به گزارش مشرق، فقط شنیدن همین سه کلمه که «شما سرطان دارید» می‌تواند تمام وجودتان را به هم بریزد. یعنی چه که من سرطان دارم؟ چطور این اتفاق افتاد؟ حالا چه باید بکنم؟ یا شاید هم در شرایطی هستید که نمی‌دانید در بدنتان چه می‌گذرد، اما می‌ترسید که مبادا علائمی که دارید ناشی از سرطان باشد، یا شاید هم در مورد ریسک ژنتیکی‌تان سؤال‌هایی دارید. اگر متوجه شده‌اید خودتان یا یکی از عزیزانتان دچار سرطان هستید، یک نفس عمیق بکشید و بدانید که واقعیت‌های زیادی در مورد این بیماری وجود دارد که ممکن است هنوز ندانید.
واقعیت این است که هیچ زمانی در طول تاریخ به‌اندازه اکنون، شانس نجات از سرطان وجود نداشته است. ازآنجایی‌که غربالگری‌های سرطان به تشخیص زودهنگام این بیماری کمک زیادی کرده‌اند و درمان‌ها پیشرفته‌تر شده‌اند، احتمال درمان سرطان نه‌تنها بسیار بیشتر شده، بلکه کیفیت زندگی بیماران نیز بهتر شده است. همچنین درک بهتر از این بیماری می‌تواند به روند بهبودی کمک زیادی کند.
سلول‌های سرطانی در مقایسه با سلول‌های نرمال
بدن ما از میلیاردها سلول میکروسکوپی ساخته شده که بافت‌ها و ارگان‌های ما را تشکیل می‌دهند. این سلول‌ها حامل ماده DNA هستند که به ما به ارث رسیده و ما نیز آنها را به نسل‌های بعدی خود منتقل می‌کنیم. سلول‌های نرمال، زندگی می‌کنند، تقسیم می‌شوند، سالخورده می‌شوند و می‌میرند. همچنین این سلول‌ها برنامه‌ریزی شده‌اند که به شیوهٔ خاصی عمل کنند؛ یک سلول بشود دو سلول، دو سلول بشود چهار سلول و... . کپی‌کردن DNA نیز همچنان ادامه دارد. در افراد بزرگسال، هر وقت که لازم باشد سلول‌ها رشد کرده و تقسیم می‌شوند، مثلاً برای جایگزین‌کردن سلول‌های پیر و آسیب‌دیده.
اما در بچه‌ها سلول‌ها سریع‌تر و با تکرار بیشتری تقسیم می‌شوند تا کودک بتواند رشد کند و بزرگ و بزرگ‌تر شود.اما سلول‌های سرطانی قواعد بازی را به هم می‌ریزند. این سلول‌ها به یک دلیل شورش می‌کنند: نامیرایی. سلول‌های سرطانی نمی‌میرند. یک نمونه عجیب از جاودانه بودن سلول‌های سرطانی چیزی است که «سلول‌های Hella» نامیده می‌شود. این سلول‌ها سلول‌های واقعی سرطانی هستند که از زنی به نام هنریتا لاکس گرفته شدند. هنریتا مبتلا به سرطان دهانه رحم بود و در سال ۱۹۵۱ درگذشت. سلول‌های سرطانی این زن همچنان در تحقیقات علمی و برای کمک به تولید واکسن پولیو مورداستفاده‌اند.
سلول‌های سرطانی وقتی که باید رشدشان را متوقف کنند، این کار را نمی‌کنند و در عوض تقسیم می‌شوند، تکثیر می‌شوند و می‌توانند تومورها را تشکیل دهند. در سرطان‌های خون، مثل لوکمی، سلول‌ها معمولاً به‌جای اینکه تومور تشکیل دهند، پراکنده می‌شوند، اما ذات ماجرا همان است: سلول‌های غیرعادی بسیار زیاد که در حال رشدند درحالی‌که نباید رشد کنند.
یک نکته مهم: صرفاً اینکه یک سلول غیرمعمول است لزوماً به این معنی نیست که سرطانی است. این سلول می‌تواند خوش‌خیم (غیر سرطانی) یا پیش سرطانی (احتمال سرطانی شدن آن وجود دارد) باشد. اگر این سلول بدخیم باشد پس در حال حاضر سرطانی است. پزشکان می‌توانند با آزمایش بافت مشخص کنند سلول‌ها سرطانی‌اند یا خیر.
