به گزارش مشرق به نقل از اشراف، اندیشکده «مطالعات امنیت ملی» اسرائیل در گزارشی به قلم «افرایم اسکولای» نوشت: با توجه به انگیزه و تمایل بین‌المللی به مذاکره میان ایران و ایالات متحده و/یا گروه ۱+۵ پیرامون برنامه هسته‌ای ایران، در این مقاله تلاش شده شمایی از یک توافقنامه احتمالی بر اساس مواردی که برای هر دو طرف حیاتی محسوب می‌گردد، ارائه شود. به نظر می‌رسد هر دو طرف علاقمند هستند که به توافقی دست یابند که امکان تبدیل این بحران اجتناب‌ناپذیر به حمله ایالات متحده و/یا اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران را خنثی نماید. یک توافق عملی، علاوه بر مواردی که منافع حیاتی طرف مقابل را تضمین می‌کنند، شامل شرایط ضروری لازم برای هر یک از طرفین نیز خواهد بود.
■ مسائل راهبردی مورد توجه ایران و آمریکا■
علاوه بر مسئله هسته‌ای، چندین مسئله استراتژیک دیگر نیز وجود دارد که مدت‌هاست منشأ درگیری میان ایران و ایالات متحده بوده است: تلاش ایران برای سلطه بر خلیج‌فارس و کل خاورمیانه؛ و خصومت ایران نسبت به اسرائیل تا حدی که خواستار نابودی این کشور است. زمانی که گفتگوهای جدی در خصوص راه‌حلی برای مسئله هسته‌ای صورت گیرد، پای این مسائل نیز ممکن است به آسانی به بحث کشیده شود.
■ توافقی که منافع ایران را در بر بگیرد پیروزی چشمگیر قلمداد خواهد شد■
از دیدگاه ایرانیان، هر توافقنامه‌ای با امریکا، به مفهوم تسلیم شدن در برابر شیطان بزرگ خواهد بود. اگرچه ایران بدون شک دستیابی به توافقنامه‌ای که دربرگیرنده موارد ضروری برای منافعش باشد را به عنوان یک پیروزی چشمگیر قلمداد خواهد کرد.
مواردی که در زیر تشریح شده است، شرایط مهم و نه لزوماً ناسازگار دو طرف است که منطقاً می‌توانند پایه‌ای برای توافقات آتی باشند.
شرایط حیاتی برای ایالات متحده:
- § محور اساسی: پیشگیری از شرایطی که در آن ایران موفق شود حصارهای پیرامونش را شکسته و در کمتر از یک سال، اورانیوم را در سطح نظامی غنی‌سازی کند.
- § پیشگیری از شرایطی که در آن ایران به قابلیت بازفرآوری سوخت ساطع شده از هر منبعی دست یافته و مقادیر قابل توجهی پلوتونیوم تولید نماید.
- § پیشگیری از پژوهش و توسعه مکانیزم‌های انفجاری هسته‌ای.
- § تعیین یک ناظر ویژه جهت تایید توافقنامه به صورت مداوم و بدون هیچ‌گونه امکان عقب‌نشینی یک‌طرفه یا پیشنهاد تغییر این ناظر.
تفاوت خاصی میان توافقنامه با ایالات متحده یا توافقنامه با گروه ۱+۵ وجود نخواهد داشت.
شرایط حیاتی برای ایران:
- § محور اساسی: حفظ فناوری و گزینه توسعه تسلیحات هسته‌ای
- § حفظ حق کامل در دستیابی به یک پروژه هسته‌ای غیرنظامی برای اهداف صلح‌آمیز
- § وادار کردن شورای امنیت سازمان ملل متحد و کشورهای مختلف به لغو تمامی تحریم‌های کنونی علیه ایران
- § واگذاری حق نظارت بر پروژه‌های هسته‌ای ایران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و نه هیچ کشور (های) تعیین شده‌ای
- § منع ایالات متحده از تلاش برای سرنگونی حکومت ایران
■ نمای کلی توافقنامه احتمالی■
هر دو طرف به حق مسلم ایران در حفظ و توسعه یک پروژه غیرنظامی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز اذعان دارند. هدف این توافقنامه، تحقق بخشیدن به این هدف است.
- بنیان توافقنامه: زمینه‌های سیاسی
1. توافقنامه میان ایران و امریکا توسط ۱+۵ حمایت شده، و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به عنوان یک شریک فعال عمل می‌کند.
