به گزارش مشرق، ولادت حضرت علی‌اکبر (علیه‌السّلام)، طبق برخی نقل‌ها در سال ۳۳ هجری قمری مصادف با روز یازدهم ماه شعبان دو سال قبل از کشته شدن عثمان درشهر مدینه واقع شده است؛ اما اکثر منابع از زمان دقیق ولادت ایشان اطلاعی ارائه نکرده‌اند.
علی‌اکبر (علیه‌السّلام) فرزند ارشد امام حسین علیه السلام که به علت فزونی سن‌اش از امام سجاد علیه السلام ملقب به اکبر می‌باشد و مادرش لیلی دختر دخترابی مره بن عروه است. طبق روایتی آن حضرت شبیه‌ترین فرد به رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم بود. او اولین شهید از اهل بیت امام حسین در کربلا بود که در روز عاشورا به شهادت رسید. درباره ولادت علی‌اکبر علیه السلام بین تاریخ‌نویسان و مقاتل اختلاف هست و سن آن حضرت را در هنگام شهادت، ۱۸، ۲۳ یا ۲۵ سال ضبط کرده‌اند، اما طبق نظر مشهور ولادت ایشان سال ۳۳ قمری بوده است.
تاریخ ولادت
بنابر برخی نقل ها حضرت علی اکبر علیه السلام در سال سی و سوم هجری مصادف با روز یازدهم شعبان دو سال قبل از کشته شدن عثمان به دنیا آمده است. در روز عاشورا آن بزرگوار ۲۷ ساله بود و به اتفاق مورخین و علمای علم نسب حضرت علی‌اکبر (علیه‌السّلام) از امام سجاد (علیه‌السّلام) بزرگتر بوده است و امام سجاد در روز عاشورا ۲۳ سال داشتند.(۱) اما اکثر منابع از زمان دقیق ولادت ایشان اطلاعی ارائه نکرده‌اند. (۲)
منابع اولیه تاریخی
در منابع اولیه تاریخی نظیر طبقات ابن سعد(۳) تاریخ طبری (۴)(۵) و همچنین نفس المهموم اثر شیخ عباس قمی(۶) که زندگی‌نامه علی بن الحسین را بیان کرده به تاریخ ولادت حضرت علی‌اکبر (علیه‌السلام) اشاره‌ای نشده است. اما عده‌ای مانند این ادریس در السرائر ، تولد ایشان را در سال‌های پایانی خلافت عثمان می‌دانند.(۷)
عیدالرزاق مقرم ، نیز با تقویت این نظریه، سال ولادت وی را ۳۳ هجری قمری می‌داند که مطابق با نظر ابن ادریس است.(۸)
مقتل الامام الحسین علیه السلام
درباره زادروز ولادت حضرت علی اکبر علیه السلام فقط در کتاب مقتل الامام الحسین علیه السلام تألیف عبدالرزاق مقرم و کتاب دیگر وی به نام علی‌اکبر(۹) آمده است: "حضرت حضرت علی‌اکبر (علیه‌السلام) در ۱۱ شعبان سال ۳۳ هجری متولد شد". (۱۰)
تمام کسانی که زادروزی برای حضرت علی‌اکبر نقل کرده‌اند، از این دو کتاب استفاده کرده‌اند. مقرم نیز این تاریخ را از کتاب مخطوط انیسه الشیعه سید محمدعبدالحسین جعفری حائری، نقل می‌کند و ظاهراً مشخص نیست صاحب انیس الشیعة از چه منبعی نقل می‌کند.
نتیجه
بنابراین درباره زادروز ولادت حضرت علی‌اکبر (علیه‌السلام) در منابع تاریخی قرون اولیه که به دست ما رسیده چیزی بیان نشده است؛ و در روز ولادت ایشان به نقل علامه مقرم اکتفا شده است.
صاحب الذریعه الی تصانیف الشیعه در بیان ویژگی‌های کتاب انیس الشیعه می‌گوید: این کتاب را مؤلف در سال۱۲۴۱ هجری قمری بر اساس ترتیب ماه‌های قمری و با شروع از ماه ربیع الاول نوشته است.(۱۱)
خاندان
پدر گرامی علی‌اکبر (علیه‌السّلام) سبط رسول الله، خامس آل عبا و از مخصوصین آیه تطهیر و سید جوانان بهشت است. امام حسین علیه السلام محبوب پیامبر بود در دوران کودکی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) وی را در آغوش می‌گرفت و می‌فرمود: «حسین از من و من از حسین هستم و خداوند دوست می‌دارد، هر کس که حسین را دوست بدارد(۱۲) و حضرت علی‌اکبر (علیه‌السّلام) در دامن چنین پدری رشد و نمو یافت.
