به گزارش مشرق، پایگاه اطلاع رسانی حج نوشت: مدینه شهر پیامبر است... شهری که رسول خدا(ص) ده سال از عمر خویش را در آن گذرانده است ... شهر مهاجر و انصار، شهر اوس و خزرج، شهر بدر، احد، احزاب، شهر بقیع، قبرهای بزرگواران بی نشان، مسجد النبی (ص) و کوچه های بنی هاشم ... در جای جای این شهرآثار گام های پیامبر را می بینی ... آهسته گام بردار که بر جای قدم های او پا می گذاری.
مسجد قبا
خانه، خانه خداست، اولین بهانه سلوک، اولین نماز عاشقانه در حریم عشق. اولین مسجد، اولین میعادگاه، اولین سایه سار... همیشه اولین ها قدری مهم تر است. مسجد اول، یعنی قرار اولِ دل؛ آن جا که گرد هم آمدند اولین عاشقان. آن جا که قرار قامت های سپیدپوش شد.
مسجد اول، یعنی میعاد، یعنی میعادگاه دسته دسته پرنده های مهاجر و خانگی مدینه که گرد سیمرغ، طواف عشق می کنند. سیمرغ، رخصت ساختن اگر بدهد، هر برگ، هر شاخه، هر تکه چوب، زبان باز می کند به شکرانه این که در بنای رفیع عشق و نور سهیم است.
تاریخچه ساخت مسجد قبا
قبا دهکدهای خوش آب و هوا و از جمله مناطق زراعي و پر آب اطراف مدینه به شمار ميآید. به همین دلیل نخلستان هاي زیادي در قبا وجود داشته و دارد و به دلیل واقع شدن در جنوب شهر، اولین محلی ست که از رسول خدا استقبال کرد. پیامبر (ص) پس از ورود به مدینه در روز دوشنبه 12 ربیع الاول در توقف چهار روزه اش با کمک اصحاب و یارانش اولین مسجد را که «قبا» نامگذاري شد در همین مکان بنا نمود. این مکان در آن زمان بیش از یک فرسخ با یثرب فاصله داشت.
در اطراف این مسجد دیواري از سنگ هاي حره کشیده شد و تا زمان توسعه ولید، سقف نداشت یا اگر هم داشت از همان شاخههاي خرما بود. پیامبر در این مدت در منزل کلثوم بن هدم میهمان بود و در منزل سعد بن خیثمه با مردم ملاقات ميکرد. این دو منزل در سمت قبله مسجد قبا بوده و در توسعه اخیر مسجد قبا دردرون مسجد قرار گرفته است. پیامبر گرامی اسلام (ص)، پس از ترک قبا به خانه ابو ایوب در یثرب (مدینه) وارد شد و به برکت حضور ایشان، مادر ابو ایوب که نابینا بود شفا یافت و بینا شد.
رسول خدا بعدها نیز که در مرکز مدینه ساکن شد، هرهفته،گاه روزهاي شنبه و گاه دوشنبه به قبا ميآمد و در این مسجد نمازميگزارد. ساکنان قبا نوعاً ازچهرههاي بسیار خوب اصحاب آن حضرت بودند.در آخرین دهه اول هجری، عمر بن عبد العزیز به دستور ولید بناي اولیه مسجد قبا راتخریب کرد و از نو بنایي استوار بر پا کرد و براي آن رواق هایي نیز ساخت. بعدها نیز این مسجد به دست جواد اصفهاني، یکي از وزراي حکام موصل، در سال 555 قمري بازسازي شد و پس از تغییرات دیگر در سال 1388 قمري ملک فیصل رواق هاي آن را در جهت شرقي مسجد توسعه داد.
قابل ذکر است که در پشت این مسجد منزلی بوده است متعلق به امیرالمومنین(ع) و جلوی مسجد چاه آب شیرینی که فعلاً اثری از آن نیست. گفته شده است که انگشتر پیغمبر در آن چاه افتاد و بدین جهت «چاه انگشتر» نامیده شده است. (1)
در باب ساخت این مسجد در کتاب تفسیر المیزان آمده است: « جماعتی از بنی عمروبن عوف مسجد قبا را ساختند و از پیامبر تقاضا کردند که در آن نماز بخواند. و پیامبر نیز چنین کرد و در آن نماز خواند. پس جماعتی از بنی غنم بن عوف به آن ها حسادت کردند، این ها افرادی منافق بودند مسجدی در کنار مسجد قبا ساختند تا به وحدت مومنین ضربه بزنند و بین مومنین تفرقه ایجاد کنند. آن ها به انتظار ابن عامر راهب نشستند. او کسی بود که به آن ها وعده داده بود با سپاهی از روم به حمایت آنان در جنگ با پیامبر خواهد آمد. خداوند پیامبر را از نیات پلید آنان مطلع کرد ولی ایشان سوگند یاد کردند از ساختن این مسجد قصد خیر دارند. خداوند شهادت داد که این افراد کاذب و دروغگو هستند.» (2)
بنا به نقل روایات بسیار، مسجد قبا مصداق آیه« لمسجد اسسعلي التقوي من اول یوم احقان تقوم فیه »(3) ميباشد. این آیه اشاره به این نکته داردکه این مسجد از روز نخست بر پایه تقواساخته شده و لذا سزاوار است تا رسول خدا نه در مسجد ضرار که در این مسجد نماز بگزارد. به دلیل نزول همین آیه در شان مسجد قبا، در آن زمان مسجد قبا را به نام «مسجدالتقوي» ميشناختند. پیامبر در این مورد فرموده است: « هر کس در مسجد قبا نماز بخواند ثوابش معادل با ثواب عمره است.» (4) و در باب پاداش نماز گزاردن در قبا می فرمایند: « الصلاه فی مسجد قبا کعمره» نماز در مسجد قبا مانند (پاداش) عمره است. (5)
فضیلت های مسجد قبا
در فضیلت مسجد قبا روایات زیادی است. از جمله این که: دو رکعت نماز در مسجد قبا برابر با حج عمره است. همچنین در کتب صحاح و سنن آمده است که رسول خدا هر شنبه با پای پیاده یا سواره به مسجد قبا می آمده و در آن نماز می گزاردند.
