گروه فرهنگی مشرق - هر ملت دیگری اگر این تعداد قهرمان داشت خیلی بیش از ما قدر آنها را می‌دانست. با گذشت 33 سال از انقلاب اسلامی، فقط پانزده فیلم و سریال از زندگی شهدای انقلاب و جنگ ساخته شده است، و از این تعداد دو فقره در مرحلۀ تولید هستند.
چرا اینطور است؟ چرا فیلمسازان ما به جای داستان واقعی زندگی شهدا که نوعی معجزه محسوب می‌شود و ضمناً مردم را به خدا دعوت می‌کند ترجیح می‌دهند تخیل کنند؟ آیا نتیجۀ این تخیلات این نیست که شخص فیلمساز مخاطبان فیلم را به خود فرا می‌خواند؟ متأسفانه نویسندگان فیلمنامه اهل تحقیق و پژوهش نیستند و ترجیح می‌دهند در کنج عافیت مرغ خیال خود را پرواز دهند. اما چه باید گفت وقتی که آن مرغ کذایی حتی به دامنۀ آن قله‌هایی که شهدا فتح کرده‌اند نیز نمی‌رسد.
به نظر می رسد برای ساخت فیلمی در خصوص زندگی شهدای عزیز که بالاترین درجۀ خلوص را در میان بندگان خدا دارند، باید نخست از حضرت حق اذن بگیریم. این اولاً برای سازندگان فیلم لازم است تا لیاقت یابند که دربارۀ بندگان خاص خدا سخن بگویند، و ثانیاً جواز مخصوص بگیرند برای شهرت دادن آن شهید مخلصی که همه چیزش را برای خداوند داده و نمی‌خواسته که در نزد مردم شناخته شود. بدون رعایت این اذن دخول‌ها (که اغلب نیز مراعات نمی‌شود)، نتیجه در بهترین حالت و شرایط، یک فیلم بی‌لطف و صفا خواهد شد که چشم‌ها را پر می‌کند اما بر دل نمی‌نشیند.
ذیلاً نگاهی می‌اندازیم به فهرست فیلم‌های داستانی سینما و تلویزیون که از زندگی شهدای انقلاب و جنگ تحمیلی ساخته شده‌اند. امید است که در یک نوبت دیگر به مسئلۀ آزادگان عزیز و آن سه چهار فیلم فاجعه‌بار که دربارۀ آنها ساخته شده است بپردازیم.
1 ـ عباس دوران (1361 - 1329) خلبان جنگنده، سینمایی عبور از خط سرخ/ جمال شورجه (1374). علی دهکردی در نقش عباس دوران
2 ـ علی اکبر شیرودی (1360 - 1334) خلبان هلی‌کوپتر: سریال سیمرغ/ حسین قاسمی جامی (1374). محمد جوزانی در نقش شهید شیرودی. پخش: شبکه اول سیما، 1375
3 ـ احمد کشوری (1359 - 1332) خلبان هلی‌کوپتر: سریال سیمرغ (1374). سید جواد هاشمی در نقش شهید کشوری
4 ـ محمد حسین فهمیده (1359 - 1346): سریال بچه‌های بهشت/ حسین قاسمی جامی (1378)
5 ـ محمد علی رجایی (1360 - 1312): سریال دولت عشق/ حمید بهمنی (1380). سید جواد هاشمی در نقش شهید رجایی. پخش: این سریال ضعیف نهایتاً در قالب یک تله فیلم تدوین و در شهریور 1390 (هفتۀ دولت) از شبکۀ دوم سیما پخش شد. همچنین در شهریور 1391 از شبکه نمایش بازپخش شد.
6 ـ شهید سید محمدحسین بهشتی (1360 - 1307): تله فیلم لوح فشرده در خصوص زندگی آن شهید در مدت اقامت او در آلمان، محصول گروه تاریخ شبکه اول
7 ـ عبدالحسین برونسی (1363 - 1321): سینمایی به کبودی یاس/ جواد اردکانی (1387). داوود عین‌آبادی در نقش شهید برونسی. اکران: از 23 بهمن 1388 (تک سئانس در پنج سینمای تهران). این فیلم بر اساس کتاب خاک‌های نرم کوشک نوشتۀ سعید عاکف ساخته شده است. رهبر انقلاب در دیدار با کارگردانان در 23 خرداد 1385 این کتاب را به آنها توصیه کرده بود.
