گروه فرهنگی مشرق - در سال 89 خبری در پایگاه تحلیلی- خبری مشرق با عنوان "موافقت پادشاه عربستان با تخريب کامل مسجدالحرام" منتشر گردید. این خبر از طرحی جدید برای توسعه مسجدالحرام پرده بر می‌داشت که توسط شرکت انگليسي معماري اتکينز و همکاری دو معمار مدرن به نام نورمن فاستر و زاها حدید، تهیه شده بود. این شرکت، طرح جديد توسعه مسجدالحرام را براي افزايش جمعيت زائران به 5ميليون نفر به پادشاه عربستان ارائه داد که در مرحله یک اجراي آن تخریب قسمتي از مسجدالحرام، و در مرحله دوم و سپس سوم آن، تخريب کامل مسجدالحرام به غير از بناي کعبه دنبال می شود.
اکنون این طرح با سرعت تمام درحال اجراست و در پی اجرای مرحله ی اول آن (فاز یک) بخش شمال و شمال غربی جداره مسجدالحرام از ابتدای سعی صفا و مروه تا انتهای باب الفتح تخریب شده است که به نقد آن خواهیم پرداخت.
***طراح پروژه توسعه مسجد الحرام
طراح اصلی توسعه مسجد الحرام، شرکت انگلیسی اتکینز است که 800 معمار حرفه‌اي در آن کار مي کنند و طرح مذکور را با سرپرستي تيم معماران توسط زاها حديد (معمار آوانگارد عراقي الاصل، به سبک فولدینگ) و نورمن فاستر (معمار انگليسي، به سبک هایتک) طراحي نموده‌اند.
نورمن فاستر از مشهورترین معماران عصر ماست که صاحب سبک خاص خود در معماری هايتک بوده و برخی طرح های او به معماری پایدار و سبز نیز نزدیک است. او معماری اتریشی الاصل و یهودی زاده بوده و براساس شریعت اسلام حق ورود به مسجدالحرام را ندارد.
***نقد طرح
طرح حاضر بیش از هرچیز بر طراحي هاي سانتياگو کالاتراوا معمار اسپانيايي صاحب سبک بيونيک در معماري مشابهت دارد (که از اندامواره هاي جانوران و اسکلت جانوران بزرگ جثه براي سازه بناي خود الهام مي‌گيرد). این طرح از نماي جانبي نيز شباهت زيادي به ستون فقرات جانداران عظيم الجثه دارد.
ایده اصلی اين طرح ديد مسقيم از داخل اين به اصطلاح رواق هاي مخوف به سمت کعبه، به واسطه شيب تند رواق ها به سمت داخل مي باشد؛ به گونه اي که وقتي حجاج در رواق ها قدم مي زنند يا نماز مي گزارند، چشم انداز آنها به سوي کعبه باشد.
در مرحله دوم و سوم طرح، تمام بناي مسجد الحرام، جز کعبه، تخريب مي شود و اين طرح به صورت مدولار با تقارن مرکزي کعبه، به صورت کامل به دور کعبه طبق آنچه که در تصوير زير مي بينيد، اجرا خواهد شد.
در اين طرح يک جبهه کامل از مسجد الحرام تخريب مي شود و به جاي آن طرح جديدي که شامل مسجدي بزرگ است ساخته مي شود. اين مسجد همان رواق هايي است که به سمت کعبه شيب دارد و به پنج دروازه عظيم الجثه با نقوش هندسی اسلامي به ارتفاع 38 متر ختم مي شود. اين دروازه ها در هنگام انجام مراسم مذهبي و برگزاري نماز براي محدود کردن فضاي اطراف کعبه بسته مي شود و صرفا در ماه رمضان و ايام حج تمتع گشوده مي شود.
نکته اساسی آنجاست که معماري مسجد الحرام باید به گونه‌ای باشد که، حافظ حرمت کعبه بوده و توجه قلبي حجاج را به سوي کعبه معطوف کند؛ نه آنکه معماري اين مسجد دعوت به معماري خود کند و حجاج ره کعبه را گم کنند!
معماري مسجد الحرام آرامشي باید به حاجيان بدهد که جز کعبه نبينند؛ نه آن که چنان شيفته يا مرعوب تکنوسيويلايز (تمدن تکنيکي) شوند که در پيچ و خم پله برقي ها و طاق و تويزه هاي اوج گرفته( که به دليل عدم رعايت مردم واري لاجرم به تحقير انسان مي انجامد) راه آسمان را فراموش کنند و سفر معنوي خود را به کعبه مقصود نرسانند.
