتشر گرديد. تاريخ دقيق انجام سخنرانى معلوم نيست وليکن بين سالهاى 45 تا 50 شمسى بوده است. در فاصله سالهاى 58 تا 60 شمسى از این بیانات کتاب «پيشواى صادق(ع)» منتشر شد.
محتواى این کتاب هرچند مختصر است؛ اما يکى از بهترين تحليلهاى سياسى درباره عملکرد امام صادق(ع) شمرده مىشود که درصدد است وجوه پنهان حقایق تاریخی عصر بنیان‌گذار مکتب تشیع را بر اساس لایه های مختلف اسناد و مدارک ارائه دهد.
دو قضاوت قابل تأمل درباره امام صادق در میان مردم
دو قضاوت درباره امام صادق(ع) در بين مردم وجود دارد که هر دو محل تامل است؛ قضاوت اول جانب‌دارانه بوده و از طرف کسانی ابراز می‌شود که خود را دوستدار و موالیان امام می‌نامند؛ که به این شرح است: آن امام بزرگ؛ فرصتى طلايى براى تعليم و تربيت به دست آورد و چنان غرق در نشر علم و دين شد که نتوانست به فريضه امر به معروف و نهى از منکرعمل کند و ناچار شد در مقابل حکام ظلم و جور به مدح و ستايش و تملق بپردازد!!
قضاوت دوم اعتراضآميز است: او در زمانى که ظلم و جنايت از در و ديوار مىباريد، ره عافيت در پيش گرفت و از رسالت انسانى يک رهبر غفلت ورزيد و به درس و بحث دل خوش کرد! در حالى که شيعيانش گرفتار تعقيب و زندان و شکنجه و تبعيد و قتل و غارت بودند!!!
هيچ يک از این دو قضاوت؛ پايه و مايه استوار و صحيحى ندارد. هر دو قضاوت براساس چند روايت مجعول شکل گرفته است که دقت در محتواى آن؛ ساختگى بودن آن را آشکار مىسازد، زيرا ساحت رفيع امامت بسى پاکتر و والاتر از آن است که آلوده به تملق و ستايش بي‌جا؛ آن هم نسبت به طاغوتها و ستمگران گردد. علاوه برآن که برخى از اين روايات، اساسا سند ندارد.
نظريه و داورى صحيح درباره امام صادق(ع) و ساير امامان عليهم السلام، قضاوت سومى است که با تحقيق در منابع و مآخذ و دقت در آن به دست مىآيد و آن اين است: امامان شيعه، همانند خود پيامبر(ص) هدفى جز اين نداشتند که نظام عادلانه اسلامى را با همان ويژگىها و اهدافى که قرآن روشن کرده ايجاد کنند و يا استمرار بخشند؛ زيرا امامت، تداوم نبوت است.
امامت از نظر تاريخى چهار دوره را پيمود:
الف) سکوت.
ب) قدرت.
ج) شهادت.
د) جهادى ديگر.
دوران زندگی امام صادق(ع) در دوره چهارم قرار دارد که ائمه تلاشى مستمر داشتند تا با فعاليت ايدئولوژيک و مبارزه با تحريف، زمينه احياى حکومت اسلامى و حضور قرآن و سنت را در جامعه فراهم آورند و اين انقلابى بزرگ و اساسى بود، شبيه انقلابى که رسول الله(ص) در جامعه جاهلى پديد آورد و شايد از آن هم مشکلتر؛ زيرا تجديد يک انقلاب، گاه از ايجاد آن دشوارتر است.
ابوحمزه ثمالى گويد: از امام باقر(ع) شنيدم که مىگفت: خدا براى اين امر (تشکيل حکومت علوى) سال 70 را معين کرده بود. چون حسين(ع) کشته شد خدا بر خاکيان خشم گرفت. پس آن را تا سال 140 به تاخير افکند... ما اين موعد را براى شما (شيعيان) گفتيم و شما آن را افشا کرديد. پس خدا ديگر موعدى را معين نکرد.
ابوحمزه اين سخن را براى امام صادق(ع) بيان کرد. آن حضرت فرمود: آرى، اين چنين بود.
وجود تعابيرى چون «باب»، «وکيل»، «صاحب سر»، «مستودع سر» در روايات امام صادق(ع) و نيز در تاريخ، نشان مىدهد که آن حضرت تشکيلاتى سياسى، ايدئولوژيک را به صورت پنهانى هدايت مىکرد. مثلا محمد بن سنان «باب» امام صادق(ع) و زراره و بريد و محمد بن مسلم و ابوبصير، «مستودع سر» آن حضرت و معلى بن خنيس، وکيل آن بزرگوار بود.