8 ـ محمود کاوه (1365-1340): سریال ـ سینمایی شور شیرین/ جواد اردکانی (1390). حمید عمارلو در نقش شهید کاوه. اکران: از 8 تیر 1391 در سینماهای کشور. این نسخۀ تدوین‌شده در واقع خلاصۀ یک سریال پنج قسمتی است که در آینده از تلویزیون پخش خواهد شد.
9 ـ عباس بابایی (1366 - 1329) خلبان هواپیمای جنگی: سریال شوق پرواز/ یدالله صمدی (1390)، 24 قسمت. شهاب حسینی در نقش عباس بابایی. محصول گروه تلویزیونی شاهد. پخش: شهریور تا بهمن 1390.
10 ـ محمد جواد تندگویان (1360؟ - 1329): سریال جاودانگی/ اکبر منصور فلاح (1388). محمد متین اوجانی بازیگر نقش شهید تندگویان. پخش: شبکه سوم سیما، آذر 1390
11 ـ مرتضی جاویدی (1360 - 1337) فرمانده گردان فجر استان فارس در والفجر 2: تله فیلم اشلو/ صادق پروین آشتیانی (1389)، محصول سیمافیلم. پخش: مهر 1390
12 ـ بهنام محمدی (1359 - 1345) شهید نوجوان خرمشهری: سینمایی بزرگ مرد کوچک، به کارگردانی صادق دقیقی (1391). محمدجواد سلام‌پور در نقش بهنام محمدی. نخستین نمایش: جشنواره مقاومت (مهر 1391، کرمان)
13 ـ حسن باقری (1361 - 1334): سریال آخرین روزهای زمستان، به کارگردانی محمدحسین مهدویان، مستند ـ داستانی، در 10 قسمت، محصول گروه حماسه و دفاع شبکه اول. پخش: از روز جمعه 7 مهر 1391، ساعت 20، شبکه اول سیما
ب. در مرحل، تولید، نگارش فیلمنامه یا تحقیق:
1 ـ شهید علی هاشمی (سینمایی «یوسف هور»، آمادۀ نمایش)، به کارگردانی علی‌اصغر شادروان
2 ـ مصطفی چمران (سینمایی «چ»، در مرحلۀ فیلمبرداری)، ماجرای حماسۀ پاوه. به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا
3 ـ مهدی زین‌الدین (اتمام نگارش فیلمنامه در مؤسسه شاهد)، به تهیه‌کنندگی جواد نوروزبیگی
4 ـ مهدی باکری (در دستور کار استانداری آذربایجان غربی و مرکز سیمافیلم)، نویسنده و کارگردان: احمد مرادپور ــ در مرحله تحقیق و نگارش. فعلاً بدون متولی و بلکه متوقف است.
5 ـ محمد بروجردی (در مرحلۀ نگارش)، محصول شبکه اول، سریال زندگی او پس از مقداری تحقیقات خوب و گسترده توسط محمود غلامی، مدتی متوقف و مجدداً با یک گروه جدید در دستور کار قرار گرفته است
6 ـ ناهید فاتحی کرجو (در مرحلۀ تحقیق و نگارش فیلمنامه در بسیج جامعۀ زنان کشور)
7 ـ شهدای ترور (در مرحله پیش تولید). نویسنده و کارگردان محمدحسین مهدویان، گروه حماسه و دفاع شبکه اول
8 ـ نورعلی شوشتری (در مرحلۀ پیش تولید)، فیلمنامه: جواد ستوده‌نیا، تهیه کننده: ابراهیم اصغری
9 ـ علی صیاد شیرازی (در آغاز تحقیق)، فیلمنامه: فرهاد توحیدی، تهیه کننده: جواد نوروزبیگی
10 ـ مرتضی مطهری (در دستور کار معاونت سیما)
11 ـ احمد متوسلیان (نوشتۀ بهزاد بهزادپور)
12 ـ سپهبد محمدولی قرنی (در حال برنامه‌ریزی)
13 ـ سید مرتضی هاشمی (در حال برنامه‌ریزی)
14 ـ طیّب حاج رضایی (در حال برنامه‌ریزی)
و حدود 22 شهید دیگر که نام مبارکشان توسط معاونت سیما مطرح شده است تا إن شاء الله در افق سال 1400 هجری شمسی، زندگی مبارک آنها به سریال تبدیل شود:
محمدابراهیم همت، شهید نامجو، شهید حسین خرازی، شهید احمد کاظمی، شهید محسن وزوایی، شهید حسن باقری، شهید علی هاشمی، شهید آبشناسان، شهید فکری، شهید اسماعیل دقایقی، شهید ردانی‌پور، شهید ستاری، شهید عباس دوران، شهید ناجیان، شهید محمدتقی رضوی، شهید حسن شوریده، شهید فلاحی، شهید رضا دستواره، شهید یوسف کلاهدوز، شهید مجید زین‌الدین، شهید ناهیدی، شهید محلاتی.
