به گزارش مشرق، اگر در جایی یا از سوی شخصی به شما وعده داده شد که در ازای سرمایه‌گذاری، سودهای نجومی و کلان دریافت خواهید کرد، احتمالاً با یک ترفند پانزی طرف هستید که فرد مقابل می‌خواهد کلاه بزرگی بر سرتان بگذارد و سرمایه‌ای را که سال‌ها برایش زحمت کشیده اید، از چنگ شما خارج کند.

در این مدل کلاهبرداری، یک کلاهبردار یا همان طراح پانزی، به افراد ناآگاه وعده می‌دهد اگر پولشان را در اختیار او قرار دهند، با آن پول‌ به فعالیت های اقتصادی می پردازد و در ازای آن سودهای نجومی و تضمینی پرداخت می‌کند.

اما حقیقت این است سودِ سرمایه‌گذاران قدیمی با پول سرمایه‌گذاران جدید پرداخت می‌شود؛ این سبک کلاهبرداری فقط نوعی بازی با پول است و نمونه بارز آن در استان قزوین فعالیت های غیرقانونی شرکت های پیش فروش خودرو بود که شاکیان بسیاری را به همراه داشته و پرونده های رسیدگی آنان در حال انجام است.

به همین بهانه برای آشنایی با طرح‌های پانزی و نحوه کلاهبرداری طراحان این طرح‌ها با «احمد جانجان» تحلیلگر و کارشناس بازار سرمایه گفت و گویی را ترتیب دادیم که در ادامه می‌خوانید.

در ابتدا تعریفی از شرکت های پانزی بفرمایید و اینکه با چه هدف یا اهدافی مجموعه ها تشکیل می‌شوند؟

شرکت‌های پانزی یک متد یا روش کلاهبرداری است که در این روش، نخستین چیزی که سبب جذب افراد می‌شود دوره و سرعت بازگشت سرمایه است، یعنی کلاهبرداران این روش و طرح را به گونه‌ای ارائه می‌کنند که هرکسی صاحب سرمایه به شیوه پس انداز طلا، ارز، حساب بانکی و... باشد، وسوسه می‌شود و به جای گذاشتن پول در بانک و دریافت سود مثلا ۲۵ درصدی، از این شرکت‌های کلاهبرداری ۳۵ تا ۴۰ درصد دریافت خواهد کرد و به این سمت سوق می‌یابد. این مرحله نخستین لحظه‌ای است که کلاهبردار طعمه خود را قلاب کرده و به سمت جامعه هدف پرت می‌کند.

جامعه هدف پانزی چه کسانی هستند؟

این ماجرا بیشتر در کشورهایی که مشکل مزمن تورمی، تورم طولانی مدت و تورم دوره‌ای سنگین داشته‌اند رخ می دهد. هر چقدر تورم بیشتر، کسب و کار کلاهبرداران داغ‌تر می‌شود. اگر توجه کنیم در دوره‌هایی که تورم پایین داشتیم رسماً می‌توان گفت اسمی از آنها را مردم نشنیدند و به فراموشی سپرده شده است که در این راستا می‌توان به فعالیت شرکت‌های هرمی اشاره کرد.

در کشور ما در زمینه شرکت‌های هرمی چه اتفاقاتی افتاد؟

در ایران قدیمی‌ترین کلید واژه مرتبط با شرکت های هرمی، گلدکوییست بود که با روش‌های جذب سخن وری و امثالهم جامعه هدف یعنی جوانان را جلب می‌کرد. به این شیوه، افراد را راهنمایی می‌کردند که حداقل دو نفر را جذب کنید که بال راست و چپ شما باشند و پول می‌آورند و آنها هم بال چپ و راست تعیین کنند و پول می‌آورند ‌و این روند باید آنقدر ادامه یابد تا به شما به عنوان سرشبکه سود پرداخت می‌شود.

