۲۰ درصد جمعیت پاکستان و نزدیک به ۳۵ میلیون تن از ساکنان پاکستان را شیعیان تشکیل می‌دهند اما در یک سال اخیر شاهد افزایش خشونت، ترور و کشتار شیعیان این کشور بوده‌ایم. در ماه‌های گذشته هم با وقوع انفجارهایی در شهر کویته مرکز ایالت «بلوچستان» پاکستان، صدها تن کشته و زخمی شدند و لشکر جهنگوی نیز آن را به عهده گرفت. در همین حال، "راجا پرویز اشرف" نخست‌وزیر پاکستان ۱۳ ژانویه (۲۴ دی) با پذیرش درخواست شیعیان این کشور مبنی بر مقابله با اقدامات تروریستی در ایالت بلوچستان به مدت دو ماه دستور اجرای نظام فرمانداری را در این ایالت صادر کرد و نیروهای سپاه مرزی پاکستان با دستور مستقیم فرماندهی ارتش در بلوچستان اوضاع امنیتی این ایالت به‌ویژه شهر کویته را تحت نظر گرفتند. اکنون نیز دولت جدا از  دستگیری "ملک اسحاق" سرکرده لشکر جهنگوی اعلام کرد که عملیات بر ضد این گروه تندرو را آغاز کرده است.

"زیبا فرزین‌نیا" کارشناس ارشد مسائل پاکستان در گفت‌وگوي زير به بررسی وضعیت شیعیان و حملات عليه آنان در اين کشور پرداخته است:

• لشکر جهنگوی (Jahangvi) مسؤولیت بمب‌گذاری اخیر علیه اعضای جامعه هزاره (شیعیان) کویته را بر عهده گرفته است.این گروه در گذشته نیز عملیات تروریستی فراوانی علیه شیعیان کویته مرتکب شده است. قدرت کنونی و میزان توان این گروه ها تا چه میزانی است؟

لشکر جهنگوی، یک گروه شبه نظامی فرقه‌ای و ضد شیعه است که در سال ۱۹۹۶ ميلادي به دست گروهی از اعضای سازمان فرقه‌ای «سپاه صحابه پاکستان» ایجاد شد. خودسپاه صحابه در سال ۱۹۸۵ و در واکنش به تهاجم شوروی به افغانستان و نیز انقلاب اسلامی ایران تشکیل شده بود. هرچند لشکر جنگوی ساختار رهبری خود را پنهان نگه می‌دارد، اما یکی از رهبران ارشد این گروه، فردی به نام «ملک اسحاق» است. ملک اسحاق به شدت تحت تأثیر افکار «مولانا حق‌نواز جنگوی» روحانی تندرو و پایه‌گذار سپاه صحابه بوده است. اسحاق پس از دیدار با مولانا جنگوی در سال ۱۹۸۹ ميلادي، رسما به سپاه صحابه پیوست و در‌‌ همان سالفعالیت‌های ضد شیعه خود را آغاز کرد. مولانا جنگوی در سال ۱۹۹۰ ترور شد و لشگر جهنگوی در سال ۱۹۹۶ تأسیس شد. با وجود اختلافات، این دو گروه با یکدیگر مرتبط باقی ماندند. در حقیقت، لشکر جنگوی به عنوان بازوی نظامی سپاه صحابه نیز در نظر گرفته می‌شود که در مقابل «سپاه محمد(ص)» شاخه نظامی حزب شیعی «تحریک نفاذ فقه جعفریه» قرار می‌گرفت. در این میان، هرچند سپاه صحابه ارتباط خود را با لشکر جنگوی پنهان می‌کرد، سرانجام دولت پاکستان در سال ۲۰۰۲ ميلادي این حزب را به دلیل مشارکت در اقدامات نظامی، غیرقانونی اعلام کرد. در این بین با وجود اعلام نشدن نام رهبر گروه، باور عمومی بر آن است که اسحاق که پس از تحمل 14 سال زندان، در سال ۲۰۱۱ آزاد شد هم‌اکنون نقش اصلی را در آن دارد و شاهد این مدعا آن است که تنها اندکی پس از آزادی اسحاق، شمار حملات به شیعیان در پاکستان به طور بی‌سابقه‌ای افزایش یافت.

