در بعضی از روایات آمده است، شب های دهگانه ای که قرآن در سوره "والفجر ولیال عشر" به آن سوگند یاد کرده است، شب های دهه اول این ماه شریف است و این سوگند به خاطر عظمت آن است.
خداوند در سوره حج (آیه 28) ضمن بیان فریضه بزرگ ˈحجˈ سخن از ˈایام معلوماتˈ گفته است که مومنان باید در آن به یاد خدا باشند. یکی از تفسیرهای معروف ˈایام معلوماتˈ که در روایات نیز آمده است، 10 روز اول ماه ذی الحجه است.
در حدیثی از رسول خدا (ص) می خوانیم که عبادت و کار نیک در هیچ ایامی به اندازه این ایام (ده روز اول ماه ذی الحجه) فضیلت ندارد.
افزون بر اینها، هم صدا شدن با زوار خانه خدا در این ماه، و یاد و خاطره مراسم باشکوه حج و معنویت و برکات آن، حال و هوای دیگری به انسان می دهد بویژه برای کسانی که در سلک زوار سعادتمند خانه خدا قرار گرفته اند، یا با یاد و خاطره آنها همراهند.
وجود دو عید مهم اسلامی عید قربان (عید اضحی) و عید غدیر (عید ولایت) و روز ˈعرفهˈ و خاطره دعای عجیب و بسیار گرانبهای امام حسین (ع) در عرفات، شکوه و عظمت خاصی به این ماه بخشیده، و سزاوار است همه مومنان از فضای آکنده از معنویت این ماه غافل نشوند و در خودسازی و تهذیب نفس بکوشند.
* روز اول ماه
منزه است خدای صاحب عزت بلند و والا منزه است صاحب شوکت مرتفع و بزرگ، منزه است صاحب فرمانروایی گرانمایه و دیرینه منزه است آن کس که بیند جای پای مور را بر روی سنگ خارا، منزه است آن کس که بیند رد عبور پرنده را در هوا منزه است آن کس که فقط او چنین است و جز او چنین نیست.
همچنین نقل شده است که نیم ساعت قبل از ظهر، دو رکعت نماز بگذارد و در هر رکعت، یک مرتبه سوره حمد و ده مرتبه سوره قل هو الله و ده مرتبه آیه الکرسی و ده مرتبه سوره انا انزلناه را بخواند.
ترویه یعنی ذخیره کردن آب، در این روز زئران خانه خدا از مکه به منی رهسپار شده تا شب را در آنجا گذرانده و صبح روز بعد خود را برای عرفات آماده کنند.
ترویه به معنای ذخیره کردن آب است و چون در این روز حجاج باید برای توقف در عرفات و بیتوته در مشعرالحرام و انجام اعمال خاص منی، به فکر ذخیره آب می بودند، به آن (یوم الترویه) گفته می‌شود.
چون در گذشته در صحرای عرفات آب نبود، در این روز برای آب دادن به حجاج از مکه آب می بردند، از این رو به این روز روز "آب رسانی" می گویند.
در این روز حجاج با نیت تمتع، از مکه به منی محرم می شوند، شب را در آنجا به سر می بردند و صبح خود را به عرفات می رسانند. این روز مقدمه ای برای انجام مراسم روز عرفه است.
این نام از حج ابراهیم (علیه السلام) و اسماعیل (علیه السلام) به یادگار مانده است، چرا که جبرئیل به آنها توصیه کرد برای عرفات، مشعر و منا با خود آب بردارند. همچنین در این روز کاروان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) در حجة الوداع از مکه خارج و از راه منی به سوی عرفات رهسپار شدند.
این روز، از روزهای مهم ذیحجه است و بر اساس روایتی از امام جعفر صادق (علیه السلام) روزه گرفتن در آن، کفاره شصت سال آدمی است.
1- روزه
محمدبن ابی عمیر از یکی از یارانش از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: روزه روز ترویه کفاره گناهان یک سال و روزه روز عرفه کفاره گناهان دو سال است.
2- غسل
محدث قمی در مفاتیح الجنان روزه این روز را برابر با کفاره شصت سال برشمرده است و آورده است که شیخ شهید غسل این روز را مستحب دانسته است.