ج. متوقف مانده‌ها
1 ـ چمران (سریال «چ. مثل چمران»، به تهیه کنندگی حبیب الله کاسه‌ساز، که تا پایان سال 1385 تحقیقات آن زیر نظر حاتمی‌کیا انجام شد ولی به سبب خبر رسانی‌های متعدد تهیه کننده به خبرگزاری‌ها و مخالفت حاتمی‌کیا، در نهایت کارگردان نامه‌ای نوشت و استعفا کرد)
2 ـ محمدعلی رجایی (پوران درخشنده در سال 1386 از تحقیقات شخصی خود در رابطه با ساخت یک فیلم از زندگی او خبر داد. گروه تاریخ شبکه اول نیز در سال 1384 از اتمام فیلمنامه «دولت عشق» خبرهایی منتشر کرده بود)
3 ـ علی‌اکبر ابوترابی (فیلمنامه: به سرپرستی مهدی سجاده‌چی، در مؤسسه فرهنگی پیام آزادگان). مقرر بود آقایان جلالی و آخوندی تهیه کنندۀ این کار باشند و محمدحسین لطیفی آن را بسازد. لکن لطیفی فیلم ضعیف از پاریس تا پاریس را بر این فیلم ترجیح داد و به پاریس رفت. کار فعلاً متوقف است.
* امیر اهوارکی
چرا اینطور است؟ چرا فیلمسازان ما به جای داستان واقعی زندگی شهدا که نوعی معجزه محسوب می‌شود و ضمناً مردم را به خدا دعوت می‌کند ترجیح می‌دهند تخیل کنند؟ آیا نتیجۀ این تخیلات این نیست که شخص فیلمساز مخاطبان فیلم را به خود فرا می‌خواند؟ متأسفانه نویسندگان فیلمنامه اهل تحقیق و پژوهش نیستند و ترجیح می‌دهند در کنج عافیت مرغ خیال خود را پرواز دهند. اما چه باید گفت وقتی که آن مرغ کذایی حتی به دامنۀ آن قله‌هایی که شهدا فتح کرده‌اند نیز نمی‌رسد.
به نظر می رسد برای ساخت فیلمی در خصوص زندگی شهدای عزیز که بالاترین درجۀ خلوص را در میان بندگان خدا دارند، باید نخست از حضرت حق اذن بگیریم. این اولاً برای سازندگان فیلم لازم است تا لیاقت یابند که دربارۀ بندگان خاص خدا سخن بگویند، و ثانیاً جواز مخصوص بگیرند برای شهرت دادن آن شهید مخلصی که همه چیزش را برای خداوند داده و نمی‌خواسته که در نزد مردم شناخته شود. بدون رعایت این اذن دخول‌ها (که اغلب نیز مراعات نمی‌شود)، نتیجه در بهترین حالت و شرایط، یک فیلم بی‌لطف و صفا خواهد شد که چشم‌ها را پر می‌کند اما بر دل نمی‌نشیند.
ذیلاً نگاهی می‌اندازیم به فهرست فیلم‌های داستانی سینما و تلویزیون که از زندگی شهدای انقلاب و جنگ تحمیلی ساخته شده‌اند. امید است که در یک نوبت دیگر به مسئلۀ آزادگان عزیز و آن سه چهار فیلم فاجعه‌بار که دربارۀ آنها ساخته شده است بپردازیم.