• وزیر قانون و دادگستری پاکستان اعلام کرد: بر اساس تصمیم اتخاذ شده از سوی دولت نظام فرمانداری در ایالت بلوچستان پاکستان روز ۱۴ مارس (۲۴ اسفند) لغو و دولت ایالتی مجددا در فعالیت خود را آغاز می کند. این امر چه تأثیری در برقراری امنیت در بلوچستان پاکستان دارد؟

در پی حادثه دلخراش بمبگذاری در خیابان علمدار شهر کویته در دهم ژانویه ماه گذشته (۲۱ دی) که بر اثر آن ۸۶ نفر از اعضای جامعه هزاره (شیعیان) این شهر کشته و بیش از ۱۵۰ نفر زخمی شدند و همچنین در پی اعتراض گسترده شیعیان، آنان ضمن محکومیت این اقدام تروریستی از دولت انحلال دولت ایالتی را خواستند. راجا پرویز اشرف نخست وزیر ۱۳ ژانویه (۲۴ دی) با پذیرش درخواست شیعیان این کشور مبنی بر مقابله با اقدامات تروریستی در ایالت بلوچستان به مدت دو ماه دستور اجرای نظام فرمانداری را در این ایالت صادر کرد. بر اساس این قانون، نیروهای سپاه مرزی پاکستان با دستور مستقیم فرماندهی ارتش در بلوچستان اوضاع امنیتی این ایالت به ویژه شهر کویته را تحت نظر گرفتند. اما آنچه مشخص است با لغو این حالت ویژه امنیتی و بازگشت دولت ایالتی به دلیل نزدیکی انتخابات ممکن است اوضاع امنیتی در این ایالت با مشکلاتی روبرو شود.

•  با توجه به نزدیکی زمان برگزاری انتخابات سراسری در پاکستان (فروردین ۹۲) و روی کار آمدن دولت ایالتی موقت (انتقالی) در ایالت (پایان اسفند) بلوچستان، مواضع و رویکردهای پاکستان در قبال ترورها و عملیات‌های مسلحانه چه تأثیری در پیروزی دوباره حزب مردم دارد؟

دولت پاکستان به سبب نشان‌ندادن واکنش مناسب به این رخدادها، مورد انتقادهای شدید است. یک تحلیلگر پاکستانی می‌گوید: «برای دولت پاکستان، ملک اسحاق به عنوان طالبان خوب طبقه‌‌‌بندی می‌شود، زیرا گروه وی به ارتش پاکستان حمله نمی‌کند و آماده‌ است دستور کار ملی و منطقه‌ای ارتش را پیاده کند»؛ این در نقطه مقابل گروه «تحریک طالبان پاکستان» است که به اهداف دولتی حمله می‌کنند. افزون بر این، دادگاه‌ها نیز به سبب نشان‌ندادن واکنش مناسب، مورد انتقاد هستند. در حالی که شماری از قضات، وکلا و خانواده‌های آنان نیز از سوی گروه‌های شبه نظامی مورد تهدید قرار می‌گیرند. البته در موارد مرتبط با اسحاق، بسیاری از شاهدان پیش از رسیدن به دادگاه به قتل می‌رسند. از این بالا‌تر آن که استانداری پنجاب، متهم است که در دوره زندانی بودن اسحاق، به خانواده وی کمک مالی می‌کرده تا جلوی انجام حملات در این استان را بگیرد. اما به هر روی، روند‌ها حاکی از آن است که گروه‌هایی چون لشکر جنگوی، در اتحاد با دیگر گروه‌ها اندک اندک حمله به منافع دولتی را نیز مورد توجه قرار می‌دهند. در این میان و در شرایطی که زمان خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان نزدیک شده و حملات طالبان به مراکز حساس نظامی پاکستان افزایش می‌یابد، اعتماد مردم به دولت و نهادهای نظامی آن کاهش می‌یابد و این امر چالشی را هم برای مردم و هم دولت به همراه خواهد داشت. بنابراین حملات اخیر علیه شیعیان در پاکستان تا حدودی اعتبار حزب مردم در بین شیعیان را دچار خدشه کرده است ولی از طرف دیگر دولت سعی کرد با اتخاذ اقداماتی از جمله اعلام نظام فرمانداری در ایالت بلوچستان  و استفاده از ارتش تا حدودی خشونت و ترور علیه شیعیان را کنترل نماید در انتخابات آینده این مساله که احزاب مختلف چه مواضعی در قبال این مساله اتخاذ خواهند کرد در آرای شیعیان تأثیرگذار است.

