گروه فرهنگی مشرق- مرحوم آيت الله طالقاني در سال ١۲٨٩ هجري شمسي ديده به جهان گشود، او در خانواده اي اهل علم و فضيلت و داراي روحيات انقلابي و ضد ظلم رشد نمود و براي نخستين بار در مكتب پدرش ابوالحسن آغاز به يادگيري مفاهيم اسلامي و درس تقوا كرد. همان كس كه امام (ره) از او به سرآمد پرهيزكاران ياد مي كند.

او تحصيلات ديني خود را در مدارس رضويه و فيضيه قم به پايان رساند. آيت الله طالقاني در زمان طلبگي آشنايي فراواني با امام (ره) داشت و روابط متقابل آن دو، بسياري را در شگفتي افكنده بود. مرحوم آيت الله طالقاني موفق به كسب اجازه نامه اجتهاد از مرجع بزرگ آن، روز آيت الله حاج شيخ عبدالكريم حائري يزدي گرديده و بعد از اتمام تحصيلات به تهران آمده و در مدرسه شهيد مطهري (سپهسالار سابق) به تدريس علوم ديني مشغول شد. در سال 1318 براي اولين بار خشم خويش را نسبت به رژيم و دستگاه حكومتي، با دادن يك اعلاميه در رابطه با كشف حجاب ابراز كرد و در پي آن دستگير و زنداني شد.

آغاز فعالیت‌های سیاسی

پس از شهريور 1320، با تشكيل گروه‌هاي گوناگون سياسي، مبارزه را به طور رسمي آغاز كرد، اما طولي نكشيد كه اين دوران را وقفه اي پيش آمد؛ چرا كه پس از كودتاي 28 مرداد سال 1332، ساواك، مرحوم طالقاني را به جرم مخفي كردن نواب صفوي در خانه اش، دستگير، و به زندان افكند، اما اين دستگيري كوتاه و موقت بود و بزودي آزاد و فعاليت دوباره را آغاز كرد. مرحوم طالقاني در كنگره جهاني شعوب المسلمين كه در كراچي تشكيل مي شد شركت كرد و نيز در كنگره اسلامي قدس كه سالي يكبار تشكيل مي گرديد دوبار در مقام رياست هيئت نمايندگي ايران به بيت المقدس سفر كرد.


ترتيب يافتن «دارالتقريب بين المذاهب الاسلاميه» كه در نزديكي تشيّع و تسنّن سهمي بسزا داشته، يكي از بزرگترين اقدامات قرن اخير بشمار مي رود. آيت الله طالقاني به نمايندگي مرحوم آيت الله العظمي بروجردي «ره» براي رساندن پيام ايشان به شيخ شلتوت ـ هم او كه جواز تقليد از را صادر كرد ـ به آن ديار مسافرت نمود. آيت الله طالقاني در جريان نهضت ملي شدن صنعت نفت ايران مبارزات ارزنده اي داشت و تلاش‌هاي فراواني در جهت رهانيدن حقوق ملت مسلمان ايران از چنگال استعمارگران چپاول پيشه انجام داد.

پس از شكل گيري نهضت روحانيت به رهبري امام خميني (ره) در سال 1341 و طرح مسائلي چون انجمن‌هاي ايالتي و ولايتي و انقلاب باصطلاح سفيد، به پيروي از امام (ره) به مخالفت با رژيم پرداخت و به دليل فعاليت‌هاي زياد در همان سال به زندان افتاد و پس از آزادي مجدداً در سال 1342 در ارتباط با وقايع 15 خرداد دستگير و به ده سال زندان محكوم شد. آيت الله طالقاني در زندان نيز دست از مبارزه و ارشاد برنداشت، رفتار و گفتار مناسبش حتي روي ماموران زندان اثر مثبت گذاشت و در پي همين تلاش‌هاي فرهنگي و تبليغي بود كه در زندان، با نوشتن تفسير «پرتوي از قرآن» سعي در آشنا كردن افراد به عظمت و سازندگي قرآن كرد.

ايشان درباره خود مي گويد:«من پيش از اين كه در كسوت يك سياستمدار متعارف و معمول باشم يك شاگرد كوچك مكتب قرآن و معلم قرآنم».

زنداني شدن مرحوم آيت الله طالقاني در اين مرحله بيش از 4 سال طول نكشيد و در سال 1346 به واسطه فشارهاي داخلي و خارجي بر رژيم شاه از زندان آزاد شد. و بعد از آزادي مبارزه را همچون گذشته ادامه داد و در آستانه سال 1350 همزمان با برگزاري جشنهاي 2500 ساله شاهنشاهي دستگير و به مدت سه سال در زابل و 18 ماه در بافت كرمان در بدترين شرايط به حالت تبعيد بسر برد. در سال 1354 مجدداً به دست ساواك گرفتار شد و به 10 سال زندان محكوم گرديد.