همسر دیگر حضرت امام حسین (علیه‌السّلام) لیلی دخترابی مره بن عروه بن مسعود ثقفی است که وی یکی از سادات اربعه دراسلام است و از بزرگانی بود که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) او را مثل صاحب یاسین (که قوم خود را به خدا دعوت کرد و او را کشتند) و شبیه‌ترین مردم به عیسی بن مریم نامید.
کنیه و القاب
از جمله آداب و سنت‌های نوزاد که در اسلام جزو مستحبات محسوب می‌گردد، این است که پس از نام‌گذاری برایش کنیه تعیین می‌کنند و امام حسین (علیه‌السّلام) در اجرای این سنت حسنه کنیه "ابوالحسن" را که کنیه پدرش می‌باشد، برای فرزندش علی‌اکبر (علیه‌السّلام) برگزید.
ازدواج
اما درباره این که حضرت علی اکبر (ع) همسر و فرزندی داشته یا خیر، دو نظر وجود دارد:
این سید شهید به لقب اکبر معروف و مشهور گردید و این لقب به دلیل فزونی سن او از امام سجاد (علیه‌السّلام) می‌باشد. صحت این ادعا را امام سجاد (علیه‌السّلام) در گفتگو با ابن زیاد ذکر نموده است، زیرا در یک مجلس عمومی که اسرای اهل بیت امام حسین (علیه‌السّلام) را احضار کرده بودند، پس از محاورات تندی که بین ابن زیاد و حضرت زینب کبری سلام الله علیها صورت گرفت، حاکم خیانتکارکوفه، روی به طرف امام سجاد (علیه‌السّلام) کرد و گفت. اسم تو چیست!
امام فرمود: علی!
ابن زیاد گفت: مگر خدا علی بن الحسین را نکشت؟
امام با استواری خاصی گفت:
«برادر بزرگتری از خود داشتم که عوامل شما او را کشتند»
پس لقب علی بن الحسین – اکبر می‌باشد.
اول اینکه برخی گفته اند که ایشان دارای فرزند نبود. اینان درباره همسر وی سخنی نگفته اند(تاریخ الیعقوبی، ج ۲، ص ۲۴۶؛ مقریزی، إمتاع الأسماع، ج ۵، ص ۳۶۵، تاریخ الطبری، ج ۱۱، ص ۵۲۰۰؛ هاشمی بصری، الطبقات الکبری، ج ۵، ص ۱۶۳، ابو الفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص ۸۶). دوم اینکه بر اساس دلایلی که وجود دارد، گروهی دیگر وجود زن و فرزند را برای آن جناب ثابت کرده اند. برخی از این دلایل عبارت اند از:
۱- در زیارتی که ابوحمزه ثمالی از امام صادق (ع) درباره حضرت علی اکبر (ع) نقل کرده، عباراتی وجود دارد که نشان دهنده این است که علی اکبر (ع) دارای فرزند بوده است؛ مانند این فراز: «...صلّی الله علیک یا أبا الحسن ثلاثا...». (ابن قولویه قمی، کامل الزیارات، ص ۲۴۰) و «صلی الله علیک و علی عترتک و أهل بیتک و آبائک و أبنائک و أمهاتک الأخیار الأبرار الذین أذهب الله عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا»؛ که در این زمینه باید گفت؛ گرچه فراز اول را به تنهایی نمی توان دلیل قانع کننده ای برای اثبات وجود فرزندی برای ایشان دانست، اما فراز دوم قطعا نشانگر آن است که حضرت علی اکبر (ع) دارای خانواده و فرزندانی بوده است؛ زیرا کلمه «ابنائک» جمع است و نیز کلمه «عترتک» که عترت هرکسی ذرّیه و فرزندان او محسوب می شود.
۲- « بزنطی می‌گوید: از حضرت امام رضا (علیه‌السّلام) راجع به مردی که با زنی ازدواج نموده و ام ولد (کنیز) پدر آن زن را نیز به عقد و ازدواج در آورده سؤال کردم، امام (علیه‌السّلام) فرمود اشکالی ندارد. سپس می‌گوید که به آقا امام رضا (علیه‌السّلام) عرض کردم که برایمان از پدر بزرگوارت نقل شده که فرمودند امام سجاد علیه السلام با دختر امام حسن علیه السلام و ام ولد امام حسن (علیه‌السّلام) ازدواج کرده‌اند و این مسئله را یکی از دوستانمان از من سؤال کرده تا از شما بپرسم (که آیا چنین چیزی بوده یا نه؟) امام رضا (علیه‌السّلام) در جواب فرمودند: این گونه نیست، بلکه کسی که با دختر حسن (علیه‌السّلام) ازدواج کرد امام سجاد (علیه‌السّلام) بوده و آنکه باام ولد امام حسن (علیه‌السّلام) ازدواج کرد همان علی اکبر (علیه‌السّلام) مقتول و شهیدی است که شما می‌شناسید.»(مجلسی، بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۱۶۳ و ۱۶۴ به نقل از قرب الاسناد، ص۲۱۷).
