به گزارش مشرق، یکی از چالش‌های حوزه پرستاری کشور، مهاجرت است که متأسفانه بعد از شروع پاندمی کرونا شدت گرفت و بعضاً، اعداد و ارقامی از مهاجرت پرستاران مطرح می‌شود که نگران کننده است. در حالی که در کشور با کمبود شدید نیروی پرستاری مواجه هستیم، نیروی انسانی متخصص ما به آسانی وارد بازار کار سایر کشورها می‌شود و این این چالش زنگ خطری جدی برای نظام سلامت کشور است.
چرا پرستاران می‌روند
مجتبی ذالنور نایب رئیس مجلس، در واکنش به موضوع مهاجرت پرستاران در سال‌های اخیر می‌گوید: با مهاجرت پرستاران، در واقع نیروهایی که با سرمایه همین مردم پرورش داده‌ایم، نتیجه کار خود را در اختیار و خدمت یک کشور دیگر قرار می‌دهند. بنابراین آنچه موجب مهاجرت پرستاران می‌شود، جفا به مردم و سرمایه‌های آنها است و باید یک هم‌ترازی ایجاد شود؛ پرستاران سرمایه‌های نظام سلامت هستند.
وی افزود: باید توجه داشت تعرفه پایین اضافه‌کاری‌ها یا تأخیر در پرداخت کارانه‌ها و اضافه‌کاری‌ها ارزش آن دریافتی را کم می‌کند و موجب نارضایتی می‌شود.
علیرضا گچ کوبان رئیس نظام پرستاری اهواز، نیز با بیان اینکه کمبود پرستار به اوج خود رسیده، گفته است: میانگین جهانی ضریب تعداد پرستار به تخت بیمارستانی ۱.۵ است، اما این عدد در خوزستان ۰.۷ است و بیشترین آسیب را مردم می‌بینند، چون نمی‌توانند خدمات با کیفیت پرستاری دریافت کنند.
وی با اشاره به اینکه در آزمون استخدامی وزارت بهداشت سهمیه اهواز تنها ۲ پرستار بود که برای معاونت بهداشت در نظر گرفته شده است، افزود: دغدغه اصلی یک پرستار کمبود نیروی انسانی، اجرای طرح فوق‌العاده خاص و اجرای درست قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری است که اگر این موضوعات برای پرستاران حل شود، مهاجرت پرستاران ۵۰ درصد کاهش می‌یابد.
گچ کوبان گفت: در سال گذشته حدود ۱۵۰ گواهی تأیید صلاحیت برای پرستاران خوزستانی صادر شد که به خارج از کشور مهاجرت کرده‌اند.
در یکی دو سال گذشته عمدتاً، مقصد پرستاران ما کشورهای اروپایی مثل آلمان، دانمارک و کشورهای حوزه اسکاندیناوی بوده است، برای کشورهای حوزه خلیج فارس هم خیلی‌ها اقدام کرده‌اند
از سوی دیگر محمد شریفی مقدم دبیرکل خانه پرستار، با اشاره به مهاجرت سالانه ۲ تا ۳ هزار پرستار از کشور، گفته است: ما پرستار برای جذب داریم، اما با حقوق ۱۲ میلیونی سر کار نمی آیند.
روند صدور گواهی مهاجرت پرستاران
احمدرضا یزدان نیک معاون فنی، پژوهشی و آموزشی سازمان نظام پرستاری، ابعادی از ماجرا را توضیح داد. وی گفت: اصولاً پرستارانی برای دریافت گواهی تأیید صلاحیت نزد ما می آیند که قصد مهاجرت دارند، اما به طور دقیق نمی‌دانیم که چه تعداد متقاضیان دریافت گواهی تأیید صلاحیت، از کشور خارج می‌شوند. ضمن اینکه برخی پرستاران هم هستند که می‌روند و بعداً درخواست گواهی تأیید صلاحیت می‌کنند.