آيت الله طالقاني در دوران انقلاب اسلامي، پس از آزادي از زندان نهايت تلاش خود را در جهت پيروزي انقلاب نمود و پس از پيروزي به رياست شوراي انقلاب اسلامي برگزيده شد و در انتخابات مجلس خبرگان قانونگذاري (12 مرداد 1358) از سوي مردم تهران به عنوان نماينده انتخاب شد.


آیت‌الله طالقانی و مسأله نفوذ یهودیان و اسراییل

آیت‌الله سید محمود طالقانی در سخنرانی‌های خود به نفوذ یهودیان در جامعه ایران اشاره نموده و در گزارشی چنین آمده است : «طبق اطلاع واصله ساعت 21 روز جاری آقای سید محمود طالقانی ضمن سخنرانی ... درباره اعمال و خرابکاری یهود اظهار داشته ...این مسخره است در یک کشور اسلامی تمام سرمایه ملت در دست این افراد ... است» کلانتری 28 تجریش در خصوص سخنرانی سید محمود درباره نفوذ یهود در جامعه ایران چنین گزارش می‌دهد «... آقای سید محمود طالقانی به منبر رفته ... و ضمن سخنرانی به اقلیت یهود در ایران اشاره و شدیدا به آنان حمله نمود اظهار داشته حکومت‌هایی که به این طبقه کمک می‌کند دشمن ملت مسلمان می‌باشند و اضافه نمود استعمار شکست خورده به صورت صهیونیسم و صهیونیسم به صورت اسراییل و اسراییل به صورت بهایی‌گری در تام شئون مملکت تجمع کرده و کشور را به زوال و نیستی سوق می‌دهند و دولت هم اجازه تأسیس سفارت‌خانه به آنها می دهد ودر مجالس آنان شرکت می‌جوید و حتی دکتر ارسنجانی ـ وزیر کشاورزی ـ مستشاران اسراییلی را برای تقسیم املاک اراضی به ایران می‌آورد و به آقای دکتر ارسنجانی باید گفت اگر مملکت ما مهندس لایق برای کار نبود چرا از سایر کشورهای اروپایی و آسیایی مستشار نیاوردید و از اسراییل برای کشور مسلمان مستشار آوردید ... سپس آیه ای از کلام مجید قرائت و کلمه طاغوت را دیکتاتور معنی و مبارزه علیه دیکتاتوری را جهاد در راه خدا و جز عبادت بیان عبادت بیان کرد...»

واکنش آیت‌الله طالقانی به نفوذ استعمارگران

سید محمود طالقانی بنابر گزارش ساواک در یکی از اظهارات خود بیان می‌کند که شاه ایران دلار از مملکت خارج می کند و در بانک‌های خارج می‌گذارد و در واقع پشتیبان دولت روس و انگلیس و وی را به نحوی استعمارپرست قلمداد می‌کند و این در حالی است که مردم می خواهند در مسجد هدایت مراسم ختم برگزار کنند که دستگاه پلیس مانع آنان می‌شود و در ادامه اظهار می‌کند که پلیس غلط می‌کند جلوگیری و دخالت نماید.
 
کلانتری 28 تجریش در خصوص سخنرانی سید محمود در تکیه دزاشیب اعلام کرده که ایشان ضمن بیانات خود به حضور مستشاران آمریکایی در ایران حمله نموده است ...

رییس شهربانی کل کشور در خصوص سخنرانی آیت‌الله طالقانی گزارش می‌هد که ایشان مردم را تحریک و تشویق می‌کند که با صدای بلند به ملل اروپایی و آمریکایی بفهمانید ملت ایران طالب حق و حقیقت و آزادی است.


خاطرات آیت‌الله سبحانی از آیت الله طالقانی

خاطره ای که از ایشان دارم مربوط به مجلس خبرگان قانون اساسی در مرداد ماه 1358 است، ایشان بنده را از طریق کتاب‌ها و نوشته‌هایم می‌شناخت، ولی به صورت حضوری کمتر دیده بود، وقتی وارد خبرگان شدم و ایشان هم تشریف آورد، از سر لطف پرسید: «شما سبحانی خودمان هستید؟» گفتم: «بله، ارادتمند شما هستم»، از طریق مجله «مکتب اسلام» مرا می‌شناخت، شاید هم یکی دو مقاله‌ای از ایشان در مجله «مکتب اسلام» چاپ شده بود، باید به این نکته هم اشاره کنم که مرحوم طالقانی بسیار به این نشریه علاقه‌مند بود و گهگاه از آن تقدیر و حتی آن را در مسجد هدایت هم ترویج می‌کرد، آقای سید هادی خسروشاهی که بیش از ما با ایشان مربوط بود و نشریه را می‌برد و در مسجد هدایت توزیع می‌کرد، ایشان قطعاً خاطرات فراوانی از مرحوم طالقانی دارند.