روش اولیه اسکمرها یا طراحان اولیه پروژه مذکور این است که خودشان در راس قاعده قرار دارند و مبلغی که به آن ها می‌رسد از اصل پول نفرات جدیدی است که در کف قاعده هستند و در نتیجه سرمایه‌گذاری که وارد حیطه می‌شود و به محض اینکه پول خودش را پرداخت می کند و می‌رود، قربانی است و نفرات بعدی که می‌آیند چون از اصل پول خود آنها پرداخت می‌شود و به سود می‌رسند، فکر می‌کنند سود مال خودشان است، در حالی که نمی‌دانند از اصل پول دیگری است. پس می‌شود گفت تا نفرات آخری که وارد پروژه می‌شوند، این روند ادامه دارد.

تا زمانی که جریان ورود سرمایه از محل قربانی‌های جدید ادامه دارد آنها منفعت می‌برند و به محض اینکه قطع می‌شود زیان شروع می‌شود.

کسی که سرمایه ای آورده و عده‌ای را جذب کرده پنج درصد سرمایه به او بازگردانده می‌شود و ۹۵ درصد باقی مانده در شاخه بالا رفته است و زیان این گونه تقسیم می‌شود که راس هرم بدون هیچ تولید و ارزش افزوده‌ای، پول‌ها را از آن خود می‌کند.

نکته اصلی در این زمینه چیست؟ توضیح دهید.

نکته اصلی این است که هیچ فعالیتی رخ نداده است یعنی با یک پانزی مواجه بوده‌ایم که کلاهبردارها با وعده بازگشت سریع سرمایه و سود زیاد، قربانیان خود را شناسایی‌ می‌کنند. آن ها همیشه ادعا می‌کنند که این طرح جدید است و ریسک ندارد و به نوعی سراب ایجاد می‌کنند. در پروژه‌های اسکم فخر فروشی، لایف استایل، ماشین خارجی و دفاتر لاکچری و عطر و ادکلن های آنچنانی و پوشش، تعریف، نقش مستقیمی در رقم خوردن کلاهبرداری دارند.

برای اولین پانزی توسط چه کسی رخ داد؟

در سال ۱۹۱۹ چارلز پانزی که اصالتا ایتالیایی بود با تکیه بر روش کلاهبرداری، اعلام کرد در عرض ۹۰ روز پول مردم را دو برابر می‌کنم. وی در آن برهه کوپن تمبر دار و رسید می‌داد و به نوعی اوراق منتشر می‌کرد و از طریق پست برای مردم می فرستاد. افراد زیادی در آن زمان پول پرداخت کردند و کلاهبرداری انجام و سپس کلاهبرداری پانزی افشا و دستگیر شد.

البته بزرگترین طرح پانزی در سال ۲۰۰۸ توسط شخصی به نام مدوف رخ داد که حدود ۶۵ میلیارد دلار کلاهبرداری پانزی انجام داد یعنی دو برابر فروش نفت فعلی کشور ما بود.

آیا بین کلاه‌برداری‌های پانزی خصوصیات مشترکی وجود دارد؟

بله. نکته مهم این است که شیوه مهم و مشترک این طرح‌ها، وعده بازگشت سریع سرمایه با سود بالا، بدون ریسک و بازدهی مداوم و مادام العمر است.

این شرکت‌ها هیچ پروژه رسمی ندارند و چون همه غیررسمی هستند ثبت نمی‌شوند. گرچه جدیدا شرکت های فعال در این نوع کلاهبرداری، کار ثبت خود را هم انجام می دهند اما به گونه‌ای ثبت می‌کنند که بعدها مالباختگان برای شکایت کردن به مشکل می خورند.

در شیوه‌هایی مانند گلدکوییست و شبکه‌ای، افراد، اعضای خانواده خود اعم از پدر و مادر و برادر و خواهر را هم وارد این مقوله می‌کنند تا سود کنند و سپس در اقدامی دیگر همچون دایی، عمو، خاله و دیگر اقوام قربانیان وارد این ماجرا شده و با مشکل مواجه می‌شوند و زمانی که همه چیز افشا می‌شود روابط خانوادگی و فامیلی به هم می‌خورد به همین خاطر پیگیری خاصی نمی‌شود. چون هم شخص و هم اعضای خانواده‌اش متضرر شده‌اند و احتمال اینکه اقوام دورتر شکایت کنند، وجود دارد و همه جامعه هدف از قربانیان محسوب می‌شوند که پول خود را به سر شبکه‌ها رسانده اند.