فهرست فیلم و سریال‌ها دربارۀ شهدای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس
الف. ساخته شده‌ها
1 ـ عباس دوران (1361 - 1329) خلبان جنگنده، سینمایی عبور از خط سرخ/ جمال شورجه (1374). علی دهکردی در نقش عباس دوران
2 ـ علی اکبر شیرودی (1360 - 1334) خلبان هلی‌کوپتر: سریال سیمرغ/ حسین قاسمی جامی (1374). محمد جوزانی در نقش شهید شیرودی. پخش: شبکه اول سیما، 1375
3 ـ احمد کشوری (1359 - 1332) خلبان هلی‌کوپتر: سریال سیمرغ (1374). سید جواد هاشمی در نقش شهید کشوری
4 ـ محمد حسین فهمیده (1359 - 1346): سریال بچه‌های بهشت/ حسین قاسمی جامی (1378)
5 ـ محمد علی رجایی (1360 - 1312): سریال دولت عشق/ حمید بهمنی (1380). سید جواد هاشمی در نقش شهید رجایی. پخش: این سریال ضعیف نهایتاً در قالب یک تله فیلم تدوین و در شهریور 1390 (هفتۀ دولت) از شبکۀ دوم سیما پخش شد. همچنین در شهریور 1391 از شبکه نمایش بازپخش شد.
6 ـ شهید سید محمدحسین بهشتی (1360 - 1307): تله فیلم لوح فشرده در خصوص زندگی آن شهید در مدت اقامت او در آلمان، محصول گروه تاریخ شبکه اول
7 ـ عبدالحسین برونسی (1363 - 1321): سینمایی به کبودی یاس/ جواد اردکانی (1387). داوود عین‌آبادی در نقش شهید برونسی. اکران: از 23 بهمن 1388 (تک سئانس در پنج سینمای تهران). این فیلم بر اساس کتاب خاک‌های نرم کوشک نوشتۀ سعید عاکف ساخته شده است. رهبر انقلاب در دیدار با کارگردانان در 23 خرداد 1385 این کتاب را به آنها توصیه کرده بود.
8 ـ محمود کاوه (1365-1340): سریال ـ سینمایی شور شیرین/ جواد اردکانی (1390). حمید عمارلو در نقش شهید کاوه. اکران: از 8 تیر 1391 در سینماهای کشور. این نسخۀ تدوین‌شده در واقع خلاصۀ یک سریال پنج قسمتی است که در آینده از تلویزیون پخش خواهد شد.
9 ـ عباس بابایی (1366 - 1329) خلبان هواپیمای جنگی: سریال شوق پرواز/ یدالله صمدی (1390)، 24 قسمت. شهاب حسینی در نقش عباس بابایی. محصول گروه تلویزیونی شاهد. پخش: شهریور تا بهمن 1390.
10 ـ محمد جواد تندگویان (1360؟ - 1329): سریال جاودانگی/ اکبر منصور فلاح (1388). محمد متین اوجانی بازیگر نقش شهید تندگویان. پخش: شبکه سوم سیما، آذر 1390
11 ـ مرتضی جاویدی (1360 - 1337) فرمانده گردان فجر استان فارس در والفجر 2: تله فیلم اشلو/ صادق پروین آشتیانی (1389)، محصول سیمافیلم. پخش: مهر 1390
12 ـ بهنام محمدی (1359 - 1345) شهید نوجوان خرمشهری: سینمایی بزرگ مرد کوچک، به کارگردانی صادق دقیقی (1391). محمدجواد سلام‌پور در نقش بهنام محمدی. نخستین نمایش: جشنواره مقاومت (مهر 1391، کرمان)
13 ـ حسن باقری (1361 - 1334): سریال آخرین روزهای زمستان، به کارگردانی محمدحسین مهدویان، مستند ـ داستانی، در 10 قسمت، محصول گروه حماسه و دفاع شبکه اول. پخش: از روز جمعه 7 مهر 1391، ساعت 20، شبکه اول سیما
ب. در مرحل، تولید، نگارش فیلمنامه یا تحقیق:
1 ـ شهید علی هاشمی (سینمایی «یوسف هور»، آمادۀ نمایش)، به کارگردانی علی‌اصغر شادروان
2 ـ مصطفی چمران (سینمایی «چ»، در مرحلۀ فیلمبرداری)، ماجرای حماسۀ پاوه. به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا
3 ـ مهدی زین‌الدین (اتمام نگارش فیلمنامه در مؤسسه شاهد)، به تهیه‌کنندگی جواد نوروزبیگی
4 ـ مهدی باکری (در دستور کار استانداری آذربایجان غربی و مرکز سیمافیلم)، نویسنده و کارگردان: احمد مرادپور ــ در مرحله تحقیق و نگارش. فعلاً بدون متولی و بلکه متوقف است.