چه اینکه طرح گذشته مسجدالحرام، که یادگار دوران عثمانی است، به گونه ای طراحی شده است که جداره های یکنواخت آن سکوت می کنند تا توجه صرفا به کعبه باشد و صاحبش!
***اجرای طرح توسعه
پروژه توسعه در سه مرحله طي سه سال اجرا مي‌شود، مرحله نخست در محرم الحرام گذشته، با تخريب بخش اول ساختمانها آغاز شده، كه سبب كاهش قابل ملاحظه ظرفيت صحن طواف از ۴۸ هزار نفر به ۲۲ هزار طواف كننده در ساعت شده است.
پس از مراسم حج تمتع امسال (1392)، كار تخريب بخش دوم ساختمانها و همچنین انتقال بخشی از طواف کنندگان به مطاف آماده شده در صحن به صورت طبقاتی آغاز خواهد شد. پس از مراسم حج سال 1393 مرحله سوم طرح توسعه نیز آغاز می شود و تا پایان سال 94 كليه ديوارها و جدارهاي موقت و مطاف موقت برداشته شده و طرح توسعة صحن مطاف تكميل و ظرفيت صحن مطاف تا ۱۰۵ هزار طواف كننده در ساعت يعني دو برابر ظرفيت فعلي صحن طواف، افزايش خواهد يافت.اما اکنون که مرحله اول پروژه در حال اجراست، سازه ای فولادی و عظیم در مطاف اجرا شده است که حیرت بسیاری از زایران را برانگیخته است. سازه ای که مسئولین سعودی، از آن به عنوان سازه "پل معلق" ویژه ی زایران خاص (معلولین و بیماران و ویلچری ها و...) یاد می کنند.
این سازه ی عظیم فولادی که ارتفاع آن همتراز سقف کعبه است، ویژه ی زایران معلول می باشد و به نظر می رسد سازه ای موقت است که تا پایان مرحله سوم طرح، بخشی از طواف کنندگان را پذیرا باشد و پس از آن برداشته خواهد شد.
این سازه ی عظیم که مانع از دید مستقیم به کعبه است و مزاحمت های فراوانی را برای طواف کنندگان و نمازگزاران ایجاد نموده و ظاهر خشن و آزاردهنده ی آن، کعبه را در تنگنای حلقه ای فولادی قرار داده که محصول معماری وحشی وهابی هایی است که خود را خادم الحرین الشریفین می نامند و روز به روز طرح های بلندپروازانه شان به بهانه ی توسعه ی حرمین، علاوه بر نابودی میراث و تاریخ اسلام، خانه خدا را بیش از پیش تحقیر می کنند.
***طرح توسعه حریم مسجدالحرام
ابراج البیت یا همان "برج ساعت مکه" که هتلی 120 طبقه و شبیه برج ساعت «بیگ بن» لندن در انگلیس است، یکی از همان پروژه هایی است که به بهانه ی توسعه و اسکان زایران، تحقیر کعبه را دستور کار دارد. ارتفاع بیش از حد این آسمان خراش حس تحقیر کعبه را ایجاد می کند و در طول روز، سایه ی آن بر روی کعبه سنگینی می کند.
شایان ذکر است از آنجا که منابع سعودی تاکنون به طور رسمی از طرح نهایی و در حال اجرای مسجدالحرام رونمایی نکرده اند، طرح های متنوعی در فضای رسانه ای مطرح است که از میان آنان، طرحی که ذکر آن رفت، به عنوان جدی ترین گزینه مطرح بوده است. اما شواهد و قراین اجرایی نشان می دهد، طرحی که در رسانه ها با جدیت مطرح شد، اجرا نمی شود، بلکه طرح دیگری که تصویر آن در زیر می آید، در حال اجراست.
در تصویر موجود از اجرای توسعه حریم حرم خداوند، نشانه های قوی از اجرای طرح فوق وجود دارد، که البته حکام سعودی ظاهرا خود را متعهد به توضیح و توجیه طرح های خود به مسلمانان جهان نمی دانند، و رفتارشان حکایت از آن دارد که خانه خدا را ارث پدری خود تلقی کرده اند که همچون اجداد قریشی شان در عصر جاهلیت، فقط به ثروت اندوزی از قِبَل آن مشغولند و برای پول بیشتر، اگر لازم باشد حرمت بیت العتیق را نیز می شکنند. البته این خادمان خود خوانده حرمین شریفین، برای توسعه حرم خداوند، تا کنون در حرمت شکنی کعبه از هیچ چیز فروگذار نکرده اند و از این باب، ما نیز به انتظار سر رسیدن ابابیل خداوند بر سرشان نشسته ایم و در قدم اول، دست از دعا بر نمی کشیم.