امروز کلاه‌برداری‌های پانزی به چه نحوی صورت می‌گیرد؟

امروزه با فروش طرح‌های فروش چای، عطر، رمز ارز، جام شیشه‌ای و بسته‌بندی‌های شیک و عده‌ای هم در بازار خودرو فعالیت می‌کنند که در قزوین نمونه آن را داشتیم و پرونده شرکت های پیش فروش خودرو حواشی زیادی را به دنبال داشته است.

تا جایی که اطلاع دارم در استان قزوین بسیاری از افراد باغستان ها، خانه و زمین خود را فروختند و وارد شرکت های پیش فروش خودرو شدند که ضرر و زیان جبران ناپذیری برای آنان به همراه داشت.

به نظر شما در برخورد با شرکت‌های پانزی ضعف قانون وجود دارد یا دستگاه‌های نظارتی نمی‌توانند برخورد کنند؟

برای قانون برخورد با شرکت‌های پانزی باید ادبیات مشترکی تبیین شود و اعلام گردد هرکس که داخل این تعریف قرار می‌گیرد، کلاهبردار است. به محض اینکه گزارشی از چنین شرکت‌هایی گزارش می‌شود نباید اهمال کاری شود بلکه باید سریعا اقدامات لازم صورت بگیرند.

ضروری است قوه قضاییه در خصوص برخورد با شرکت‌های پانزی لایحه ای ارائه دهد و تبیین کند و همه ملزم به واکنش و اجرا و ... شوند یعنی مشخصات و مختصات طرح‌های پانزی باید تبیین شود و بر اساس آن، قوانینی به تصویب برسد و تکلیف کلاهبرداران مشخص شود.

در استان قزوین در یک مورد ۸۰ هزار میلیارد تومان به فنا رفته که معمولا کلاهبرداران می‌دانند از همان اول به دام قانون می‌افتند و معمولا برای آخر آن تدبیری می‌اندیشند. اول ریخت و پاش زیاد می‌کنند و بخشی از پول خود را معمولا از کشور خارج و یا اسناد را منتقل می‌کنند. معمولا کلاهبرداران پانزی بعد از دستگیری و رفتن به زندان اگر خیلی منصفانه بخواهند عمل کنند، به شاکی اعلام می کنند با دریافت نصف اصل پول، رضایت دهند. اگر شاکی قبول نکند چند ماه بعد، کلاهبردار پرداخت مبلغ کمتری از مبلغ اولیه را بیان می‌کند. پس از گذشت بیش از یک سال معمولا حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد شاکیان رضایت می‌دهند؛ با این شرایط کلاهبردار صرفا از نظر جنبه عمومی جرم وارد زندان می‌شود و این دوره را پشت سر می‌گذارد و از سویی دیگر صاحب بیش از نصف پولی که از مردم گرفته، می‌شود.

چه توصیه ای به مردم دارید؟

مردم نباید فریب شرکت‌های پانزی را بخورند و رسانه‌های مختلف جمعی عمومی و صدا و سیما لازم است موضوعات و تبعات ناشی از فعالیت در این شرکت‌ها را برای مردم تبیین کنند. دادستان های استان و شهرها باید نسبت به این شرکت‌ها بسیار حساس باشند و به محض وقوع این موضوع سریعا دستور بازداشت مجرم و جمع کردن شرکت را صادر کنند تا کلاهبرداری به صورت گسترده شیوع نیابد و در نطفه خفه شود.

شرکت‌های هرمی و پانزی مشابه هم هستند و معمولا در ساختار هرمی شکل می‌گیرند که یک نفر در راس قرار می‌گیرد و مانند ویروس خود را تکثیر می‌کند و پایین می‌آید و شاخ و برگهایش بیشتر می‌شود و هرچقدر نفرات بیشتر باشد بر شاخه های آن درخت افزوده می‌شود. مردم هیچ گاه نباید خود را درگیر و وارد ماجرای شرکت‌های پانزی کنند.