2. بدین وسیله طرفین پایان روابط خصومت‌آمیز میان خود را اعلام می‌دارند.
3. دو کشور به ارتباطات معمول و مستمر ادامه خواهند داد.
4. ایالات متحده تحریم‌های خود را لغو، و تلاش خواهد کرد تا سایر تحریم‌های تحمیل شده را نیز لغو کند.
تحریم‌ها مرحله به مرحله و بسته به اجرای توافقنامه لغو خواهند شد، خصوصاً خروج اورانیوم غنی‌شده از ایران و تعطیل شدن کارخانه غنی‌سازی فردو.
- فنی: تولید مواد اولیه
1. توانایی ایران در غنی‌سازی اورانیوم با به‌کارگیری کلیه فناوری‌ها، به 5000 کیلوگرم در سال محدود خواهد شد.
2. هیچ اورانیوم-235 بیش از سطح 5 درصد در ایران غنی نخواهد شد؛ و این اورانیوم نیز انحصاراً در نیروگاه هسته‌ای بوشهر بکار گرفته خواهد شد. استفاده از هر شیوه‌ای برای غنی‌سازی اورانیوم تنها به تأسیسات نطنز محدود خواهد شد.
3. هر گونه فعالیت هسته‌ای در نیروگاه فردو به حالت تعلیق درآمده و تمامی تجهیزات غنی‌سازی برچیده شده و به جایی دیگر انتقال می‌یابد.
4. به محض این که ذخیره‌ای 500 کیلوگرمی از اورانیوم غنی‌شده (به شکل ترکیب UF6) در ایران انبار گردد، باید این میزان فوراً برای تولید سوخت برای راکتور بوشهر، یا در کارخانه تبدیل اورانیوم در ایران و یا در روسیه، بکار گرفته شود.
5. تمامی سوخت هسته‌ای ساطع شده از نیروگاه هسته‌ای به روسیه منتقل خواهد شد. سوخت هسته‌ای مورد نیاز برای سایر نیروگاه‌ها از خارج از ایران خریداری خواهد شد. قراردادهای خرید شامل تعهد بازگردانده شدن پسماندهای سوخت به کشور مبداً پس از استفاده خواهد بود.
6. ایران راکتور IR-40 که در اراک در حال ساخت است را راه‌اندازی نخواهد کرد و هیچ راکتور دیگری که سوخت غنی‌شده آن زیر سطح 3. 5 درصد باشد را راه‌اندازی نخواهد کرد و نخواهد ساخت.
7. ایران اورانیوم طبیعی یا هر ماده دیگری که بتواند برای تولید پلوتونیوم مورد استفاده قرار گیرد را تحت تابش قرار نخواهد داد و همچنین موادی را که می‌توان از آن‌ها برای تولید تریتیوم استفاده کرد را تحت تابش نخواهد گذاشت.
8. هرگونه فعالیت مرتبط با استخراج پلوتونیوم از تابش ساطع شده از سوخت هسته‌ای ممنوع است به جز در تنظیمات آزمایشی که نباید از یک کیلوگرم در سال تجاوز نماید.
- تایید و بازبینی: نظارت بین‌المللی بیشتر
1. هدف از روند تایید و بازبینی، ضمانت این است که ایران تمامی بخش‌های توافقنامه را دقیقاً رعایت کرده و در هیچ گونه فعالیت مخفیانه یا ممنوعه‌ای وارد نخواهد شد.
2. سیستم تایید و بازبینی بر پایه اطلاعات گردآوری شده توسط منابع خود و دیگر اطلاعاتی که به عنوان مبنایی برای برنامه‌ریزی سیستم در نظر گرفته می‌شوند، بنا نهاده خواهد شد.
3. ایران مجدداً به پروتکل الحاقی که توسعه آن به عنوان پایه‌ای برای تایید و بازبینی مطابق با توافقنامه فعلی خواهد بود، خواهد پیوست.
4. گسترش تایید و بازبینی شامل موارد ذیل خواهد بود:
4. 1 دسترسی آزاد به هر یک از تأسیسات ایران
4. 2 مجوز نمونه‌برداری و اندازه‌گیری از هرکجا در ایران و قلمرو حاکمیت آن.
4. 3 دسترسی نامحدود به اسناد و مدارک و سوابق، شامل کامپیوترها و اسناد علمی و فنی.
4. 4 دسترسی نامحدود به پرسنل ایرانی.