بعدها درباره نحوه استقرار ایشان در مجلس خبرگان، تفسیرهای عجیبی بیان شد که من از آن ناراحتم، کاری هم ندارم که این تفاسیر به نفع یا ضرر چه کسی است، واقعیت این است که مرحوم طالقانی مایل بودند مجلس خبرگان در یک مسجد تشکیل شود، حدود نیمی از یک جلسه را هم روی زمین نشست، اما وقتی مشخص شد که بهتر است جلسات در همان محل تشکیل شوند و همه هم آن را پذیرفتند، مثل بقیه روی صندلی و یکی دو بار هم کنار بنده نشست که تصاویر آن موجود است، اساساً منش ایشان به‌ گونه‌ای بود که به خواست اکثریت احترام می‌گذاشت.

ماجرای روی زمین نشستن آیت‌الله طالقانی در مجلس خبرگان

این استاد برجسته حوزه علمیه در پاسخ به این پرسش که" چرا آیت‌الله طالقانی در مجلس خبرگان روی زمین نشست؟ " می گوید:

می‌دانید که روحانیون چندان اهل روی مبل و صندلی نشستن نیستند؛ به همین دلیل هم یک بار مشاهده کردم که ایشان پس از اتمام یکی از جلسات، از صندلی پایین آمد و روی زمین نشست و دیگران هم دورشان نشستند، علت اینکه صندلی را ترک کرد و روی زمین نشست، اعتراض به اصلی از اصولی که تصویب شده بود، نبود.

حالا از اینکه برخی از اصول مورد قبول ایشان بود یا نبود، اطلاعی ندارم، ولی این عمل ایشان به عنوان اعتراض نبود، عصا دستشان بود و خسته شده بود و گفت: بیایید روی زمین بنشینیم، آمد و نشست و عده‌ای از دوستانش هم دورش نشستند و با هم صحبت ‌کردند.

بعدها و به‌ ویژه پس از رحلت ایشان، دیدم در بعضی از مطبوعات نوشتند که ایشان به عنوان اعتراض، قهر کرده و روی زمین نشسته است، این، هیچ حقیقت ندارد و علت روی زمین نشستن ایشان مثل آفتاب در نظر من روشن است. به هر حال ایشان در خبرگان کمتر صحبت می‌کرد و بیشتر گوش می‌داد و اگر هم نظری داشت، از طریق یادداشت برای ریاست مجلس می‌فرستاد که شاید آن یادداشت‌ها حفظ شده و یا در میان اسناد آن مجلس باشد، این چیزهایی است که من از آن مرحوم در خاطر دارم. "

مخالفت با کوپن نان طلبه ها

" خاطره اول بنده از مرحوم طالقانی مربوط می‌شود به بعد از فوت مرحوم آیت‌الله‌العظمی بروجردی در سال 1340 که برای ایشان مجالس ترحیم متعددی در مسجد اعظم برگزار می‌شد، در یکی از آن مجالس، مرحوم آیت‌الله طالقانی دعوت شدند که منبر بروند، ایشان در آن منبر مسئله‌ای را مطرح کردند که نشانه علاقه ایشان به حفظ کرامت و شخصیت طلاب حوزه بود.

در آن مقطع یکی از مراجع وقت، با کمال حسن‌نیت، پرداخت هزینه نان طلبه‌ها را به عهده گرفت، این شخصیت محترم در عین حال که نیت خوب و پاکی داشت و شخصیت بزرگی هم بود، ولی مسلماً این عمل ایشان، هماهنگ با شرایط روز نبود، روزگاری در دوران حکومت عثمانی، شرایط در نجف ایجاب می‌کرد که مراجع نان طلاب را بدهند، مسلماً آن شرایط، همان اقدام را هم می‌طلبید، ولی در زمانی که آیت‌الله بروجردی فوت کردند، شرایط ایران آن گونه نبود و به ‌طور مشخص، نان هم چندان گران نبود، لذا دادن کوپن برای نان طلاب هم فاقد ضرورت بود.