اکنون این طرح با سرعت تمام درحال اجراست و در پی اجرای مرحله ی اول آن (فاز یک) بخش شمال و شمال غربی جداره مسجدالحرام از ابتدای سعی صفا و مروه تا انتهای باب الفتح تخریب شده است که به نقد آن خواهیم پرداخت.
***طراح پروژه توسعه مسجد الحرام
طراح اصلی توسعه مسجد الحرام، شرکت انگلیسی اتکینز است که 800 معمار حرفه‌اي در آن کار مي کنند و طرح مذکور را با سرپرستي تيم معماران توسط زاها حديد (معمار آوانگارد عراقي الاصل، به سبک فولدینگ) و نورمن فاستر (معمار انگليسي، به سبک هایتک) طراحي نموده‌اند.
نورمن فاستر از مشهورترین معماران عصر ماست که صاحب سبک خاص خود در معماری هايتک بوده و برخی طرح های او به معماری پایدار و سبز نیز نزدیک است. او معماری اتریشی الاصل و یهودی زاده بوده و براساس شریعت اسلام حق ورود به مسجدالحرام را ندارد.
نورمن فاستر (معمار انگلیسی، یکی از معماران طرح توسعه مسجدالحرام)
زاها حدید (معمار عراقی الاصل، یکی از معماران طرح توسعه مسجدالحرام)
زاها حدید (معمار عراقی الاصل، یکی از معماران طرح توسعه مسجدالحرام)
***نقد طرح
طرح حاضر بیش از هرچیز بر طراحي هاي سانتياگو کالاتراوا معمار اسپانيايي صاحب سبک بيونيک در معماري مشابهت دارد (که از اندامواره هاي جانوران و اسکلت جانوران بزرگ جثه براي سازه بناي خود الهام مي‌گيرد). این طرح از نماي جانبي نيز شباهت زيادي به ستون فقرات جانداران عظيم الجثه دارد.
تصویری از یکی از طرح های اجرا شده ی سانتیاگو کالاتراوا معمار اسپانیایی صاحب سبک معماری بیونیک
تصویری از نمای جانبی و دید ناظر طرح توسعه مسجدالحرام که مشابهت شکلی به آثار کالاتراوا دارد
تصویری از نمای جانبی و دید ناظر طرح توسعه مسجدالحرام که مشابهت شکلی به آثار کالاتراوا دارد
ایده اصلی اين طرح ديد مسقيم از داخل اين به اصطلاح رواق هاي مخوف به سمت کعبه، به واسطه شيب تند رواق ها به سمت داخل مي باشد؛ به گونه اي که وقتي حجاج در رواق ها قدم مي زنند يا نماز مي گزارند، چشم انداز آنها به سوي کعبه باشد.
در مرحله دوم و سوم طرح، تمام بناي مسجد الحرام، جز کعبه، تخريب مي شود و اين طرح به صورت مدولار با تقارن مرکزي کعبه، به صورت کامل به دور کعبه طبق آنچه که در تصوير زير مي بينيد، اجرا خواهد شد.
نکته اساسی آنجاست که معماري مسجد الحرام باید به گونه‌ای باشد که، حافظ حرمت کعبه بوده و توجه قلبي حجاج را به سوي کعبه معطوف کند؛ نه آنکه معماري اين مسجد دعوت به معماري خود کند و حجاج ره کعبه را گم کنند!
معماري مسجد الحرام آرامشي باید به حاجيان بدهد که جز کعبه نبينند؛ نه آن که چنان شيفته يا مرعوب تکنوسيويلايز (تمدن تکنيکي) شوند که در پيچ و خم پله برقي ها و طاق و تويزه هاي اوج گرفته( که به دليل عدم رعايت مردم واري لاجرم به تحقير انسان مي انجامد) راه آسمان را فراموش کنند و سفر معنوي خود را به کعبه مقصود نرسانند.
چه اینکه طرح گذشته مسجدالحرام، که یادگار دوران عثمانی است، به گونه ای طراحی شده است که جداره های یکنواخت آن سکوت می کنند تا توجه صرفا به کعبه باشد و صاحبش!
***اجرای طرح توسعه
پروژه توسعه در سه مرحله طي سه سال اجرا مي‌شود، مرحله نخست در محرم الحرام گذشته، با تخريب بخش اول ساختمانها آغاز شده، كه سبب كاهش قابل ملاحظه ظرفيت صحن طواف از ۴۸ هزار نفر به ۲۲ هزار طواف كننده در ساعت شده است.
