گروه بين‌الملل مشرق - مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه ۵+۱ کمتر از ۱۰ روز دیگر در آلماتی قزاقستان از سر گرفته می‌شود، آن هم در شرایطی که خبرگزاری‌های غربی به نقل از مقامات غربی اعلام کرده‌اند که مهم‌ترین مطالبه گروه ۵+۱، تعطیلی مرکز هسته‌ای فردو در ایران است و در ازای آن هم لغو تحریم‌هایی را نشانه رفته‌اند که به‌نظر می‌رسد گره از شرایط پیچیده مذاکرات باز نمی‌کند. در این میان باید به فضاسازی همزمان محافل فکری غرب و موضع‌گیری مغرضانه دبیر کل سازمان ملل هم اشاره کرد که در مصاحبه‌ای بحث برانگیز مدعی اهداف نظامی برنامه‌های هسته‌ای ایران شده است. این مسئله به شائبه طراحی برنامه‌ای هدفمند برای تخریب نشست آلماتی دامن می‌زند.

"محمدفرهاد کلینی" کارشناس مسائل استراتژیک در اين گفت‌وگو خاطرنشان مي‌کند که اگر گروه ۵+۱ با همان پیشنهادهاي تکراری بیاید،‌ از حالا باید مذاکرات را "شکست‌خورده" تلقی کرد.

• مهم‌ترین نقاط مورد اختلاف ایران و گروه ۵+۱ در مذاکرات هسته‌ای چیست؟ بحث تعطیلی فردو در حال حاضر مطرح است، با توجه به اینکه در این مرکز هسته‌ای، غنی‌سازی ۲۰ درصد صورت می‌گیرد و ایران بارها اعلام کرده که می‌تواند بر سر کاهش غنی‌سازی اورانیوم گفت‌وگو کند پس مهم‌ترین نقطه اختلاف طرفین چیست؟

اگر درخواست تعطیلی مرکز هسته‌ای فردو در چارچوب پیشنهادهاي جدید گروه ۵+۱ به ایران پیشنهاد شود، غیرحقوقی و خلاف حقوق اعضای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است و در شرایط کنونی غیر قابل درک است. این بیانگر ورود به پیشنهادات منفی برای عدم حل اساسی موضوع هسته‌ای است. غرب نمی‌تواند رسماً چنین درخواستی نماید زیرا طرفین در گذشته بر مبنای توافق‌نامه منع گسترش تسلیحات هسته‌ای تأکید داشته‌اند و بر طبق قوانین آژانس‌ صراحتاً به حق اعضای عضو بر غنی‌سازی اورانیوم تأکید شده است اما بحث بر سر سطح و کیفیت غنی‌سازی سطح بالا توسط ایران که اکنون در جایگاه صادرکننده مواد غنی‌شده قرار گرفته موضوع دیگری است که طرفین می‌توانند در یک رویکرد سازنده آن را مورد بررسی قرار دهند.

• اما غربی‌ها مکرراً از کاهش غنی‌سازی صحبت می‌کنند و این‌طور القاء می‌کنند که این مسئله مهم‌ترین محور اختلافات است؟

گروه ۵+۱ تا حالا به‌طور رسمی این مسئله را اعلام نکرده است و این مسئله موضع رسمی آنها نبوده است. بیشتر فضای رسانه‌ها و مقامات خارج از صحنه سیاسی و همچنین مراکز فکری در چارچوب ایده‌سازی این مسائل را مطرح کردند. این مسئله در حالی است که رفتار جناح غربی در گروه ۵+۱ بیانگر چندگانگی مواضع است. مواضع یا تصمیم‌های یکجانبه یا دوجانبه‌ای که از سوی برخی از اعضای غربی گرفته شده که در چارچوب اعمال تشدید فشار بوده،‌ مورد مخالفت برخی از اعضای گروه ۵+۱ قرار گرفته و باعث شده که رویکردها یکسان نباشد. اساساً غرب در بحث مذاکره با ایران بر اساس فرضیات و نگاه‌های تعریف شده خود اقدام به تصمیم‌گیری و اجرای تصمیمات نموده است. در همین رابطه وقتی بحث تحریم‌ها مطرح می‌شود دو فاز وجود دارد: بخشی از این تحریم‌ها در چارچوب شورای امنیت اجرایی شده است و بخشی دیگر تحریم‌هایی است که مورد مخالفت ایران،‌ روسیه و چین و حتی برخی از کشور‌های اروپایی‌ها قرار گرفته که به تشدید شرایط انتقاد داشته‌اند.

• موضع‌گیری‌های بان کی مون و جان کری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا عمدی در مقایسه برنامه‌های هسته‌ای ایران و کره شمالی وجود دار و این موضوع به این معناست که غرب نمی‌خواهد مذاکرات به نتیجه برسد؟

آقای بان‌کی‌مون، به‌عنوان ‌دبیرکل سازمان ملل متحد باید اصل بی‌طرفی که جزء وظایف اصلی‌اش است را رعایت کرده و از موضع‌گیری و قضاوتی که بیانگر حمایت جانبدارانه از سوی وی باشد پرهیز کند. در واقع وی به عنوان یک شخصیت کره‌ای ایجاب می‌کند که نگران اتفاقات شرق آسیا و تشدید نفوذ امنیتی و مانورهای تحریک‌کننده و آزمایش‌های هسته‌ای باشد و دقت بیشتری در قضاوت درباره موضوع هسته‌ای صلح آمیز ایران داشته باشد. آقای جان کری باید به استانداردهای مطروحه در مواضع رهبری انقلاب اسلامی با دقت و جدی فکر و با اوباما مشورت کند.