سلول‌های سرطانی تقریباً در هر جایی از بدن می‌توانند شروع به رشد کنند و سرطان یک اسم کلی است که برای مجموعه‌ای از بیماری‌های مرتبط به کار می‌رود. ازاین‌رو درمان‌ها نیز طیف‌های بسیار گسترده‌ای دارند. برخی از سرطان‌ها با سرعت بیشتری رشد می‌کنند یا تهاجمی‌ترند. اما همه سلول‌های سرطانی اغلب این ویژگی‌ها را دارند:
. نابالغ بودن:
سلول‌های سرطانی بالغ نمی‌شوند؛ زیرا به‌سرعت رشد می‌کنند و همین باعث می‌شود نتوانند به سلول‌هایی با ویژگی‌های خاص تبدیل شوند و مثل سلول‌های عادی باشند. در نتیجه سلول‌های سرطانی دچار اشتباه می‌شوند و DNA را به‌سرعت کپی می‌کنند و سلول‌های جدیدتری تولید می‌شود که حتی نابالغ‌تر و نادرست‌ترند.
. ترمیم‌ناپذیری:
وقتی سلول‌های نرمال آسیب می‌بینند خودشان را ترمیم می‌کنند که به آن ترمیم DNA می‌گویند. همچنین این سلول‌های سالم درصورتی‌که آسیب وارد شده خیلی شدید باشد، خودشان را نابود می‌کنند و این فرایند اپوپتوسیس (مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلولی) نامیده می‌شود. اما سلول‌های سرطانی هیچ‌کدام از این کارها را نمی‌کنند و با اینکه اشتباهی‌اند خودشان را جاودانه می‌کنند. در نتیجه سلول‌های آسیب‌دیده همچنان به تکثیرشدن ادامه می‌دهند، منتشر می‌شوند و حتی نسبت به درمان مقاومت می‌کنند.
. تهاجم محلی:
بیشتروقت‌ها وقتی بافت سالم رشد می‌کند، مثلاً وقتی بافت اسکار، زخمی را درون بدنتان ترمیم می‌کند، «مهار تماسی» باعث می‌شود سلول‌ها وقتی به ساختارها و بافت‌های دیگر و مجاور رسیدند، متوقف شده و دیگر جلوتر نروند. اما سلول‌های سرطانی چنین رفتاری ندارند و به خود اجازه می‌دهند تا همچنان پیشروی کنند. این سلول‌ها به بافت‌های مجاور دست‌درازی می‌کنند که به آن تهاجم محلی یا سرطان تهاجمی می‌گویند.
. توانایی انتشار در تمام بدن:
سلول‌های سرطانی اگر متوقف نشوند می‌توانند به قسمت‌های گوناگون بدن برسند و این فرایند متاستاز نامیده می‌شود. وقتی یک تومور سرطانی شکسته شده و از طریق خون یا سیستم لنفاوی در بدن حرکت می‌کند به آن متاستاز می‌گویند. جاهایی که معمولاً متاستاز در آنها اتفاق می‌افتد شامل غدد لنفاوی، کبد، ریه‌ها، مغز و استخوان‌ها می‌شود.
. آن‌گونه که باید به هم نمی‌چسبند:
سلول‌های نرمال به‌عنوان یک واحد در جای درست و در قسمتی درست در بدن وجود دارند؛ زیرا مولکول‌های سطحی آنها را متصل‌به‌هم نگه می‌دارد. اما سلول‌های سرطانی اغلب این مولکول‌های سطحی را ندارند و این به آنها اجازه می‌دهد در سراسر بدن سفر کنند.
ازآنجایی‌که سلول‌های سرطانی نمی‌میرند، این وظیفه درمان است که آنها را نابود کند. تک‌تک سلول‌های سرطانی باید با درمان بمیرند، زیرا اگر فقط یک سلول سرطانی هم باقی بماند می‌تواند دوباره تکثیر شود و کل فرایند را تکرار نماید.
علت سرطان چیست؟
اساسی‌ترین جواب این است که سرطان به دلیل تغییراتی در DNA سلول‌ها (جهش) ایجاد می‌شود. این اتفاق به دو دلیل رخ می‌دهد: جهش‌های وراثتی و جهش‌های اکتسابی.