پیامبر اسلام نیز در باب فضایل این مسجد فرموده است: « دو رکعت نماز در مسجد قبا برای من بهتر از آن است که دوباره به بیت المقدس بروم، اگر می دانستند در قبا چیست جگرهای شتران را می زدند و به سوی آن می تاختند تا از فضیلت آن بهره مند شوند.»
حدود مسجد قبا
مسجد قبا هم اکنون یکي از مهم ترین و زیباترین مساجدي است که در محدوده فعلي مدینه قرار دارد، چرا که با توسعه شهر، قبا نیز در محدوده مدینه قرار گرفته است. بناي جدید آن مربوط به سال 1406 هجري قمري می باشد وکتیبهاي سنگي که مربوط به این بازسازي است نیز در بیرون مسجد نصب شده است. مساحت تقریبي این مسجد که در منطقه قبا که در فاصله شش کیلومتری جنوب مسجدالنبی قرار دارد و بناهاي جانبي مربوط به آن، به 13500 متر مربع می‌رسد و به شکل زیبایي با 4 مناره با 47 متر طول ساخته شده است و گنجایش 20 هزار نمازگزار را دارد.
منابع:
1. سامعی، احمد.راهنمای زائران مکه و مدینه. ص 330.
2. سلیم الحسن: مختصر المیزان فی تفسیر القرآن، ص 204.
3. قرآن مجید. سوره توبه/آیه 107.
4. باقر نجفی، سید محمد: مدینه شناسی، ج 1، ص 11.
5. محمدی ری شهری، برکات سرزمین وحی، ص 309، به نقل از: سنن الترمذی.
مسجد قبا
خانه، خانه خداست، اولین بهانه سلوک، اولین نماز عاشقانه در حریم عشق. اولین مسجد، اولین میعادگاه، اولین سایه سار... همیشه اولین ها قدری مهم تر است. مسجد اول، یعنی قرار اولِ دل؛ آن جا که گرد هم آمدند اولین عاشقان. آن جا که قرار قامت های سپیدپوش شد.
مسجد اول، یعنی میعاد، یعنی میعادگاه دسته دسته پرنده های مهاجر و خانگی مدینه که گرد سیمرغ، طواف عشق می کنند. سیمرغ، رخصت ساختن اگر بدهد، هر برگ، هر شاخه، هر تکه چوب، زبان باز می کند به شکرانه این که در بنای رفیع عشق و نور سهیم است.
تاریخچه ساخت مسجد قبا
قبا دهکدهای خوش آب و هوا و از جمله مناطق زراعي و پر آب اطراف مدینه به شمار ميآید. به همین دلیل نخلستان هاي زیادي در قبا وجود داشته و دارد و به دلیل واقع شدن در جنوب شهر، اولین محلی ست که از رسول خدا استقبال کرد. پیامبر (ص) پس از ورود به مدینه در روز دوشنبه 12 ربیع الاول در توقف چهار روزه اش با کمک اصحاب و یارانش اولین مسجد را که «قبا» نامگذاري شد در همین مکان بنا نمود. این مکان در آن زمان بیش از یک فرسخ با یثرب فاصله داشت.
در اطراف این مسجد دیواري از سنگ هاي حره کشیده شد و تا زمان توسعه ولید، سقف نداشت یا اگر هم داشت از همان شاخههاي خرما بود. پیامبر در این مدت در منزل کلثوم بن هدم میهمان بود و در منزل سعد بن خیثمه با مردم ملاقات ميکرد. این دو منزل در سمت قبله مسجد قبا بوده و در توسعه اخیر مسجد قبا دردرون مسجد قرار گرفته است. پیامبر گرامی اسلام (ص)، پس از ترک قبا به خانه ابو ایوب در یثرب (مدینه) وارد شد و به برکت حضور ایشان، مادر ابو ایوب که نابینا بود شفا یافت و بینا شد.