• مذاکرات ایران و آژانس هم در جریان مذاکرات هسته‌ای مطرح است که از سوی نمایندگان آژانس ناموفق ارزیابی شده است. آیا نتیجه این مذاکرات بر گفت وگوهای هسته‌ای ایران و گروه ۵+۱ تاثیرگذار خواهد بود؟ آیا نهایی نشدن مدالیته به مذاکرات هسته‌ای مربوط است؟

ایران و آژانس در مسیری قرار دارند که باید اصل مسؤولیت‌پذیری بین طرفین بیشتر درک شود. آژانس باید بداند درخصوص خیلی از موضوعاتی که برای گفت‌وگو مطرح است، توانایی تضمین و مسؤولیت‌پذیری خود را کسب کند. ایران اسنادی را امضا کرده است که براساس آن مصوبات، فعالیت‌های هسته‌ای خود را جلو می‌برد. بنابراین ایران و آژانس درخصوص تعاملات و نوع همکاری‌های‌شان بایستی این موضوع را مورد توجه قرار دهند که اگر این مناسبات صرفاً در فاز سیاسی مورد قضاوت باشد، ابعاد فنی، جنبه سیاسی به خود می‌گیرد. لازمه سودمند بودن مذاکرات ایران و آژانس،‌ گفت‌وگو در چارچوب فنی است تا بتواند مورد ادراک دقیق گروه ۵+۱ قرار بگیرد و نمایندگان آژانس در دسته‌های مذاکراتی خود با حدود مشخص و قابل امکان و تعهد کامل حرکت کند و پیشنهادهاي طرف ایرانی را به‌درستی تحلیل کند.

• آیا دوره جدید ریاست‌جمهوری اوباما در تغییر راهبرد گروه ۵+۱ در مذاکرات تأثیرگذار خواهد بود؟

اوباما هنوز موفق نشده تیم خود را در کاخ سفید هماهنگ کند و نهایی‌نشدن گزینه هاگل برای وزارت دفاع حاکی از مناقشات جدی است. از لحاظ تاکتیکی این گونه است که آمریکا در حال بررسی‌های جدید است و احتمالاً در اجلاس آلماتی که هم از طرف آمریکا و هم انگلیس اشاره شد حامل بسته‌های پیشنهادی هستند که باید دید در چه چارچوبی هستند. به‌نظرم نباید با پیشنهادها و امتیاز‌های سوخته حرکت کنند و بايد بستر حرکت رو به جلو را بیشتر کنند.

اشتون در این باره گفته که مأموریت وی "انجام معامله" است. آمریکا با توجه به مواضع اخیر رهبر انقلاب اسلامی پیام‌ها و ارزیابی‌های دقیقی باید داشته باشد و چنین به نظر می‌رسد که شرایط و ملاحظات جدید، تعیین‌کننده است.

• آیا انتخابات ریاست‌جمهوری ایران می‌تواند دلیلی باشد بر اینکه غرب فرآیند مذاکرات را تطویل کند تا نتیجه انتخابات در ایران معلوم شود؟

نگاه‌های مختلفی درباره این مسئله در آمریکا وجود داشت؛ اخیراً "جان لیبمرت" کارشناس قدیم ایران در سازمان سیا و همچنین مسؤول سابق بخش ایران در وزارت امور خارجه اعلام کرد که انتخابات ممکن است با مسئله هسته‌ای ایران در پیوند باشد اما این مسئله اشتباه است زیرا ممکن است در هر دوره‌ای موضوعاتی پیش بیاید.

باید این را اضافه کنم که آمریکا از یک مکانیسم صرف و طراحی یک بعدی پیروی نمی‌کند. آنها راه‌های متعدد را در آزمون متحرک و دستیابی به اهداف به‌کار می‌گیرند و با شرایط ایران پیشنهادهاي خود را در اهداف پنهان و آشکار پیش می‌برند؛ این تاکتیک و سبک غربی است. آنها در اواخر دولت اصلاحات در ایران (در زمان خاویر سولانا) هم اقدام به بازی با پیشنهادها و مدیریت زمان و انتخابات کردند و در آخرین لحظه پیشنهادهاي خود را متوقف کرده و شرایط را تغییر دادند که این کار پیوند و عمق بازی آشکار و پنهان آنها را معرفی می‌کند.

به‌نظرم بایستی از بازی‌ها خارج شد و با رویکرد سازنده و منطق وارد شد. تا زمانی که این فهم راهبردی در رفتار غرب به وجود نیاید متأسفانه این صحنه‌ها تکرار خواهد شد.