پس از مراسم حج تمتع امسال (1392)، كار تخريب بخش دوم ساختمانها و همچنین انتقال بخشی از طواف کنندگان به مطاف آماده شده در صحن به صورت طبقاتی آغاز خواهد شد. پس از مراسم حج سال 1393 مرحله سوم طرح توسعه نیز آغاز می شود و تا پایان سال 94 كليه ديوارها و جدارهاي موقت و مطاف موقت برداشته شده و طرح توسعة صحن مطاف تكميل و ظرفيت صحن مطاف تا ۱۰۵ هزار طواف كننده در ساعت يعني دو برابر ظرفيت فعلي صحن طواف، افزايش خواهد يافت.اما اکنون که مرحله اول پروژه در حال اجراست، سازه ای فولادی و عظیم در مطاف اجرا شده است که حیرت بسیاری از زایران را برانگیخته است. سازه ای که مسئولین سعودی، از آن به عنوان سازه "پل معلق" ویژه ی زایران خاص (معلولین و بیماران و ویلچری ها و...) یاد می کنند.
این سازه ی عظیم فولادی که ارتفاع آن همتراز سقف کعبه است، ویژه ی زایران معلول می باشد و به نظر می رسد سازه ای موقت است که تا پایان مرحله سوم طرح، بخشی از طواف کنندگان را پذیرا باشد و پس از آن برداشته خواهد شد.
این سازه ی عظیم که مانع از دید مستقیم به کعبه است و مزاحمت های فراوانی را برای طواف کنندگان و نمازگزاران ایجاد نموده و ظاهر خشن و آزاردهنده ی آن، کعبه را در تنگنای حلقه ای فولادی قرار داده که محصول معماری وحشی وهابی هایی است که خود را خادم الحرین الشریفین می نامند و روز به روز طرح های بلندپروازانه شان به بهانه ی توسعه ی حرمین، علاوه بر نابودی میراث و تاریخ اسلام، خانه خدا را بیش از پیش تحقیر می کنند.
***طرح توسعه حریم مسجدالحرام
ابراج البیت یا همان "برج ساعت مکه" که هتلی 120 طبقه و شبیه برج ساعت «بیگ بن» لندن در انگلیس است، یکی از همان پروژه هایی است که به بهانه ی توسعه و اسکان زایران، تحقیر کعبه را دستور کار دارد. ارتفاع بیش از حد این آسمان خراش حس تحقیر کعبه را ایجاد می کند و در طول روز، سایه ی آن بر روی کعبه سنگینی می کند.
شایان ذکر است از آنجا که منابع سعودی تاکنون به طور رسمی از طرح نهایی و در حال اجرای مسجدالحرام رونمایی نکرده اند، طرح های متنوعی در فضای رسانه ای مطرح است که از میان آنان، طرحی که ذکر آن رفت، به عنوان جدی ترین گزینه مطرح بوده است. اما شواهد و قراین اجرایی نشان می دهد، طرحی که در رسانه ها با جدیت مطرح شد، اجرا نمی شود، بلکه طرح دیگری که تصویر آن در زیر می آید، در حال اجراست.
یکی دیگر از طرح هایی که به عنوان یک گزینه برای توسعه مسجدالحرام مطرح است که البته بخش کوچکی الحاق شده به حریم قبلی است و مطاف را دربر نمی گیرد.
طرح توسعه مسجدالحرام در حال اجرا
در تصویر موجود از اجرای توسعه حریم حرم خداوند، نشانه های قوی از اجرای طرح فوق وجود دارد، که البته حکام سعودی ظاهرا خود را متعهد به توضیح و توجیه طرح های خود به مسلمانان جهان نمی دانند، و رفتارشان حکایت از آن دارد که خانه خدا را ارث پدری خود تلقی کرده اند که همچون اجداد قریشی شان در عصر جاهلیت، فقط به ثروت اندوزی از قِبَل آن مشغولند و برای پول بیشتر، اگر لازم باشد حرمت بیت العتیق را نیز می شکنند. البته این خادمان خود خوانده حرمین شریفین، برای توسعه حرم خداوند، تا کنون در حرمت شکنی کعبه از هیچ چیز فروگذار نکرده اند و از این باب، ما نیز به انتظار سر رسیدن ابابیل خداوند بر سرشان نشسته ایم و در قدم اول، دست از دعا بر نمی کشیم.
***اسماعیل ارجمندی