جهش‌های وراثتی
تقریباً ۵ تا ۱۰ درصد از سرطان‌ها وراثتی‌اند که به آنها سرطان‌های خانوادگی می‌گویند. بسیاری از جهش‌های سرطانی در ژن‌های DNA ما اتفاق می‌افتند و به همین دلیل است که در مورد فاکتورهای ژنتیکی سرطان زیاد می‌شنویم. شایع‌ترین سرطان‌های ژنتیکی: سرطان تخمدان، سرطان کولون، سرطان پانکراس، ملانوما و سرطان پروستات در مردان.
جهش‌های سوماتیک یا اکتسابی
بقیه سرطان‌ها یعنی حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد از موارد ناشی از جهش‌های ژنتیکی هستند که به دلیل سبک زندگی اتفاق می‌افتند. متخصصین به این سرطان‌ها، غیر وراثتی یا اکتسابی می‌گویند. تغییرات ساده‌ای در سبک زندگی، مثلاً تغذیه سالم، عدم مصرف الکل و تنباکو و ورزش منظم می‌توانند به کاهش ریسک سرطان کمک کنند.
برخی از فاکتورهایی که می‌توانند احتمال ابتلا به سرطان‌های اکتسابی را بالا ببرند شامل موارد زیر می‌شوند:
. کارسینوژن‌ها: قرارگرفتن در معرض این مواد شیمیایی که شامل دود تنباکو و الکل می‌شود اثر قابل‌توجهی بر ریسک سرطان می‌گذارد.
. قرارگرفتن در معرض تابش مستقیم خورشید: سرطان پوست
. قرارگرفتن در معرض پرتوهای ایکس: (خیلی از سرطان‌ها از جمله سرطان تیروئید و مثانه)
. آلاینده‌های محیطی مثل آزبست (سرطان ریه و دیگر سرطان‌ها)
سرطان چه انواعی دارد؟
همان‌طور که گفتیم، سلول‌های سرطانی می‌توانند در هر قسمتی از بدن به طور ترسناکی شروع به تکثیر کنند. اولین جایی که این اتفاق می‌افتد، ناحیه اولیه سرطان است که نوع این بیماری را مشخص می‌کند. وقتی این سلول‌های سرطانی به خون یا سیستم لنفاوی راه پیدا می‌کنند، نواحی که تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند قسمت‌های متاستاتیک نامیده می‌شوند.
بیش از ۱۰۰ نوع سرطان وجود دارد؛ اما همه آنها در چهار دسته اصلی قرار می‌گیرند که پزشکان معمولاً از آنها برای توضیح و تشخیص استفاده می‌کنند. اینکه سرطان از کجا و چه زمانی شروع شود، مشخص‌کننده نوع آن است:
. کارسینوما: معمول‌ترین نوع سرطان در پوست یا بافت روی سطح ارگان‌های داخلی و غدد شروع می‌شود. کارسینوما معمولاً یک تومور سخت است. نمونه‌های این نوع سرطان: سرطان سینه، سرطان کولون، سرطان ریه و سرطان پروستات.
. سارکوما: این نوع سرطان در بافت‌های هم‌بند شروع می‌شود، مثل چربی، عضله، عصب‌ها، مفاصل، رگ‌های خونی، رگ‌های لنفی، غضروف یا استخوان.
. لوکمیا: لوکمی سرطانی در خون است. انواع اصلی شامل لوسمی حاد لنفوسیتی، لوسمی لنفوسیتی مزمن، لوسمی حاد میلوئیدی و لوسمی مزمن میلوئیدی می‌شوند.
. لنفوما: این سرطان در سیستم لنفاوی شروع می‌شود که شبکه‌ای از رگ‌ها و غدد است و به جنگ با عفونت‌ها کمک می‌کنند. اصلی‌ترین لنفوم‌ها شامل لنفوم هوچکین و لنفوم غیرهوچکین می‌شود.
شایع‌ترین سرطان‌ها در مردان
. سرطان پروستات
. سرطان ریه (و برونش‌ها)
. سرطان کولورکتال
شایع‌ترین سرطان‌ها در زنان
. سرطان سینه
. سرطان ریه (و برونش‌ها)
. سرطان کولورکتال
آیا علائم یا نشانه‌های سرطان را دارید؟
برآمدگی‌هایی در بدنتان ظاهر شده؟ سردردهای مکرر دارید؟ سخت است که فوراً فکرتان به سمت سرطان نرود. هر چند بسیاری از علائم سرطان با علائم بیماری‌های نه‌چندان خطرناک مشابه‌اند، اما واقعاً چه زمانی باید نگران باشید؟
این مسئله می‌تواند کمی پیچیده باشد. زیرا برخی از سرطان‌ها، خصوصاً سرطان کبد و پانکراس، می‌توانند در مراحل اولیه و پیش از اینکه پیشرفت کنند هیچ علامتی نشان ندهند و همین درمان را سخت‌تر می‌کند؛ بنابراین علائم همیشه هم بهترین راه پیداکردن سرطان نیستند.