رسول خدا بعدها نیز که در مرکز مدینه ساکن شد، هرهفته،گاه روزهاي شنبه و گاه دوشنبه به قبا ميآمد و در این مسجد نمازميگزارد. ساکنان قبا نوعاً ازچهرههاي بسیار خوب اصحاب آن حضرت بودند.در آخرین دهه اول هجری، عمر بن عبد العزیز به دستور ولید بناي اولیه مسجد قبا راتخریب کرد و از نو بنایي استوار بر پا کرد و براي آن رواق هایي نیز ساخت. بعدها نیز این مسجد به دست جواد اصفهاني، یکي از وزراي حکام موصل، در سال 555 قمري بازسازي شد و پس از تغییرات دیگر در سال 1388 قمري ملک فیصل رواق هاي آن را در جهت شرقي مسجد توسعه داد.
قابل ذکر است که در پشت این مسجد منزلی بوده است متعلق به امیرالمومنین(ع) و جلوی مسجد چاه آب شیرینی که فعلاً اثری از آن نیست. گفته شده است که انگشتر پیغمبر در آن چاه افتاد و بدین جهت «چاه انگشتر» نامیده شده است. (1)
در باب ساخت این مسجد در کتاب تفسیر المیزان آمده است: « جماعتی از بنی عمروبن عوف مسجد قبا را ساختند و از پیامبر تقاضا کردند که در آن نماز بخواند. و پیامبر نیز چنین کرد و در آن نماز خواند. پس جماعتی از بنی غنم بن عوف به آن ها حسادت کردند، این ها افرادی منافق بودند مسجدی در کنار مسجد قبا ساختند تا به وحدت مومنین ضربه بزنند و بین مومنین تفرقه ایجاد کنند. آن ها به انتظار ابن عامر راهب نشستند. او کسی بود که به آن ها وعده داده بود با سپاهی از روم به حمایت آنان در جنگ با پیامبر خواهد آمد. خداوند پیامبر را از نیات پلید آنان مطلع کرد ولی ایشان سوگند یاد کردند از ساختن این مسجد قصد خیر دارند. خداوند شهادت داد که این افراد کاذب و دروغگو هستند.» (2)
بنا به نقل روایات بسیار، مسجد قبا مصداق آیه« لمسجد اسسعلي التقوي من اول یوم احقان تقوم فیه »(3) ميباشد. این آیه اشاره به این نکته داردکه این مسجد از روز نخست بر پایه تقواساخته شده و لذا سزاوار است تا رسول خدا نه در مسجد ضرار که در این مسجد نماز بگزارد. به دلیل نزول همین آیه در شان مسجد قبا، در آن زمان مسجد قبا را به نام «مسجدالتقوي» ميشناختند. پیامبر در این مورد فرموده است: « هر کس در مسجد قبا نماز بخواند ثوابش معادل با ثواب عمره است.» (4) و در باب پاداش نماز گزاردن در قبا می فرمایند: « الصلاه فی مسجد قبا کعمره» نماز در مسجد قبا مانند (پاداش) عمره است. (5)
فضیلت های مسجد قبا
در فضیلت مسجد قبا روایات زیادی است. از جمله این که: دو رکعت نماز در مسجد قبا برابر با حج عمره است. همچنین در کتب صحاح و سنن آمده است که رسول خدا هر شنبه با پای پیاده یا سواره به مسجد قبا می آمده و در آن نماز می گزاردند.
پیامبر اسلام نیز در باب فضایل این مسجد فرموده است: « دو رکعت نماز در مسجد قبا برای من بهتر از آن است که دوباره به بیت المقدس بروم، اگر می دانستند در قبا چیست جگرهای شتران را می زدند و به سوی آن می تاختند تا از فضیلت آن بهره مند شوند.»
حدود مسجد قبا
مسجد قبا هم اکنون یکي از مهم ترین و زیباترین مساجدي است که در محدوده فعلي مدینه قرار دارد، چرا که با توسعه شهر، قبا نیز در محدوده مدینه قرار گرفته است. بناي جدید آن مربوط به سال 1406 هجري قمري می باشد وکتیبهاي سنگي که مربوط به این بازسازي است نیز در بیرون مسجد نصب شده است. مساحت تقریبي این مسجد که در منطقه قبا که در فاصله شش کیلومتری جنوب مسجدالنبی قرار دارد و بناهاي جانبي مربوط به آن، به 13500 متر مربع می‌رسد و به شکل زیبایي با 4 مناره با 47 متر طول ساخته شده است و گنجایش 20 هزار نمازگزار را دارد.
منابع:
1. سامعی، احمد.راهنمای زائران مکه و مدینه. ص 330.
2. سلیم الحسن: مختصر المیزان فی تفسیر القرآن، ص 204.
3. قرآن مجید. سوره توبه/آیه 107.
4. باقر نجفی، سید محمد: مدینه شناسی، ج 1، ص 11.
5. محمدی ری شهری، برکات سرزمین وحی، ص 309، به نقل از: سنن الترمذی.