فضائل
حضرت علی‌اکبر (علیه‌السّلام) دارای فضایل زیادی بودند که به برخی از آنها اشاره می‌شود.
شبیه‌ترین آدمیان به رسول‌الله
ابوالفرج اصفهانی در کتاب مقاتل‌الطالبین آورده علی‌اکبر دارای صدای خوشی بود به گونه‌ای که گاهی که اباعبداللّه الحسین (ع) برای صوت قرآن جدّ عزیزش دلتنگ میشد، به علی می‌فرمود: «علی جان! برایم قرآن بخوان تا از آن لذت و بهره برم.» او در ویژگی‌های معنوی و فضایل علمی و اخلاقی، رشد جسمی و اجتماعی و کمالات روحی و مناقب نفسانی و سجایای ملکوتی در میان تمام بنی‌هاشم و یاران پدر بزرگوارش امام حسین بن علی (ع) کم نظیر بود. این روحیه قوی و صفات شایسته، چنان ابهت و عظمت به علی اکبر داده بود که افزون بردوستان، دشمنان اهل بیت (ع) نیز به برتریهایش اعتقاد و اعتماد داشتند و اعتراف می‌کردند.
شایسته‌ترین فرد به خلافت مسلمین
در کتاب مقاتل‌الطالبین آمده است که روزی معاویه از اطرافیانش پرسید: «چه کسی در این زمان برای خلافت مسلمانان بردیگران برتری دارد و برای حکمرانی بر مردم از دیگران سزاوارتر است؟ اطرافیان متملق به ستایش خلیفه پرداختند و او را لایق این منصب معرفی کردند. ولی معاویه گفت: نه چنین نیست، اولی الناس بهذا الامرعلی بن الحسین بن علی، جدّه رسول اللّه و فیه شجاعة بنی‌هاشم و سخاه بنی امیه و رهو ثقیف؛ شایسته‌ترین افراد برای امر حکومت، علی‌اکبر فرزند حسین است که جدّش رسول خدا است و شجاعت بنی هاشم، سخاوت بنی امیه و زیبایی قبیله ثقیف را در خود جمع کرده است.»
صفات
حضرت علی‌اکبر دارای صفات جلال و جمال و ملکات نیکو بود و به عالم ملکوت وصل بودند. در حدیثی از مرحوم سید بن طاووس و شیخ مفید در طی طریق کربلا نقل شده است که به پدر بزرگوارش گفت: «افلسنا علی الحق»؟ آیا ما برحق نیستیم؟
حضرت امام حسین (علیه‌السّلام) فرمودند: بلی!
علی‌اکبر (علیه‌السّلام) عرض کرد: "اذا لا نبالی بالموت" حال که چنین است از مرگ باکی نداریم!
شجاعت
علامه مجلسی (رحمة‌الله‌علیه) نقل می‌کند:
«آن بزرگوار به هر جائی روی می‌آورد، گروهی را به خاک هلاکت می‌افکند. به قدری از آن لشکر کشت که از کثرت کشته به شیون آمدند و روایت شده علی‌اکبر با آنکه تشنه بود ۱۲۰ نفر را کشت آنگاه نزد پدر بازگشت». (۱۳)
شجاعت و دلاوری علی اکبر و رزم آوری و بصیرت دینی و سیاسی او، در سفر کربلا به ویژه در روز عاشورا تجلی کرد. از میان خاندان هاشمی، نخستین کسی که در کارزار کربلا به میدان شتافت، علی اکبر بود. همچنین زمانی که امام حسین بن علی (ع) از منزل‌گاه «قصر بنی مقاتل» گذشت و خوابی به او دست داد و پس از بیداری «انا لله و انا الیه راجعون» گفت و خداوند را حمد کرد، وقتی علی اکبر سبب این حمد و استرجاع را پرسید، حضرت فرمود: در خواب دیدم سواری می‌گوید این کاروان به سوی مرگ میرود. علی اکبر پرسید: مگر ما بر حق نیستیم؟ امام فرمود: چرا؟ علی اکبر عرض کرد: فاننا اذن لا نبالی ان نموت محقین؛ پس باکی از مرگ در راه حق نداریم!
اولین شهید از اهل بیت
چون اصحاب باوفای امام حسین (علیه‌السّلام) به درجه شهادت رسیدند و نوبت به خاندان آن بزرگوار رسید، علی‌اکبر اول آنها بود که به میدان شتافت.
