به گزارش ویژه نامه ضیافت مشرق، حجتالاسلام محمدکاظم رجایی، عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) به فارس گفت: اسراف در لغت به معنای تجاوز از حد است و قلمرو اسراف، فقط محدود در مصرف نیست بلکه اسراف در تولید هم ممکن است باشد.
وی افزود: ریخت و پاش در عوامل تولید، میتواند اسراف باشد و حتی تولید کالاهایی که برای افراد جامعه مضر است و یا برای جامعه، منافع ویژه‌‌ای ندارد، اسراف محسوب میشود، همچنان که استفاده نادرست از عوامل تولید هم میتواند اسراف باشد.
نویسنده کتاب «شاخص صداقت در بازار اسلامی» تاکید کرد: هر جا اتلافی صورت بگیرد اصولا اسراف صورت می‌‌‌گیرد حالا اگر این اتلاف در منابع تولید و حتی در فرآیند تولید و استفاده از منابع تولید هم باشد به آن اسراف می‌‌‌گویند.
معیار و ملاک‌های اسراف چیست؟
1. اتلاف
حجتالاسلام رجایی ادامه داد: اسراف در معنای اصطلاحی و در فقه دارای چند معیار است که این معیارها را می‌‌توان اینگونه نام برد. اساسیترین آنها همان ضایع کردن یا اتلاف است که ما مالی را تلف بکنیم. مثلا اگر کمی آب در لیوان، مانده باشد در روایات آمده که این آب مانده در لیوان را اگر دور بریزیم اتلاف است و تلف کردن مال محسوب میشود.
وی خاطرنشان کرد: حتی هسته خرما را که ممکن است موارد مصرفی داشته باشد، دور انداختن همین هسته خرما میتواند حکم اتلاف را پیدا کند و اسراف باشد. این معیار، اساسیترین معیار اسراف است.
2. مصرف فراتر از سطح زندگی
حجتالاسلام رجایی، درباره معیار دیگر اسراف را که از روایات بدست می‌‌‌آید ابراز داشت: معیار بعدی «ما فوق کفاف» است. اگر بخواهیم به درستی معنی کنیم یعنی مصرف فراتر از سطح زندگی عمومی. جامعه از یک سطح زندگی عمومی برخوردار است که عموم افراد در آن سطح زندگی می‌کنند. البته این سطح زندگی یکسان نیست و تفاوت دارد. مثلاً کمی فراتر از سطح زندگی عمومی یک شهر، خانه‌‌‌ای بسیار تجملی‌‌تر از خانه بهتر یک شهر، این حکم اسراف را دارد. یا مثلا ماشینی بالاتر از ماشینی که عرف جامعه از آن استفاده میکند.
3. مصرف در معصیت
رئیس پژوهشکده قدر یکی دیگر از معیارهای اسراف را صرف در معصیت معرفی کرد و گفت: اگر مال را در معصیت استفاده کنیم میشود صرف در معصیت که یک معیار فقهی برای اسراف است که از روایات برای ثابت شدن آن استفاده میشود.
4. مصرفی که به بدن ضرر داشته باشد
عضو هیأت علمی موسسه امام خمینی(ره) معیار دیگر را «ضرر به بدن» دانست و افزود: این یعنی چیزی که برای بدن ضرر دارد؛ از مواد غذایی و پوشاک تا هر چیز دیگری که برای بدن ضرر دارد و زیان آن زیان مورد اعتنایی است و عرف واقعاً آن را منع میکند. مصرف در این راه هم اسراف است.
5. بخشش بیش از حد
حجتالاسلام رجایی، پنجمین معیار اسراف را بخشش بیش از حد دانست و گفت: در روایات داریم که انفاق و بخشش بیش از حد هم اسراف است.
6. اولویت نداشتن
وی آخرین معیار را معیار اولویت‌بندی، نام نهاد و اضافه کرد: ما اگر مالمان را در جایی مصرف کنیم که اولویت نداشته باشد مالمان از بین رفته و این اسراف است. در سرمایه گزاری‌‌ها باید رعایت اولویت را بکنیم. مثلاً فرض کنید رعایت اولویت‌ها را نکرده و یک پروژه‌ای را که شش ماهه تمام میشود معطل کنیم و جامعه را از بازده آن دور کنیم.
حجتالاسلام رجایی در پایان گفت: امروزه ما در مخارج دولتی اسراف‌‌‌های بسیاری را مشاهده می‌‌‌کنیم که گلوگاه اسراف و ریخت و پاش‌ها مسأله بودجه است. همیشه نباید تا سخن از اسراف میشود بدنبال بخش خصوصی و افراد عادی و مردم باشیم بلکه به سراغ دولت هم باید برویم. دولت ممکن است سیاستی را اتخاذ کند که منجر به ریخت و پاش‌های اجتماعی شود.