وی افزود: در سال گذشته هر ماه حدود ۲۵۰ گواهی تأیید صلاحیت صادر می‌کردیم، اما در نیمه اول سال جاری تقریباً با مقداری کاهش، به حدود ۲۰۰ تا ۲۲۰ مورد گواهی در ماه رسیده است. البته باید بگویم نسبت به سال‌های گذشته که در سال حدود ۱۰۰۰ گواهی صادر می‌شد، همچنان شاهد روند افزایشی در صدور گواهی تأیید صلاحیت هستیم.
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، با عنوان این مطلب که بدون گواهی تأیید صلاحیت امکان کار در کشورهای دیگر وجود ندارد، ادامه داد: برخی از پرستاران بعد از چند ماه کار در خارج از کشور، درخواست می‌دهند و البته برخی کشورها مثل کانادا، پایان کار لازم دارند.
یزدان نیک در ارتباط با مقصد پرستاران ایرانی برای مهاجرت گفت: در یکی دو سال گذشته عمدتاً، مقصد پرستاران ما کشورهای اروپایی مثل آلمان، دانمارک و کشورهای حوزه اسکاندیناوی بوده که خیلی پذیرش داشته‌اند. البته برای کشورهای حوزه خلیج فارس هم خیلی‌ها اقدام کرده‌اند، اما چون پرستاران چند گواهی تأیید صلاحیت از ما می‌گیرند، به طور دقیق نمی‌توانیم بگوییم کجا رفته‌اند.
معاون فنی، پژوهشی و آموزشی سازمان نظام پرستاری، با اعلام اینکه ۶۰ تا ۷۰ درصد از تقاضاها منجر به مهاجرت می‌شود، افزود: مشاهدات ما نشان می‌دهد، ۶ ماه تا یک سال بعد از صدور گواهی تأیید صلاحیت، مهاجرت اتفاق می‌افتد.
وی گفت: اروپا شرایط پذیرش پرستار را تسهیل کرده و به دنبال ایجاد فرصت شغلی برای متقاضیان است. یعنی، طوری شده که کشورهای اروپایی در صدد جذب بیشتر نیروی پرستاری هستند. در این بین، پرستاران ایرانی به لحاظ کیفیت آموزشی که دارند، از متقاضیان بیشتری نسبت به سایر کشورها برخوردارند.
یزدان نیک با اشاره به اینکه ۷۸ درصد نیروهای پرستاری کشور خانم هستند، افزود: قطعاً به فراخور همین موضوع، بیشتر مهاجرت‌ها شامل پرستاران زن می‌شود. البته نباید فراموش کنیم که کشورهای دیگر در پذیرش پرستار، فقط به شایستگی‌ها توجه دارند و جنیست را لحاظ نمی‌کنند.
سیاستمداران کشورهای دیگر این موضوع را فهمیده‌اند که سلامت یک مقوله امنیتی است و از همین رو، خدمات سطح اول را به پرستاران سپرده‌اند و همین موضوع باعث شده نیروهای بیشتری را جذب کنند.
معاون سازمان نظام پرستاری در رابطه با میزان درآمد پرستاران در خارج از کشور گفت: با توجه به شکاف درآمدی که در ایران و سایر کشورها وجود دارد، سراغ نداریم کسانی رفته باشند و بخواهند به خاطر درآمد برگردند.
وی با اعلام اینکه حداقل حقوق پرستار در خارج از کشور بین ۲۰ تا ۲۵ دلار در ساعت است و هر ماه رقمی بین ۳۰۰۰ تا ۳۵۰۰ دلار درآمد دارد، افزود: واقعیت این است که زندگی در بیرون از ایران، به دلار محاسبه می‌شود؛ اما در آن کشورها، پرستار می‌تواند با یک شیفت کار، هزینه‌های اجاره منزل و…، را تأمین کند. در حالی که در تهران، حداکثر دریافتی پرستار در یک شیفت، ۱۰ تا ۱۲ میلیون تومان است که نمی‌تواند با این پول، امورات زندگی را بگذراند و مجبور است در دو یا سه شیفت کار کند.