تنها چند علامت احتمالی سرطان:
. توده یا برآمدگی:
شاید فکر کنید سرطان خود را به‌صورت یک برآمدگی یا غده که در بدنتان می‌بینید نشان می‌دهد. هر چند ممکن است این طور هم باشد؛ اما یادتان باشد بیشتر برآمدگی‌های سینه غیر سرطانی هستند و به دلایل متعددی رخ می‌دهند. یا اینکه ممکن است یک تومور داخلی داشته باشید که نمی‌توانید آن را ببینید. توصیه می‌کنیم اگر هر گونه برآمدگی در بدنتان می‌بینید به پزشک مراجعه کنید؛ چون به‌هرحال احتمال سرطانی بودن آن وجود دارد.
. شروع یک درد جدید:
دردی که کمتر نمی‌شود، دلیلی برایش پیدا نمی‌کنید و بیشتر هم شده می‌تواند یک مسئله باشد. درد سرطان بسته به‌جای آن، مرحله آن و حتی میزان تحمل فرد برای هر کسی ممکن است متفاوت باشد. اگر دلیلی برای این درد دارید، مثلاً روی برف‌ویخ سُر خورده‌اید و روی بازویتان افتاده‌اید، پس طبیعی است چند هفته درد داشته باشید. اما برای دردی که کمتر نمی‌شود و دلیلی نمی‌توانید برایش پیدا کنید پس حتماً باید به پزشک مراجعه کنید.
. کاهش وزن بی‌دلیل:
مثلاً ۶ تا ۱۲ کیلوگرم بدون هیچ تلاشی برای کاهش وزن.
. خستگی:
خستگی بی‌دلیل می‌تواند نشان‌دهنده مشکلی باشد. شما بدن خود را می‌شناسید. اگر امروز فعالیتی انجام داده‌اید و حالا خسته هستید پس طبیعی است. اما اگر در خانه بوده‌اید و آخر هفته استراحت کرده‌اید؛ اما هنوز نمی‌توانید صبح از رختخواب بیرون بیایید، پس این خستگی می‌تواند دلایلی داشته باشد. لطفاً قبل از اینکه به این نتیجه برسید که سرطان گرفته‌اید با پزشک مشورت کنید!
. خون:
خون در ادرار یا مدفوع می‌تواند نشانهٔ عوارضی باشد، مثلاً هموروئید یا یک عفونت ادراری. اما همین عوارض نیز باید بررسی پزشکی شوند تا تشخیص داده شوند.
. سرفه:
آیا اخیراً سرفه‌هایی دارید که قبلاً نداشته‌اید و بهتر هم نمی‌شوند؟ حتی با اینکه سرماخوردگی‌تان تمام شده باز هم سرفه می‌کنید؟ شاید علامتی از سرطان ریه باشد.
. سردرد:
خصوصاً اگر قبلاً این سردردها را نداشته‌اید و حالا سردردهای ادامه‌داری دارید که شدتشان بیشتر هم می‌شود.
پزشکان چگونه سرطان را تشخیص می‌دهند؟
شما به پزشک خانواده مراجعه می‌کنید و در مورد علائم یا ناراحتی‌هایی که دارید با او حرف می‌زنید. شاید هم یکی از غربالگری‌های سرطان شما نتیجه‌ای غیرمعمول را نشان داده باشد، مثلاً پاپ‌اسمیر، ماموگرافی، آزمایش خون یا کولونوسکوپی.
اگر پزشک احساس کند علائمی که دارید نگران‌کننده‌اند یا نتیجه‌ای غیرمعمول از غربالگری گرفته‌اید، آزمایش‌های تخصصی‌تری برایتان تجویز می‌کند، مثل آزمایش خون، نمونه ادرار و مدفوع، تست‌های تصویری مانند سونوگرافی یا ام‌آرآی و یا نمونه‌برداری.