مرحوم طالقانی منبر رفت و این مسئله را مطرح و خواهش کرد که این کار انجام نشود، چون با شئون طلبگی سازگار نیست... آن شخصیتی که پرداخت هزینه نان را به عهده گرفته بود، اکنون به رحمت حق پیوسته و حسن نیت هم داشته است. از سویی انتقاد مرحوم طالقانی هم انتقاد درستی بود و واقعاً نباید شأن طلبه تا این حد پایین می‌آمد که برود و با کوپن نان بگیرد، به هر حال ما در این زمان، بر هر دو رحمت می‌فرستیم و برای هر دو طلب مغفرت می‌کنیم."

انديشه سياسي آيت‌الله طالقانی

آيت‌الله سيد محمود طالقاني از تبار نوانديشان ديني در عصر حاضر است كه مدت نيم قرن فعاليت در حيات سياسي و اجتماعي و با تكيه بر قرآن، عمر خود را در راه احياي فكر و انديشه ديني صرف كرد و در شکل‌گيري انقلاب اسلامي سهم مهم و قابل توجهي داشته است. اين شخصيت برجسته از همان دوران كودكي تحت تأثير تعاليم پدر و اوضاع زمانه، الفباي مبارزه با استبداد را فرا گرفت و اين روند را تا واپسين سال حيات خويش ادامه داد. ايشان از زمان حكومت رضاشاه به عرصه مبارزه گام نهاد و در پايگاه مبارزاتي خويش ــ مسجد هدايت تهران ــ با سخنراني‌هاي افشاگرانه‌اي در مقابل سياست‌هاي ضد اسلامي و غير قانوني رژيم ايستاد، ترفندهاي آنان را برملا كرد و بارها زنداني و تبعيد شد.

دانلود

با اوجگيري مبارزات ملت ايران در سال 1357، آيت‌الله طالقاني در كنار آيت‌الله بهشتي و استاد مطهري عملكرد مهمي در سازماندهي و هدايت تظاهرات مردم داشتند كه اوج اين فعاليتها راهپيمايي بزرگ تاسوعا و عاشوراي سال 1357 است. بدون شك، مرحوم آيت‌الله طالقاني در جريان نهضت اسلامي و پس از پيروزي انقلاب اسلامي، عملكرد بسيار تأثيرگذاري داشته كه موارد مهم آن، رياست شوراي انقلاب ــ كمك به حل غائله كردستان و تركمن صحرا، اقامه نماز جمعه و حضور در مجلس خبرگان قانون اساسي مي‌باشد.

آثار آیت الله طالقانی
1. ایت الله طالقانی ایت الله طالقانی پرتوي از قرآن كه شامل شش جلد تفسير جزءهاي يكم تا پنجم و جزء سي‌ام قران است.

2. ترجمه و توضيح نهج‌البلاغه (از آغاز تا خطبه 81).

3. اسلام و مالكيت.

4. مقدمه، پاورقي و توضيح تنبيه‌الامه و تنزيه‌المله آيت‌الله نائيني.

5. به سوي خدا مي‌رويم (خاطرات سفر حج).

6. از آزادي تا شهادت.

7. تعدادي مقاله كه در كتاب‌هاي مختلف آمده؛ از قبيل بحثي درباره روحانيت و مرجعيت كه مقاله وي با عنوان «تمركز و عدم تمركز در مرجعيت» در آن منعكس شده است.

8. مجموعه سخنراني‌ها و خطبه‌هاي نماز جمعه كه با عناوين مختلف در جزوه‌هايي به چاپ رسيده است.

وفات
در اوايل مرداد 1358 از سوي امام خميني (ره) مأمور تشكيل نماز جمعه تهران شد و اولين و با شكوه‌ترين نماز جمعه بعد از پيروزي انقلاب اسلامي در پنجم مرداد به امامت ايشان در دانشگاه تهران برگزار گرديد. بعد از انتصاب به عنوان امام جمعه تهران، موفق به برگزاری پنج نماز جمعه شد كه آخرين نماز جمعه به مناسبت فرا رسيدن سالگرد جمعه خونين 17 شهريور در بهشت زهرا و كنار مزار شهدا برگزار شد. سرانجام در سحرگاه نوزدهم شهريور سال 1358 اين عالم مجاهد پس از سالها فعاليت‌هاي علمي و مبارزات سياسي عليه رژيم ستمشاهي و عمري تلاش خستگي ناپذير در راه پياده كردن احكام اسلام، در اثر سكته قلبي دار فاني را وداع گفت و به ديدار معبود شتافت. روحش شاد.