فهرستی از محتوای کتاب به صورت زیر است:
- دو قضاوت درباره امام صادق؛ قضاوت جانب‌دارانه/ قضاوت معترضانه
- رسالت انسانیِ یک رهبر
- سیمای واقعی امام
- روح‌های عافیت‌طلب
- سندهای غیر قابل استناد، قضاوت غیر علمی
- فلسفه امامت، فلسفه نبوت. امامت؛ ادامه تکلیف نبوت
- عناصر سازنده نظام اجتماعی
- برنامه عمومی ائمه
- چهار دوره جریان امامت: 1- سکوت یا هم‌کاری، 2- به قدرت رسیدن امام، 3- صلح امام حسن تا شهادت امام حسین، 4- روزگار تعقیب.
- لزوم ایجاد آمادگی
- تجدید انقلاب، دشوارتر از ایجاد آن
- امام سجاد بر سر دوراهی؛ انتخاب راه دشوارتر
- نقش سازنده امام سجاد؛ قاطعیت ایدئولوژیک، صف‌بندی انبیا با جبهه مقابل، پیوستن عناصر صالح به امام، برخورد هوش‌مندانه امام، موضع حقیقی امام در برابر قدرت مسلط، فعالیت آرام و پنهان.
- شاخصه دوران امام باقر؛ اشاعه دعوت هدف‌دار، واقعیت تأسف‌بار اجتماعی و ذهنی، موضع‌گیری خصمانه امام، استفاده از فرصت‌ها، داستان بنی‌اسرائیل در جامعه فرعونی، مغز متفکرِ اندام زنده، درس رازداری، وجود رابطه تشکیلاتی، موضع نسبتاً شدید امام باقر، حبس و تبعید امام باقر، پرهیز از پیکار رویاروی، شیوه‌های امیدبخش امام باقر، نوزده سال مبارزه در راهی ناهموار، نقشه‌ی جهاد پس از مرگ
- فصل پُرماجرای دوران بنی‌امیه
- امامت؛ سرچشمه دو جریان حیات‌بخش
- اولویت کار فکری بر کار سیاسی
- استراتژی کلی امام صادق
- دشواری دعوت امامت
- امام صادق؛ مظهر امید صادق، منظور از «قیام‌کننده» کیست؟، امیدواری یاران نزدیک.
- فراز و نشیب‌های دوره امام صادق، شرح زندگی امام صادق؛ در هاله‌ای از ابهام، کار پنهانی و تشکیلاتی.
- خصلت تاریخ‌نویسی، تاریخ‌نویسی با صبغه عباسی
- راه آشنایی با زندگی امام صادق
نمودارهای مهم در زندگی امام صادق:
1- تبیین و تبلیغ مسأله امامت
امام؛ رئیس دولت و ایدئولوگ
وجود شبکه تبلیغاتیِ قوی
پای‌بندی یاران امام به «تقیه»
مجادلات کلامی و ادبی، نقش ادبیات در قرن‌های اول و دوم
2- تبیین احکام به‌شیوه خاص شیعی و تفسیر قرآن به روال بینش اهل بیت
دو جریان کلی در فقه و حدیث و تفسیر
معارضه علمی امام صادق
3- وجود تشکیلات پنهانیِ سیاسی- ایدئولوژیک
تشکیلات پنهانِ تحت فرمان ائمه
استراتژی امام حسن برای پذیرش صلح، نخستین سنگ بنای تشکیلات شیعه
فرمان ایجاد تشکل و سازمان‌دهی
رشد اندیشه شیعی و افزایش آمار شیعیان
بیست سال پس از صلح امام حسن، رشد فعالیت‌های سازمان‌یافته، ابتکار عمل در دست شیعیان، هراس‌افکنی در دلِ سران رژیم خلافت
شیعه؛ نامی برای حزب امامت
«باب»، «وکیل»، «صاحب سر»
«راز» در زندگی امامان چیست؟
رازهای ناگشودنی تشکیلات
«باب»؛ واسطه میان امام و شیعیان
«وکیل» چه کسی است؟
نحوه تکاپوی تشکیلاتی شیعیان
این کتاب تالیف آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای است، که چاپ جدید آن سال 1383 توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شده است و شامل 111 صفحه است.