کد خبر 1629983
تاریخ انتشار: ۱۵ مرداد ۱۴۰۳ - ۰۱:۵۳

به گزارش مشرق، کانال تلگرامی فحوا نوشت:

امتزاج علم و دین، حول محور مسجد

رمز این مسئله که وحی اسلامی به صورت کتاب بوده، عملاً علم و دین را از یکدیگر جدایی‌ناپذیر ساخته است. لذا نخستین محلی که در جهان اسلام تعلیم در آن صورت گرفت، مسجد بود. نخستین محافل علمیِ اسلامی، همان «حلقه»های علمیِ داخل مسجد بود که در آن، مدرّس به ستون یا دیواری تکیه می‌زد و شاگردان به دور او حلقه می‌زدند و مطالب آموزشی بیان می‌شد و در پی آن، سؤال و جواب درمی‌گرفت.

سپس در سیر تطوّرِ محافل علمی، «مکتب» شکل گرفت که در جوار مسجد و حاوی شکل جدیدتری از علم‌آموزی بود؛ اما تدریجاً از دل این دو محفل آموزشی، محفل جدیدی به نام «مدرسه» صورت یافت که به گفتۀ محققان، برگرفته از الگوی مدرسه در ایران باستان بود و به‌مثابۀ مکمل مکتب‌خانه، خاستگاه نوعی تحصیلاتِ پیشاعالیه محسوب می‌شد. این مدارس بیشتر در کنار مسجد جامع، بازار یا میدان [اصلی] شهر بنا می‌شد.

شاید همین درهم‌تنیدگیِ سرنوشت علم و دین در تمدن اسلامی بوده که موجب شده در زبان عربی، دو واژه «جامع» (به معنای مسجد بزرگ شهر) و «جامعه» (دانشگاه) هم‌خانواده باشند.
از این گذشته، در دهه‌های نخستینِ تاریخ اسلام، مساجد گذشته از جایی برای پرستش و حتی علم‌آموزی، به مثابۀ دادگاه قاضی، مهمان‌سرای غریبان و بیگانگان و مهم‌تر از آن، جای اصلی در یک شهر یا همان مرکز شهر (به معنای هویتیِ آن) به حساب می‌آمد؛ یعنی محلی که علاوه بر فعالیت‌های دینی، بسیاری از فعالیت‌های علمی، قضایی، اجتماعی و فرهنگی نیز حول محور آن صورت می‌گرفت و این رفتارشناسیِ مسلمانان، به‌ویژه متأثر از رهبریِ شخص پیامبر (در بدو امر)، منطبق بر جایگاه قرآنیِ مسجد بود.

پایان سخن آنکه این رویکردِ مسجدمحور، امروز می‌تواند با لحاظ کردن اقتضائات زمانه، برای اقدامات علمی و فرهنگی‌مان الگوآفرین باشد؛ چنانکه بسیاری از اقدامات علمی و فرهنگیِ جامعه، به جای آنکه حول محور سرای محله‌ها، فرهنگ‌سراها، مال‌ها و خلاصه اماکن رنگارنگی از این جنس شکل گیرد، با محوریت مسجد صورت پذیرد تا تدریجاً این وجه هویتیِ مسجد نیز به جای نخستینِ خود بازگردد.

منابع:
- سید حسین نصر، علم و تمدن در اسلام، ترجمۀ احمد آرام؛
- منیرالدین احمد، نهاد آموزش اسلامی، ترجمۀ محمدحسین ساکت؛
- سید محمود نجاتی حسینی، تبارشناسی کلاس درس در ایران.

*بازنشر مطالب شبکه‌های اجتماعی به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان از فضای این شبکه‌ها منتشر می‌شود.