مرحوم سید بن طاووس وابن نما نقل می‌کنند:
«چون با آن حضرت به جز خاندانش کسی نماند، علی بن الحسین (علیه‌السّلام) که از زیبا صورتان و نیکوسیرتان روزگار بود، بیرون آمد و از پدر اجازه جنگ خواست و حضرت به او اجازه داد».(۱۴)(۱۵)
از زیارت ناحیه مقدسه همچنین استفاده می‌شود که حضرت علی‌اکبر (علیه‌السّلام) اولین شهید از اهل بیت (علیهم‌السّلام) بوده است آنجا که می‌فرماید: « سلام بر تو ای اولین جان باخته از خاندان بهترین زادگان رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) از دودمان ابراهیم خلیل الله... (۱۶)
در کتاب «روضه الاحباب نقل شده که امام حسین (علیه‌السّلام) به دست خود لباس جنگ به قامت علی‌اکبر پوشانید. کلاه فولادی بر سر او گذاشت و کمربند چرمی که از علی مرتضی (علیه‌السّلام) به یادگار داشت، بر کمر وی بست و او را روانه میدان کرد.(۱۷)
وقتی علی‌اکبر (علیه‌السّلام) به میدان رفت، جمیع لشکر، حیران جمال نورانی او شدند. چون به میدان رسید بر آن سپاه تاخت و قوت بازویش که نشانه‌ای از شجاعت حیدری بود. صف لشکریان دشمن را درهم شکست.
روایت شده که چون علی بن الحسین (علیه‌السّلام) درکربلا شهید شد، امام حسین (علیه‌السّلام) در حالی‌که گوشه‌ای از عمامه حضرت (تحت الهنک) آویزان بود، اسب براند و با شتاب صفوف لشکر را شکافت و مردم را پراکنده کرد. چون به بالین او رسید از اسب پیاده شد و فرزند را بر سینه خود چسبانید و چهره مبارک بر چهره او نهاد و فرمود: «ای پسرم تو از گرفتاری و غم دنیا راحت شدی و من هم شتابان به تو می‌پیوندم.»(۱۸)
سپس رو به جوانان بنی هاشم کرده و امر کردند او را از قتلگاه حرکت داده و در مقابل خیمه‌ای که در برابر آن می‌جنگیدند، بر زمین نهادند.(۱۹)
قبر وی را کنار قبر امام حسین (ع) و در زیر پای او قرار دادند. به هنگام ساخت ضریح نیز در آن قسمتی که علی اکبر دفن شده دو گوشه برای ایشان به عنوان ضریح اضافه کردند. به همین دلیل مرقد و حرم اباعبدالله الحسین(ع) شش گوشه دارد.
پی‌نوشت‌ها:
دانشنامه جهان اسلام بنیاد دائره المعارف اسلامی مقاله ص ۵۹۰۷
۳) ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص ۱۶۳
۴) طبری، تاریخ طبری، ج۱۱، ص۶۲۹، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ ه ق
۵) طبری، تاریخ طبری، ج۱۱، ص۶۲۹، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ ه ق
۶) قمی، شیخ عباس، نفس المهموم، ج ۱، ص ۲۸۴
۷) اسماعیلی یزدی، عباس، سحاب رحمت، ص۴۴۹.
۸) مقرم، عبدالرزاق، مقتل الامام الحسین، ج ۱، ص ۲۶۷
۹) مقرم، عبدالرزاق، علی‌اکبر، ص۱۲.
۱۰) مقرم، عبدالرزاق، مقتل الامام الحسین، ج ۱، ص ۲۶۷
۱۱) تهرانی، آقا بزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج ۲، ص ۴۵۸، نشر اسماعیلیان، قم،۱۴۰۸
۱۲) گلی زواره، غلامرضا، حضرت علی‌اکبر (علیه‌السّلام)، شبیه پیامبر، شهید ولایت، ص۳۸-۱۷، قم، انتشارات قیام، ۱۳۷۴، اول.
۱۳) مجلسی،بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۴۳
۱۴) سیدبن طاووس، الملهوف علی قتلی الطفوف، ج ۱، ص ۱۶۶
۱۵) حلی، ابن نما، مثیرالاحزان، ص ۶۸
۱۶) شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۱۰۹.
۱۷) سپهر، محمدتقی خان، ناسخ التواریخ، ج۲، ص۳۵۰.
۱۸) طریحی، فخرالدین بن محمد، المنتخب، ج۲، ص۳۱۵.
۱۹) مجلسی،بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۴۴
۱) اسماعیلی یزدی، عباس، سحاب رحمت، ص۴۵۲-۴۴۹، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران، ۱۳۷۸، دوم.
۲)