یزدان نیک با اشاره به مشکل کمبود پرستار در جهان گفت: همین موضوع باعث شده کشورها به دنبال ایجاد جاذبه‌های بیشتری باشند تا بتوانند نیروی مورد نیاز خود را تأمین کنند.
وی افزود: با توجه به تغییر الگوی بیماری‌ها در جهان از واگیر به غیرواگیر، سیاستمداران کشورهای دیگر این موضوع را فهمیده‌اند که سلامت یک مقوله امنیتی است و از همین رو، خدمات سطح اول را به پرستاران سپرده‌اند و همین موضوع باعث شده نیروهای بیشتری را جذب کنند.
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، با عنوان این مطلب که ما از استاندارد نیروی پرستاری خیلی عقب هستیم، گفت: استاندارد جهانی به ازای هر ۱۰۰۰ نفر، ۴ تا ۶ پرستار است که ما در بهترین حالت ۲ پرستار به ازای هر ۱۰۰۰ نفر جمعیت داریم. در واقع، کف استاندارد جهانی را هم نداریم و اگر می‌خواهیم به کف استاندارد برسیم، همین امروز باید تعداد پرستاران کشور ۲ برابر شود.
وضعیت نیروی پرستاری در کشور
بنا بر آمارهای وزارت بهداشت در حدود ۲۲۰ هزار پرستار در ۱۰۰۰ بیمارستان کشور مشغول خدمت هستند که این تعداد پرستار، با توجه به تعریف نیروی پرستاری به ازای هر تخت بیمارستانی و جمعیت کشور، کافی نیست و از استانداردهای منطقه‌ای، بین المللی و جهانی، فاصله زیادی داریم.
شاید بتوان مهم‌ترین چالش حوزه پرستاری کشور که باعث شده حجم عظیمی از مشکلات برای پرستاران ایجاد شود، موضوع کمبود نیروی پرستاری باشد. زیرا، اگر تعداد پرستار در مراکز درمانی و بیمارستان‌های کشور در حد استانداردهای بین المللی و جهانی بود؛ قطعاً شاهد مشکلات کنونی جامعه پرستاری نبودیم. این در حالی است که میانگین گروه پرستاری به تخت بیمارستانی ۱.۲ است که استاندارد آن ۱.۸ است، اما در برخی شهرها شاید این عدد ۰.۷ یا ۰.۶ هم باشد.
در همین حال، محمد شریفی مقدم دبیرکل خانه پرستار، با عنوان این مطلب که به ازای هر ۱۰۰۰ نفر جمعیت حداقل باید ۳ نفر کادر پرستاری داشته باشیم، گفت: متأسفانه مردم ما حداقل مراقبت لازم را نمی‌گیرند و دلیل آن هم، کمبود نیروی پرستاری است.
کمبود نیروی پرستاری، توان و حوصله پرستاران را برای ارائه خدمت مطلوب به بیماران کاهش می‌دهد و از سوی دیگر برای خودِ پرستاران نیز فشار کاری مضاعفی ایجاد می‌کند.
تخت بیمارستانی متناسب با جذب پرستار نیست
افزایش تخت‌های بیمارستانی برای خدمت بهتر به مردم و بیماران، یکی از وظایف وزارت بهداشت به عنوان متولی نظام سلامت کشور است که آمار و ارقام نشان می‌دهد این وظیفه به خوبی در حال انجام است. به طوری که فقط از ابتدای شروع به کار دولت سیزدهم، حدود ۱۶ هزار تخت بیمارستانی جدید به تعداد تخت‌های قبلی افزوده شده است.
اما، نکته قابل تأمل در بحث احداث و افزایش بیمارستان‌های جدید در اقصی نقاط کشور، موضوع تأمین نیروی انسانی مورد نیاز به ویژه کادر پرستاری است. به طوری که در آزمون استخدامی وزارت بهداشت که چندی قبل برگزار شد، قرار است از ۲۵ هزار نیروی استخدامی؛ حدود ۱۲ هزار نفر آنها سهمیه پرستاری باشد. این در حالی است که فقط برای دو کلان بیمارستان تهران یعنی حضرت مهدی و غدیر، حداقل ۴۰۰۰ نفر نیروی پرستاری لازم است.