در این روز امام حسین (علیه السلام) نامه ای به کوفه برای مسلم بن عقیل فرستاد با این مضمون که:
«بسم الله الرحمن الرحیم؛ از طرف حسین بن علی بسوی برادران مؤمن و مسلمان؛
سلام علیکم
.... من روز سه شنبه هشتم ماه ذیحجه که روز ترویه است از مکه معظمه بسوی شما حرکت نموده ام. موقعی که فرستاده من بر شما وارد شد در کار خود شتاب کنید و کوشا باشید زیرا من در همین روزها نزد شما خواهم آمد.
والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته»
مورخین خروج امام حسین (علیه السلام) از مکه به سمت کوفه را هشتم ذیحجه یعنی روز ترویه نگاشته اند.
*******
در هر روز از دهه بخواند پنج دعایى را كه حضرت جبرئیل براى حضرت عیسى علیه السلام از جانب حق تعالى هدیه آورده كه در ایام این دهه بخواند و آن پنج دعا این است:
أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ
گواهى مىدهم كه نیست معبود حقى جز خداى كه یگانه است و شریك ندارد مر او راست پادشاهى و ستایش او را سزد
بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَى كُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
و خوبى و نیكى به دست قدرت اوست و او بر هر چیزى تواناست
أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیكَ لَهُ أَحَداً صَمَداً لَمْ یَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لاَ وَلَداً
گواهى مى دهم كه خدایى جز ذات یگانه پروردگار نیست كه شریك ندارد یكتا و بى نیاز است همسر و فرزند نگیرد
أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیكَ لَهُ
گواهى مىدهم كه معبود حقى جز پروردگار یگانه نیست كه شریك ندارد
أَحَداً صَمَداً لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ
یكتا و بى نیاز است فرزند ندارد و فرزند نبوده و نباشد برایش همتا احدى
أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ
گواهم كه نیست معبود حقى جز خداى یگانه كه شریك ندارد از اوست ملك و پادشاهى و ستایش و حمد مرا او راست
یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لاَ یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَى كُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
زنده كند و بمیراند و او زنده است نمیرد به دست اوست خیر و او بر هر چیز تواناست
حَسْبِیَ اللَّهُ وَ كَفَى سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ دَعَا لَیْسَ وَرَاءَ اللَّهِ مُنْتَهَى
بس است مر خدا را و كافى است شنود خدا از هر كه دعا كند نیست وراء خدا نهایتى
أَشْهَدُ لِلَّهِ بِمَا دَعَا وَ أَنَّهُ بَرِیءٌ مِمَّنْ تَبَرَّأَ وَ أَنَّ لِلَّهِ الْآخِرَةَ وَ الْأُولَى
گواهى دهم براى خدا بدان چه دعوت كرده و به اینكه بیزار است از هر كه تبرى جوید و اینكه از خداست آخرت و دنیا.
پس حضرت عیسى علیه السلام ثواب بسیارى نقل كرده براى خواندن هر یك از این پنج دعا را صد مرتبه و دور نیست چنانكه علامه مجلسى رحمة الله علیه فرموده اگر كسى هر روز هر یك از این دعاها را ده مرتبه بخواند عمل به روایت كرده باشد و اگر هر روز هر یك را صد مرتبه بخواند بهتر خواهد بود.
برخی اعمال مشترک دهه اول ذی الحجه
امام صادق (ع) می فرماید: پدرم حضرت امام باقر (ع) به من فرمود: پسرم! در دهه نخست از ماه ذی الحجه، هر شب میان نماز مغرب و عشا این دو رکعت نماز را ترک مکن:
خواندن دو ركعت نماز ما بین مغرب و عشا در تمام شبهاى این دهه در هر ركعت بعد از حمد بخواند یك مرتبه توحید و آیه
وَ وَاعَدْنَا مُوسَى ثَلاَثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً
وَ قَالَ مُوسَى لِأَخِیهِ هَارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَ أَصْلِحْ وَ لاَ تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ
و وعده گذاشتیم با موسى سى شب و تمدیدش كردیمده شب دیگر پس تمام شد میقات پروردگارش چهل شب، و موسى به برادرش هارون گفت جانشین من باش در قومم و مصلح باش و به راه مفسده جویان مرو.
اگر چنین کنی، در ثواب حاجیان، و اعمال حج آنها شریک می شوی.