5 ـ محمد بروجردی (در مرحلۀ نگارش)، محصول شبکه اول، سریال زندگی او پس از مقداری تحقیقات خوب و گسترده توسط محمود غلامی، مدتی متوقف و مجدداً با یک گروه جدید در دستور کار قرار گرفته است
6 ـ ناهید فاتحی کرجو (در مرحلۀ تحقیق و نگارش فیلمنامه در بسیج جامعۀ زنان کشور)
7 ـ شهدای ترور (در مرحله پیش تولید). نویسنده و کارگردان محمدحسین مهدویان، گروه حماسه و دفاع شبکه اول
8 ـ نورعلی شوشتری (در مرحلۀ پیش تولید)، فیلمنامه: جواد ستوده‌نیا، تهیه کننده: ابراهیم اصغری
9 ـ علی صیاد شیرازی (در آغاز تحقیق)، فیلمنامه: فرهاد توحیدی، تهیه کننده: جواد نوروزبیگی
10 ـ مرتضی مطهری (در دستور کار معاونت سیما)
11 ـ احمد متوسلیان (نوشتۀ بهزاد بهزادپور)
12 ـ سپهبد محمدولی قرنی (در حال برنامه‌ریزی)
13 ـ سید مرتضی هاشمی (در حال برنامه‌ریزی)
14 ـ طیّب حاج رضایی (در حال برنامه‌ریزی)
و حدود 22 شهید دیگر که نام مبارکشان توسط معاونت سیما مطرح شده است تا إن شاء الله در افق سال 1400 هجری شمسی، زندگی مبارک آنها به سریال تبدیل شود:
محمدابراهیم همت، شهید نامجو، شهید حسین خرازی، شهید احمد کاظمی، شهید محسن وزوایی، شهید حسن باقری، شهید علی هاشمی، شهید آبشناسان، شهید فکری، شهید اسماعیل دقایقی، شهید ردانی‌پور، شهید ستاری، شهید عباس دوران، شهید ناجیان، شهید محمدتقی رضوی، شهید حسن شوریده، شهید فلاحی، شهید رضا دستواره، شهید یوسف کلاهدوز، شهید مجید زین‌الدین، شهید ناهیدی، شهید محلاتی.
ج. متوقف مانده‌ها
1 ـ چمران (سریال «چ. مثل چمران»، به تهیه کنندگی حبیب الله کاسه‌ساز، که تا پایان سال 1385 تحقیقات آن زیر نظر حاتمی‌کیا انجام شد ولی به سبب خبر رسانی‌های متعدد تهیه کننده به خبرگزاری‌ها و مخالفت حاتمی‌کیا، در نهایت کارگردان نامه‌ای نوشت و استعفا کرد)
2 ـ محمدعلی رجایی (پوران درخشنده در سال 1386 از تحقیقات شخصی خود در رابطه با ساخت یک فیلم از زندگی او خبر داد. گروه تاریخ شبکه اول نیز در سال 1384 از اتمام فیلمنامه «دولت عشق» خبرهایی منتشر کرده بود)
3 ـ علی‌اکبر ابوترابی (فیلمنامه: به سرپرستی مهدی سجاده‌چی، در مؤسسه فرهنگی پیام آزادگان). مقرر بود آقایان جلالی و آخوندی تهیه کنندۀ این کار باشند و محمدحسین لطیفی آن را بسازد. لکن لطیفی فیلم ضعیف از پاریس تا پاریس را بر این فیلم ترجیح داد و به پاریس رفت. کار فعلاً متوقف است.
* امیر اهوارکی