حالا بماند که از قبل نیز، برآوردها نشان می‌دهد با کمبود حداقل ۱۰۰ هزار نیروی پرستاری در کشور مواجه هستیم. در واقع می‌توان گفت که ساخت بیمارستان‌های جدید، هیچ تناسبی با جذب پرستار ندارد و مدام بر تعداد پرستاران مورد نیاز افزوده می‌شود.
کف استاندارد جهانی را هم نداریم و اگر می‌خواهیم به کف استاندارد برسیم، همین امروز باید تعداد پرستاران کشور ۲ برابر شود
دبیرکل خانه پرستار گفت: آنچه مسلم است، به ازای هر تخت معمولی، ۲ نفر کادر پرستاری نیاز است که ۲۰ تا ۲۵ درصد آن از طریق کمک پرستار یا بهیار تأمین شود و ۷۵ درصد آن باید نیروی پرستاری باشد. در واقع به ازای هر تخت بیمارستانی در بخش‌های عادی باید ۱.۸ پرستار داشته باشیم تا بتوانیم مراقبت خوب و با کیفیت به بیماران بستری ارائه بدهیم.
شریفی مقدم ادامه داد: در بخش‌های ICU و CCU، شرایط فرق می‌کند و ما می‌بایست حداقل ۵ تا ۶ پرستار در شبانه روز برای یک تخت مراقبت‌های ویژه داشته باشیم.
وی افزود: برای تخت CCU، بین ۳ تا ۴ پرستار نیاز است.
شمس الدین شمسی رئیس شورای عالی نظام پرستاری، با عنوان این مطلب که در اغلب کشورهای دنیا، سه پرستار به ازای هر ۱۰۰۰ نفر جمعیت وجود دارد، گفت: در ایران طبق آمار ۱.۵ پرستار به ازای هر ۱۰۰۰ نفر جمعیت در سال ۱۴۰۰ بوده و قطعاً الان این آمار نهایتاً ۱.۵ تا ۲ پرستار به ازای هر ۱۰۰۰ نفر جمعیت است.
وی افزود: اگر شاغلین را حساب کنیم قطعاً ۱.۵ و یا کمتر از ۱.۵ پرستار به ازای هر ۱۰۰۰ نفر جمعیت در کشور داریم، در حالی که در کشورهای اطراف ما این تعداد نسبت به هر ۱۰۰۰ نفر جمعیت در قطر ۷ پرستار، امارات ۶ پرستار، عمان ۴ پرستار، ترکیه ۳ و در قزاقستان ۷ پرستار وجود دارد و تنها کشورهای هم رده ما، افغانستان، سوریه، یمن و پاکستان هستند.
در همین حال، محمد میرزابیگی رئیس کل سازمان نظام پرستاری گفت: در سال ۹۸ و ۹۹، تعداد ۵۲ هزار و ۲۰۰ مجوز استخدامی صادر شد که ۵۰ درصد از این مجوزهای استخدام، مربوط به جذب پرستاران و ۵۰ درصد نیز مربوط به جذب سایر کارکنان سلامت بود. در برخی از مقاطع زمانی تعداد مناسبی مجوز صادر شد اما در برخی سال‌ها مجوز استخدامی صادر نشد در حالی که همواره معضل بازنشستگی نیروها و گسترش تعداد تخت‌های بیمارستانی وجود دارد.
وی درباره استاندارد نیروی پرستاری، افزود: سازمان امور اداری و استخدامی، سازمان برنامه و بودجه و وزارت بهداشت باید در خصوص سرانه پرستار به جمعیت، تخت یا بیمار به اتحاد نظر برسند. تعداد ۲.۵ پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی مورد توافق بوده اما متأسفانه رفتارهای سلیقه‌ای و تعارض‌های ساختاری که بین این سه دستگاه وجود دارد؛ باعث شده رسیدگی به موضوع رفع کمبود نیروهای پرستاری دچار مشکل شود.
