نام خانوادگی خود را دوست ندارید؟
اگر نام خانوادگی یا فامیلی خود را دوست ندارید و می‌خواهید آن را تغییر دهید باید بدانید که این کار در صلاحیت اداره ثبت است. چه نام خانوادگی خود را به نام دیگری تغییر دهید، یا تغییری جزئی با پسوند و پیشوندی در آن ایجاد کنید ، اداره ثبت باید این خواسته شما را برآورده کند. برای این کار در قدم اول باید به همان حوزه‌ای که شناسنامه‌تان صادر شده است مراجعه کرده و با نظر هیأت حل اختلاف به این آرزوی خود دست یابید.
کافی است یک درخواست ساده به حوزه صادرکننده شناسنامه ارسال و برای متولیان آن توضیح دهید که چرا قصد تغییر نام‌خانوادگی خود را دارید، گاهی ترکیبی در نام‌خانوادگی وجود دارد که بدمعنی، ناپسند و نامناسب است گاهی نیز پسوند و پیشوندهایی در فامیلی وجود دارد که نامناسب بوده و زمانی نیز نام خانوادگی آنقدر طولانی است که دارنده آن را وارد به تغییر می کند. در این شرایط جای نگرانی نیست زیرا به راحتی دستور تغییر نام خانوادگی شما صادر می شود.
در عوض تغییر نام خانوادگی معمولی، خوش معنی و خوش واژه به آسانی ممکن نیست و زیرا در گام اول متقاضی باید توضیح دهد که چرا درخواست تغییر این نام خانوادگی را دارد. پس از آن نام‌خانوادگی جدیدی که توسط متقاضی درخواست شده باید بررسی شود. زیرا اگر نام خانوادگی متعلق به افراد دیگری باشد باید اول نظر مثب آنها را جلب کرد و اگر دارندگان نام‌خانوادگی پیشنهادی مخالفت کنند امکان انتخاب این نام‌خانوادگی برای متقاضی میسر نخواهد بود.
اگر همه چیز درست پیش برود نام خانوادگی مورد تقاضای شما در هیاتی که در مقر احوال وجود دارد و از سه نفر شامل رییس قوه یا نماینده او، یک کارشناس سجلی و بایگان تشکیل شده است بررسی شده و نام خانوادگی متقاضی بر مبنای نظر این 3 نفر تغییر کرده و یا با تغییر آن مخالفت می‌شود.
تغییر نام کوچک
گاهی پیش می‌آید که تغییر نام کوچک ضروری می شود. زمانی که نام کوچک از واژه‌های ممنوع تشکیل شده باشد به راحتی می توان آن را تغییر داد. برابر قانون ثبت احوال واژه‌های ممنوع به چهار دسته 1. القاب و عناوین، 2. واژه‌های منتسب به فرهنگ بیگانه که نه فرهنگ اسلامی و نه فرهنگ ایرانی باشند، 3. اسامی مشاهیر و دانشمندان اعم از مشاهیر و دانشمندان ایران و جهان و 4. واژه‌های بد معنی و ناپسند نامناسب و ناخوشایند و یا از نظر سابقه تاریخی غیرموجه تقسیم می شوند.
در مورد سه دسته اول، یعنی نام‌هایی که از القاب باشند، یا از واژه‌های خارجی باشند که در فرهنگ و ادبیات ایران غیرمأنوس است، یا از اسامی مشاهیر و دانشمندان ایران و جهان باشند، تقاضای تغییر تأیید می‌شود. تغییر نام مشمول این 3 دسته کار سختی نیست کافی است متقاضی نامه درخواست تغییر نام را به حوزه ثبت احوال ارسال کند. فقط یادتان باشد در درخواست‌نامه خود باید تاکید کنید که نام شما جزو اسم‌های ممنوع است.
البته با وجود آنکه قانون ثبت احوال مصوب 1355 فاقد آیین‌نامه اجرایی در این مورد است، ولی بر مبنای آیین‌نامه‌های سابق به هر حال زمینه‌ای وجود دارد که این 3 دسته از نام‌های کوچک که به افراد اختصاص داده شده با تقاضای فرد در خود ثبت احوال در همان حوزه‌ای که شناسنامه صادر شده است عوض می‌شود.
وقتی پای دادگاه به میان بیاید
گاهی نیز مشکل به این راحتی قابل حل نیست و پای دادگاه به میان می‌آید. این بخش متعلق به کسانی است که در دسته چهارم قرار دارند و به هر دلیل نام خود را دوست نداشته یا آن را مناسب خود نمی‌دانند.