همچنین در روایتی از امام موسی کاظم (ع) نقل شده است که هر کس 9 روز اول ذی الحجه را روزه بدارد، خداوند ثواب روزه تمام عمر را برای او می نویسد.
وقایع ذی الحجه
ازدواج حضرت فاطمه با امیرالمومنین علی (ع)، روز ششم ذیحجه سال دوم
شهادت امام محمدباقر(ع) ، روز هفتم ذیحجه سال ۱۱۴ قمری
ترویه و کوچ حاجیان از مکه
شهادت مسلم بن عقیل در سال ۵۹ قمری
انتصاب امیرالمومنین علی (ع) به جانشینی پیامبر (ص) و عید سعید غدیر، روز هجدهم سال دهم
قتل عثمان بن عفان خلیفه سوم، روز هجدهم سال ۳۵
مباهله پیامبر (ص)، روز بیست و چهارم
بیعت مردم با امام علی (ع) و تصدی خلافت ظاهری امام ، روز بیست و پنجم ذیحجه سال ۳۵ قمری
قتل عمر خطاب به دست ابولؤلؤ، روز بیست و نهم
روز نهم این ماه عرفه و روز دهم نیز روز عید قربان است.
مناسبتهاي ماه ذي الحجة
| روز |
مناسبت |
| روز اوّل |
- ازدواج آسماني حضرت علي عليه السلام و فاطمه زهرا سلام الله عليها - نزول آیه برائت (سال نهم هجرى) آیه برائت رمزى ناگشوده از بزرگى على (ع) است. در چنین روزى پیامبر اعظم (ص) ابوبکر را با همراهى چهل نفر از مسلمانان روانه مکه ساخت تا در مراسم حج این آیات را بر مسلمانان تلاوت کند. ابوبکر عازم شد ولى هنوز به مکه نرسیده بود که جبرئیل امین مأموریتى دیگر را به پیامبر اعظم (ص) ابلاغ کرد و آن این بود که یا خود این کار را انجام دهد و یا کسى دیگر را به جانشینى از خود براى انجام این کار بفرستد، و ایشان امیر مؤمنان (ع) را براى انجام آن عازم مکه نمود. |
| روز چهارم |
- آخرین حج پیامبر اعظم (ص) (سال دهم هجرى) |
| روز پنجم |
- غزوه سویق (سال دوم هجرى) |
| روز ششم |
- غزوه بحران (سال سوم هجرى) |
| روز هفتم |
- شهادت امام باقر(ع) (سال صد و چهارده هجري) |
| شب و روز نهم |
- شب و روز عرفه : |
| شب و روز دهم |
- اعلان برائت (سال نهم هجرى) |
| روز سيزدهم |
- پیمان عقبه دوم (سال سیزدهم بعثت) آوازه رسول رحمت و مهرورزى سالیان سال بود که در جزیرة العرب طنین افکنده بود وهر روز بر تعداد گروندگان به آئین او بیشتر مى شد. این آوازه، چون کابوسى هولناک براى مشرکان قریش تبدیل شده بود. سال یازدهم بعثت در این ایام شش نفر از اهالى یثرب به دور از چشم قریشیان با پیامبر اعظم (ص) به طور مخفیانه ارتباط برقرار کردند و با او هم پیمان شدند. این رویداد نقطه عطفى در زمینه سازى هجرت پیامبر اعظم (ص) گردید. |
| روز پانزدهم |
- ولادت امام هادی(ع) (سال دویست و دوازده هجری) |
| روز هجدهم |
- عيد غدير(سال دهم هجرى) |
| روز بيست و چهارم |
- روز مباهله (سال دهم هجرى) - و نیز درچنين روزي حضرت علی(ع) انگشتر خود را در حال رکوع به سائل داد و این آیه در شان وی نازل شد: (انما ولیکم الله و رسوله و الذین امنوا الذین یقیمون الصلاه و یوتون الزکاه و هم راکعون) |
| روز بيست و پنجم |
- نزول آيات سوره دهر در شأن اهل بيت(ع) |
| همچنين در اين ماه اتفاقات زير نيز رخ داده اند: - صلح با هیئت اشجع ( سال پنجم هجرى) - ازدواج پيامبر(ص) با ميمونه (سال هفتم هجرى) - سریه ابن ابى العوجاء (سال هفتم هجرى) - سریه عبدالله بن ابى حدرد (سال هفتم هجرى) |
|