میرزابیگی گفت: در حال حاضر به ازای هر تخت بیمارستانی کمتر از یک نفر نیروی پرستاری در ۲۴ ساعت در هر بیمارستان داریم و باید تعداد پرستاران دو برابر تعداد فعلی شود تا به عدد استاندارد برسیم.
چالش اضافه کاری‌های اجباری
یکی دیگر از چالش‌های حوزه پرستاری کشور، اضافه کاری‌های اجباری است که فقط به خاطر خلأ کمبود پرستار در بیمارستان‌های کشور اتفاق می‌افتد. در واقع، اغلب پرستاران راضی به انجام اضافه کاری نیستند؛ اما مدیریت بیمارستان از آنها می‌خواهد که شیفت اضافه بمانند. این در حالی است که پرداختی با حجم کاری، هیچ تناسبی ندارد.
عباس عبادی معاون پرستاری وزارت بهداشت، در واکنش به دریافتی پرستاران، گفت: مبلغ کارانه هر پرستار به میزان ارائه خدمت بستگی دارد. بنابراین تابعی از ضریب اشغال تخت بیمارستان، تعداد بیمارانی که خدمت می‌گیرند و میزان ثبت خدمات بستگی دارد. اگر دستورالعمل به درستی اجرا شود، به طور میانگین دریافتی پرستاران از تعرفه‌های پرستاری ماهانه حدود ۳.۵ میلیون تومان است. با این حال ممکن است همکارانی کمتر یا بیشتر از این عدد دریافت کنند که البته تفاوت نباید از ۲.۵ برابر برای پرستاران هم رده بیشتر باشد.
به گفته پرستاران، مبلغ پرداختی یک ساعت اضافه کار اجباری، بین ۱۶ تا ۲۰ هزار تومان است. یعنی، پرستار ما برای خرید یک قوطی کنسرو ماهی که ۹۷ هزار تومان قیمت دارد، باید ۶ ساعت اضافه کاری انجام دهد.
جالب اینکه برای غیبت پرستار از محل کار، جریمه‌های سنگینی در نظر گرفته شده است، به طوری که یک پرستار خانم نقل قول می‌کند که همسرش مأموریت است و به همین خاطر باید با تنها فرزندش سر کار برود؛ چون بابت غیبت صبح یا عصر ۴۰۰ هزار تومان و شیفت شب ۸۰۰ هزار تومان از حقوقش کم می‌کنند.
پرستارانی که فراموش شده‌اند
دوران سخت و تلخ پاندمی کرونا بر کسی پوشیده نیست و نمی‌توان ترس و وحشت آن روزها را فراموش کرد. موقعی که یک نفر از خانواده ما کرونا می‌گرفت، اما جرأت نداشتیم نزدیک تخت او شویم؛ این پرستاران بودند که با جان و دل بالای سر بیمار حاضر می‌شدند. برخی از این پرستاران؛ نیروهای طرحی و قراردادی بودند که وارد بیمارستان‌ها شده بودند.
این دسته از پرستاران، بعد از فروکش کردن پاندمی کرونا و عبور از روزهای سخت و تلخ آن روزها؛ به یکباره با این دسته از پرستاران، قطع همکاری شد. موضوعی که باعث اعتراض شدید سازمان نظام پرستاری گردید و بارها نیز با نوشتن نامه‌هایی و برگزاری نشست‌های خبری، به دنبال راهکاری برای بازگرداندن آنها به بیمارستان‌ها بودند که به نظر می‌رسد هنوز موفقیتی حاصل نشده و قریب به چند هزار پرستار طرحی و قراردادی، بیکار مانده‌اند.
این در حالی است که بیمارستان‌ها با کمبود شدید نیروی پرستاری مواجه هستند، اما چون توان مالی برای پرداخت حقوق و دستمزد را ندارند، در نتیجه قید جذب نیرو را زده‌اند.