اگر اسمی که روی شما گذاشتهاند به نظر خودتان بدمعنی است، ناخوشایند است، از نظر تاریخی خوش معنی نیست یا به دلایلی مثل شغلی که وجود دارد مناسبتان نیست باید بدانید که ثبت احوال نمی تواند به راحتی نام شما را تغییر دهد و تغییر باید با رای دادگاه صورت گیرد. باید بدانید که با توجه به یک رای وحدت رویه دیوان‌عالی کشور که سال‌ها پیش در این خصوص صادر شده حتماً باید این تغییر با تقدیم دادخواست به دادگاه حقوقی صورت گیرد ضمن آنکه تمام دلایل تغییر نام نیز باید به عرض دادگاه رسیده و متقاضی منتظر رای دادگاه باشد.
یادتان باشد هر دادگاهی هم صلاحیت رسیدگی به این موضوع را ندارد تنها دادگاه عمومی حقوقی محل زندگی کسی که می‌خواهد نامش را تغییر دهد مرجع قضایی صالح برای رسیدگی به این موضوع است. همچنین در آیین‌دادرسی دعاوی مدنی در محل اقامت خوانده مطرح می‌شود؛ اما نه به این معنا که متقاضی باید برای تغییر نام به محل تولد خود مراجعه کند. مثلا اگر کسی شناسنامه‌اش در یکی از شهرستانهای ایران صادر شده اما در حال حاضر این شخص در تهران دانشجو است و بخواهد نام کوچک خود را تغییر دهد باید در همین تهران درخواست خود را ارائه کرده و به آن رسیدگی می‌شود.
در مورد اسم هایی که تغییر آنها به دادگاه واگذار می شود نیز باید بدانید که اگر نام واژه‌ای بد معنی باشد و معلوم شود که تا حدودی صحیح است، دادگاه آن را به راحتی می‌پذیرد و اگر نام واژه‌ای بدمعنی نباشد و علت تغییر نام این ادعا باشد که فرد به نام دیگری شهرت داشته و دوست دارد همان نام در شناسنامه‌اش ثبت شود، با معرفی شهود و استشهادیه محلی و احراز این قضیه توسط قاضی، حکم لازم برای تغییر نام صادر می‌شود.
تغییر اسم‌های مذهبی و ملی
برخی بر این باورند که تغییر اسم‌های مذهبی به غیرمذهبی ممنوع است اما باید بدانید که این امر ممنوع نیست بلکه روند بسیار سختی دارد اما تغییر یک نام مذهبی به نام مذهبی دیگر راحت‌تر صورت می‌گیرد.
همچنین تغییر یک اسم ملی به یک واژه ملی دیگر هم ممکن است و همه این تغییرات به خواست قاضی باز می‌گردد و ممنوعیتی وجود ندارد اما برای حفظ اعتبار اسناد سجلی و جلوگیری از تزلزل در این نوع اسناد، دادگاه‌ها معمولاً برای این تغییرات کمی سختگیری می‌کنند. اما از نظر قانونی منعی برای این کار وجود ندارد و بهتر است دادگاه‌ها به افراد اجازه دهند در طول عمر خود به هر دلیلی اگر واژه‌ای که پدر و مادر در دوران نوزادی برای آنها انتخاب کرده‌اند را نمی‌پسندند، اسم دیگری را پیشنهاد دهند و آزاد باشند نام مورد علاقه خود را انتخاب کنند، این امر در بعضی کشورهای دنیا رایج بوده و افراد مجاز هستند در طول عمر خود یک بار نام شان را تغییر دهند.
استفاده زوجه از نام خانوادگی زوج
در بعضی کشورها اجباری است که زن پس از ازدواج از نام‌خانوادگی شوهر استفاده کند بر این اساس بعد از این استفاده از نام‌خانوادگی زوج، نام دوران قبل از ازدواج عموماً یک نام‌خانوادگی دوم و فرعی محسوب می‌شود. اما در کشور ما اجباری برای این کار وجود ندارد و زن در استفاده از نام‌خانوادگی شوهرش آزاد است و اگر بعد از ازدواج تمایل داشت، می تواند از نام‌خانوادگی شوهرش استفاده کند و فامیل شوهر که دارای این نام هستند، نمی‌توانند ممانعت کنند که زوجه از نام‌خانوادگی شوهراستفاده کند.
اگر زن طلاق بگیرد و بعد از طلاق بخواهد به استفاده از آن نام ادامه بدهد، دارندگان نام، حق تقدم می‌توانند ممانعت کنند. به عبارتی خانم می‌تواند از نام‌خانوادگی شوهر استفاده کند؛ یعنی حق اوست، چون حق وی به حساب می‌آید، در واقع شوهر نمی‌تواند منع کند و سایر خویشاوندان شوهر که با او هم فامیلی هستند، هم نمی‌توانند. اما در صورتی که زوجه بخواهد دوباره نام فامیلی را تغییر دهد، باید برود ثبت احوال و دوباره تقاضا کند که چرا می‌خواهد تغییر پیدا کند.