4. 5 نظارت مداوم از طریق عکاسی از مکان‌های اساس تعیین شده در سیستم تایید و بازبینی. عکس‌ها در اسرع وقت به یک مرکز بازبینی و تایید در خارج از ایران منتقل خواهند شد. هرگونه دخالتی در عکس‌ها فوراً بررسی خواهد شد.
5. یک کمیته مستقل و بین‌المللی از کارشناسان تشکیل خواهد شد تا نتایج فعالیت‌های سیستم تایید و بازبینی را نظارت کرده و اختلافات موجود در تفسیر نتایج تایید و بازبینی را برطرف نماید.
- اجرای توافقنامه
1. توافقنامه 30 روز پس از آن که امضا گردد، به اجرا در خواهد آمد. اگر توافقنامه طی 60 روز توسط هر دو کشور به تصویب نرسد، به صورت خودکار کنسل خواهد شد.
2. زمان توافقنامه نامحدود، و اعمال هرگونه تغییر در شرایط توافقنامه باید به تایید هر دو طرف برسد.
3. هرگونه تخلف از توافقنامه، که توسط کمیته کارشناسان تعیین می‌گردد، به صورت خودکار منجر به تجدید طیف وسیعی از تحریم‌ها خواهد شد.
4. هرگونه تخلف اداری، نظیر محدود کردن فعالیت‌های بازبینی و تأیید، به صورت خودکار منجر به تجدید تحریم‌ها خواهد شد.
■ آیا دستیابی به چنین توافقنامه‌ای امکان‌پذیر است؟ ■
آیا دستیابی به چنین توافقنامه‌ای امکان‌پذیر است؟ ایران بسیار مشتاق است که زمان بیشتری خریداری کرده و به گسترش زیرساخت‌های هسته‌ای خود ادامه دهد در حالی که امریکا مشتاق به مذاکره و به‌کارگیری یک استراتژی با حداقل ریسک ممکن جهت پایان دادن به تهدید هسته‌ای ایران می‌باشد. تجزیه و تحلیل منافع مربوطه نشان می‌دهند که فضایی بالقوه برای یک توافقنامه مشترک وجود دارد. اگر ایالات متحده به ایران حق غنی‌سازی اورانیوم را بدهد و اگر ایران با محدود کردن میزان غنی‌سازی، بازرسی‌های بیشتر و خروج اکثر تولیدات غنی‌شده به خارج از ایران موافقت نماید، دستیابی به یک توافقنامه ناممکن نیست. مذاکرات باید در عرض 60 روز پایان یابند؛ اگر پس از گذشت این زمان توافقنامه‌ای حاصل نگردد، می‌توان گفت مذاکرات شکست خورده‌اند.
■ دستیابی به چنین توافقنامه‌ای برای اسرائیل خوشایند نیست■
توافقنامه این امکان که ایران به صورت مخفیانه به فعالیت‌های هسته‌ای خود ادامه دهد را کاملاً از بین نمی‌برد. شکی نیست که ایران سعی خواهد کرد از محدودیت‌ها عبور کند و بحران‌هایی ایجاد کند تا اراده طرف مقابل را به بوته آزمایش گذارد. علاوه بر این، تعیین این که آیا یک تخلف واقعی رخ داده است یا خیر امر دشواری خواهد بود، و بازگرداندان تحریم‌ها از آن نیز دشوارتر است.
از دیدگاه اسرائیل، دستیابی به چنین توافقنامه‌ای خوشایند نیست، چرا که قادر نیست یکبار برای همیشه به برنامه هسته‌ای نظامی ایران پایان دهد؛ این توافقنامه صرفاً این برنامه را برای مدتی نامعلوم به تعویق می‌اندازد. هرچند، اسرائیل ناچار خواهد بود با این توافقات همراه گردد. تجربه نشان می‌دهد که بی‌اعتمادی ذاتی اسرائیل به حکومت کنونی ایران، به آن اجازه نخواهد داد که از چنین توافقی به خرسندی و آرامش برسد. اگر امری که بعید به نظر می‌رسد رخ دهد و ایران مسئولیت‌پذیرانه به توافقنامه پایبند بماند بدون آن که آن را تسلیم در برابر فشار خارجی قلمداد کند، آن‌گاه شرایط دگرگون خواهند شد و حتی ممکن است روابط جدیدی با جمهوری اسلامی ایجاد گردد. اگرچه در واقعیت، احتمال وقوع این سناریو بسیار اندک است.