در این مرحله پاتولوژیست وارد کار می‌شود. پاتولوژیست کسی است که با تفسیر تست‌های آزمایشگاهی و ارزیابی سلول‌ها و بافت‌ها و ارگان‌ها، بیماری‌ها را تشخیص می‌دهد. پاتولوژیست، سلول‌های گرفته شده از شما از طریق نمونه‌برداری را در زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند تا مشخص کند سلول‌ها سرطانی‌اند یا غیر سرطانی. سپس گزارشی از آسیب‌شناسی (پاتولوژی) به پزشک شما می‌فرستد. این گزارش معمولاً برای تشخیص بیماری و اینکه در چه مرحله‌ای است و چه درمانی نیاز دارد به کار می‌رود.
اگر بر اساس این نتایج تشخیص سرطان داده شود، یک پیش‌بینی یا prognosis نیز خواهید داشت. یعنی پیش‌بینی می‌شود که دوره بیماری شما چگونه است و به شما ایده‌ای ارائه می‌شود که پزشکتان چه دورنمایی برای شما می‌بیند، یعنی فرایند درمان چقدر طول خواهد کشید.
درمان‌های سرطان چیست؟
و اما درمان؛ درمان یکی از دلایل بزرگی است که چرا باید سرطان کاملاً شناخته شود. پزشکی دقیق یا هدفمند، شیوه‌ای جدید در درمان سرطان است که بر اساس فاکتورهای زیادی از جمله جهش‌های ژنتیکی خاص در تومورها و وضعیت هورمونی سرطان‌هایی مانند سرطان پستان و پروستات، درمان بخصوصی را در نظر می‌گیرد.
در گذشته درمان سرطان فقط شامل عمل جراحی و رادیوتراپی بود و سپس در دهه ۱۹۴۰، شیمی‌درمانی اختراع شد. اما طی سال‌های گذشته، درمان سرطان راه زیادی پیموده و اکنون راهکارهای متعددی برای درمان سرطان وجود دارد، مثل درمان هدفمند و ایمونوتراپی.
ممکن است یک بیمار فقط تحت یکی از این شیوه‌های درمانی یا همه آنها قرار بگیرد. همه چیز بستگی به نوع سرطان و مرحلهٔ آن دارد.
آیا سرطان قابل‌درمان است؟
در مورد این مسئله مناقشاتی بین پزشکان وجود دارد. برخی از آنها می‌گویند بعضی از سرطان‌ها مثلاً سرطان تیروئید، بیضه، پروستات یا سرطان‌های دیگری که در مراحل اولیه هستند قابل درمانند و هرگز دوباره برنمی‌گردند.
عده‌ای دیگر از پزشکان محتاط‌ترند و ترجیح می‌دهند بگویند وقتی که سلول‌های سرطانی برای مدت‌زمان خاصی دیگر در بدن شناسایی نمی‌شوند (یک دوره مثلاً پنج‌ساله یا بیشتر)، در واقع بیماری در فاز خاموش یا فروکش است و می‌تواند برگردد یا اینکه برنگردد.
آیا سرطان مُسری است؟
خیر! شما با تماس یا نزدیک بودن به کسی که سرطان دارد این بیماری را نمی‌گیرید.
آیا درمان سرطان ارزش تحمل‌کردن فرایند درمان را دارد؟
،خیلی از افراد بعد از اینکه متوجه می‌شوند سرطان دارند به دلیل حس و حال بدی که پیدا می‌کنند ممکن است تصور کنند ارزش این را ندارد که سختی‌های درمان را تحمل کنند و در واقع ناامید می‌شوند. اما اشتباه نکنید؛ سرطانی که تحت درمان قرار نگیرد معمولاً به مرگ منتهی می‌شود. خیلی از درمان‌های سرطان عوارض جانبی ناخوشایندی دارند؛ اما قابل کنترل‌اند. درمان سرطان معمولاً مدت زیادی طول نمی‌کشد و می‌تواند طول عمر بیمار را بیشتر کند. هر چند طبیعی است که بیمار در مورد عوارض درمان و بدحالی‌هایی که دارد احساس نگرانی و ناراحتی کند؛ اما درمان‌های سرطان هر ساله مؤثرتر می‌شوند و پزشکان به راه‌های بهتر و مؤثرتری برای به‌حداقل‌رساندن عوارض درمان دست پیدا می‌کنند.