بازگشت به فامیلی قبل از ازدواج
اگر مردی، زن خود را طلاق دهد یا خانمی از شوهرش جدا شود، ادامه استفاده از نام‌خانوادگی شوهر که از او طلاق گرفته تنها با اجازه شوهر و سایر بستگان وی که نام‌خانوادگی او را دارند امکان پذیر است. به عبارتی تا زمانی که خانم در عقد مرد است می‌تواند از نام‌خانوادگی او استفاده کند و این حق اوست و هیچ کس نمی‌تواند مخالفت کند اما بعد از جدایی از طریق طلاق، استفاده از نام‌خانوادگی شوهر یا در واقع کسانی که همان نام‌خانوادگی را دارند، امکان‌پذیر نخواهد بود و تنها با اجازه آنها این امر شدنی است.
البته بعد از فوت شوهر، زن می‌تواند به استفاده از نام‌خانوادگی شوهر متوفی خود ادامه دهد. به عبارتی اگر زن تصمیم بگیرد به نام خانوادگی قبل از ازدواج بازگشته و یا هر نام‌خانوادگی جدید دیگری اختیار کند، می‌تواند از طریق تقاضا و توجیه قضیه، نظر حوزه ثبت احوال را جلب کند.
تغییر نام درخارج از ایران
یادتان باشد همانطور که در بالا عنوان شد فقط در مورد تغییر نام کوچک بد معنی، نامناسب یا غیر مورد استفاده شخص، دادگاه عمومی حقوقی محل اقامت متقاضی به موضوع رسیدگی می کند و چنانچه فردی در خارج از ایران، از کنسولگری‌های ایران شناسنامه دریافت کرده باشد، در اینجا تغییر نام‌خانوادگی یا مسایل مربوط به حوزه ثبت احوال باید با مراجعه به همان کشور صورت پذیرد. در این مورد یک اداره ثبت احوال امور خارجه داریم که در تهران مستقر است، همه ایرانیان خارج از کشور، شهروندان ایران، اتباع ایران که در خارج از کشور از کنسولگری‌های ایران شناسنامه گرفته‌اند، طرف دعوای آنها در ایران اداره ثبت احوال امور خارجه است و هر کاری هم که داشتند از جمله اینکه بخواهند تغییراتی در شناسنامه خود ایجاد کنند باید به تهران مراجعه کنند.
پس اگر الان به فرض در شهرستان مقیم هستید، باید به تهران مراجعه کرده و کار خود را انجام دهید و بقیه کسانی که در ایران هستند و شناسنامه آنها در ایران صادر شده است برای تغییراتی که در صلاحیت حوزه ثبت احوال است، باید به حوزه‌ای که شناسنامه را صادر کرده است مراجعه کنند.
حق اعتراض هم دارید
ثبت احوال یک نهاد اجرایی است. پس اگر ثبت احوال تقاضای یک نفر را برای تغییر نام نپذیرفت، تصمیمات مقامات و دسته‌های اجرایی در دیوان عدالت اداری قابل رسیدگی است. یعنی اگر ثبت احوال تصمیمی گرفت و شما فکرکردید این تصمیم خلاف مقررات است ، برای اثبات آن می‌توانید به دیوان عدالت اداری که در تهران مستقر است شکایت کنید، تا ثبت احوال ملزم به پذیرش درخواست شما شود.
به رای دادگاه عمومی در مورد تعیین نام کوچک هم می توانید اعتراض کنید و این رای قابل تجدید نظر در دادگاه تجدید نظر استان است؛ یعنی دادگاه اولیه در هر استانی که باشد و رای دهد، شخص و اداره ثبت احوال به عنوان طرف‌های دعوا می‌توانند به آن اعتراض کنند و در دادگاه تجدیدنظر استان مربوط به این مساله رسیدگی می‌شود اما یادتان باشد رای دادگاه تجدید نظر استان قطعی وقابل اجراست.
این رای از دادگاه تجدید نظر به دادگاه اولیه باز می‌گردد و زیر نظر قاضی همان شعبه حکم اجرا می شود. بدین صورت که اگر دادخواست پذیرفته شد، ثبت احوال با نامه دادگاه و حکم قطعی صادره از دادگاه تجدیدنظر مکلف به تغییر نام شخص است. وی در نهایت خاطرنشان می کند در صورتی که دادخواست شخص رد شود، دیگر برای این اسم خاص نمی‌تواند اقدام کند. اما اگر برای نام‌های دیگری اقدام کند قانونا منعی برای آن وجود ندارد.