•  در یک سال اخیر بر شدت حملات تروریستی و گاه جمعی و هدفمند علیه شیعیان افزوده شده است. علت این ترور و کشتارها علیه شیعیان پاکستان چیست؟

ترور و کشتار علیه شیعیان سابقه دیرینه ای در پاکستان دارد که در دهه اخیر با تشدید فعالیت گروههای تروریستی این ترورها افزایش یافته است. لشکر جهنگوی به عنوان بازوی نظامی سپاه صحابه نیز در نظر گرفته می‌شود. این گروه که از طرف کشورهای عربی تغذیه می شود در واقع شیعیان را هدف ترورهای خود قرار می دهند. با ناامنی پاکستان محیط برای هرگونه اقدامات و توطئه‌های مورد نظر آنان آماده می‌شود.

•  نقش گروه‌ها و کشورهای خارجی در خشونت‌های پاکستان و کشتار هدفمند شیعیان در پاکستان و افزایش اختلافات مذهبی چیست؟

همان طور که اشاره شد در واقع کشورهای عربی با استفاده از ضعف امنیتی پاکستان از ابتدای انقلاب اسلامی ایران با تأسیس و حمایت این گروه‌ها در واقع نه‌تنها محیط امنیتی پاکستان را با مشکل مواجه می‌سازند، بلکه از این طریق به اهداف خود در کشورهای همسایه پاکستان از جمله افغانستان و ایران و هند دست می یابند. به نظر می رسد حملات تروریستی اخیر از این رو مهم است که نشانگر دست‌های پشت پرده برای برهم‌زدن آرامش شبه قاره هند است. این منطقه به ویژه به دلیل اختلافات موجود میان پاکستان و هند همواره شاهد تنش و درگیری بوده است اما دستکم در ماه های اخیر کمتر شاهد این گونه درگیری‌ها بوده‌ایم. از این رو، انجام عملیات تروریستی برای برهم‌زدن آرامش منطقه از سوی گروه‌هایی صورت می‌گیرد که یا از بیرون از منطقه هدایت مي‌شوند و یا به دلیل تفسیر رادیکال از مذهب در پی ایجاد شکاف میان مذاهب، فرقه‌ها و قومیت‌های موجود در منطقه هستند. این مسأله فقط به پاکستان مربوط نیست بلکه هند نیز همواره شاهد درگیری‌های مذهبی، قومی و فرقه‌ای بوده است. این درگیری‌های خونین که جان بسیاری را نیز گرفته است، نه‌تنها تا کنون هیچ نفعی برای مذاهب، اقوام و فرقه‌ها نداشته بلکه بیش از پیش شکاف‌های موجود میان آن‌ها را افزایش داده است و ضمن ایجاد جوی پلیسی و امنیتی در برخی مناطق، از امکان پیشرفت اقتصادی این مناطق نیز کاسته است زیرا یک منطقه زمانی می‌تواند به پیشرفت دست یابد که از امنیت حداقلی برخوردار باشد. این مسأله دقیقاً یکی از عوامل عمده‌ای است که به‌ویژه در عقب ماندگی اقتصادی پاکستان نقش داشته است. ثبات سیاسی و امنیت اجتماعی از جمله عوامل تأثیرگذار بر افزایش رفاه و کارآمدی دولت در کشورهای مختلف است.


برخی معتقدند که گروه‌های فرقه‌ای با همکاری ارتش و نهادهای اطلاعاتی این اقدامات را انجام می‌دهند اما "سلیم باجوا" مدیرکل روابط عمومی ارتش پاکستان ضمن تأکید بر حمایت ارتش از تأمین امنیت در ایالت بلوچستان تصریح کرده نیروهای مسلح پاکستان با هیچ گروه غیر قانونی و عناصر ستیزه‌جو در ارتباط نبوده و به مبارزه خود با ھر نوع و شکل تروریسم در سراسر کشور ادامه می‌دهد. وی درباره اجرای قانون و تأمین امنیت در ایالت بلوچستان افزوده نیروهای سپاه مرزی پاکستان (FC) پس از حادثه انفجار تروریستی در کویته و با هدف تقویت وضعیت امنیتی ۱۹ پست امنیتی و ایست‌های بازرسی را در مناطق مختلف ایالت بلوچستان ایجاد کردند. همچنین وی در باره نقش سازمان اطلاعات ارتش این کشور (ISI) در جلوگیری از این نوع حوادث هم گفته است سازمان آی‌اس‌آی اجرای عملیات‌های اطلاعاتی و امنیتی در ایالت بلوچستان را در دستور کار خود قرار داده و تاکنون ۱۳۰ عملیات اطلاعاتی در این ایالت اجرا و بسیاری از حوادث تروریستی احتمالی را نیز خنثی کردہ است. به‌رغم اين، "سلیم باجوا" تصمیم عدم دعوت از نیروهای مسلح پاکستان به ایالت بلوچستان را یک حرکت سیاسی خوانده و بیان داشته است کشور در وضعیت جنگ علیه تروریسم قرار دارد و لازم است تمام نهادها و قشرهای مختلف پاکستان با یکدیگر متحد و یکپارچه باشند.

باعث توسعه درگیری های فرقه ای- مذهبی در سراسر پاکستان می شوند که امکان دارد به دنبال آن جنگهای تجزیه طلبانه نیز پیش آید. چنانچه وزیر کشور پاکستان در این خصوص شرایط نابسامان امنیتی در شهرهای کراچی و کویته را توطئه‌ای جهت به تعویق انداختن زمان برگزاری انتخابات سراسری در پاکستان دانست و گفت: انتخابات سراسری در موعد مقرر و بدون تأخیر (فروردین ۹۲) برگزار می‌شود. وی تأکید کرد: دشمنان تلاش دارند تا پاکستان را به بی‌ثباتی و ناامنی گرفتار سازند اما دولت اسلام‌آباد از طریق برقراری اتحاد و یکپارچگی بین مردم در کشور این توطئه‌ها را خنثی خواهد کرد.

•  "رحمان ملک" وزیر کشور پاکستان هم شب گذشته (چهارشنبه) اعلام کرد: ۸۰ درصد اقدامات تروریستی و عملیات‌های فرقه‌ای در مناطق مختلف پاکستان توسط عناصر افراط گرا و تندروی گروه "لشکر جهنگوی" انجام‌می شود. حزب مردم هم اعلام کرده است که وضعیت امنیتی ایالات از جمله ایالت بلوچستان را بهبود خواهد بخشید. آیا نهادهای سیاسی پاکستان می‌توانند تروریسم ضد شیعه را کنترل کنند؟

نهادهای سیاسی پاکستان بدون همکاری ارتش و سایر نیروهای اطلاعاتی و امنیتی امکان کنترل اوضاع را ندارند اما "راجا پرویز اشرف" نخست‌وزیر پاکستان دستور اقدام فوری و عملیات علیه گروه‌های تروریستی در شهر کویته مرکز ایالت بلوچستان را صادر کرد و رحمان ملک وزیر کشور اعلام کرده در حال حاضر بسیاری از عناصر کلیدی و برخی سرکرده‌های این گروه‌ها شکست خورده و در نقاط مختلف پاکستان متواری ھستند.

•  با توجه به جمعیت شیعه در پاکستان، تعداد جمعیت، توزیع جمعیت توقف کشتارهای فرقه‌ای به چه عواملی بستگی دارد؟

جمعیت پاکستان از گروه‌ها و فرقه‌های گوناگون تشکیل شده است و همان‌طور که اشاره شد درگیری‌های فرقه‌ای و مذهبی در این کشور سابقه‌ای دیرینه دارد این مسأله نه‌تنها در پاکستان بلکه در هند هم یکی از مشکلات اساسی دولت است. این مسأله عاملی است که دشمنان خارجی از آن استفاده کرده و برای دستیابی به اهداف خود مزدورانی را به خدمت می‌گیرند شناسایی ریشه‌های اصلی تغذیه‌کننده این گروه‌های افراطی و قطع این کمک‌ها به علاوه آموزش و آگاهی‌دادن به مردم که آلت دست این گونه افراد قرار نگیرند و توسعه وضعیت اقتصادی و رفاه اجتماعی مردم از عوامل اساسی و مؤثر در توقف این کشتارهاست.