در هنرهای تجسمی، رمان و داستان، موسیقی و سینما این آثار از نظر کمیت در سال‌های گذشته خوب ولی همچنان از نظر کیفیت با سطح جهانی آثار هنری فاصله‌ی بسیار دارد. اگر این نگاه را در حوزه‌ی بازی‌های ویدئویی(کامپیوتری) بیاندازیم، به دلیل نوپا بودن این حوزه در کشورمان متوجّه خواهیم شد، از هر دو منظر کمّی و کیفی این حوزه مغفول مانده است.
در این مطلب سعی داریم تا نگاهی به بازی‌های تولید شده با موضوع دفاع مقدس بپردازیم و روند تولید آثار در این حوزه را با مدل تفاوت‌های جنگ نرم و جنگ سخت معرفی کنیم.
بازی‌ها
ساخت بازی‌های رایانه‌ای ایرانی از سال 1381 آغاز و با عرضه بازی رانندگی در تهران در سال 1382 و فروش بسیار خوبی همراه شد. از همان ابتدا بازی‌هایی با موضوع جنگ ایران و عراق و هشت سال دفاع مقدس ساخته شد. یک از این بازی‌ها بازیِ والفجر 8 نام دارد.
والفجر 8
عملیات والفجر 8 از موفق‌ترین و مشهورترین عملیات‌های نظامی ایران در طول 8 سال دفاع مقدس محسوب می‌شود که از موفقیت‌های این عملیات می‌توان به تصرف جزیره " فاو" در خاک عراق اشاره کرد. موسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی " تبیان" ناشر و حامی مالی این بازی و با محوریت قرار دادن واقعیت‌های عملیات " والفجر 8 " اقدام به طراحی و ساخت این بازی در سبک استراتژیک نموده است.
در این بازی، بازی‌باز می‌بایستی گروهی از رزمندگان را به گونه‌ای هدایت و ماموریتهای متفاوتی را انجام دهد. این بازی با موتور گیم‌میکر ساخته شده که موتوری بسیار ابتدایی محسوب می‌شود و بازی ساخته شده به دلیل ابتدایی بودن از ایرادات بسیار زیادی رنج می‌برد.
این بازی در پنج مرحله اصلي و 16 مرحله فرعی طراحي شده است. بازی‌باز در اين بازي نقش رزمنده را دارد که از زاویه‌ی استراتژی از طريق ارتباط با فرمانده گردان تفحص و عمليات، مأموریت‌ها را کنترل می‌کند.
مخاطب بازی می‌بایستی در اين بازي با شناسايي مواضع دشمن در منطقه‌‌ی اروند کنار رزمنده‌‌ی خود را با غواصي به عراق رسانده و درگيري آغاز مي‌شود.
"حبيب داستاني" توليدكننده بازي رايانه‌اي «والفجر8» در اظهارنظری بیان کرده: «60 درصد از بازي رايانه‌اي «والفجر8» به صورت مستند طراحي شده است و در طراحي و توليد اين بازي رايانه‌اي گروهي از كارشناسان نظامي بر مستند بودن بازي نظارت كرده‌اند».
اين بازي رايانه‌اي که در حدود دو سال طراحي‌اش به طول انجامیده و با حمايت بنياد حفظ آثار و نشر ارزش‌هاي دفاع مقدس توليد شده است. این بازی با قیمتی در حدود 3 هزار تومان در فروشگاه های اینترنتی در دسترس است.
عملیات انهدام
بازي رايانه‌اي سه بعدي "عمليات انهدام" به پيشنهاد آقاي حبيب داستاني(سازنده‌ی بازی والفجر 8)، مديرعامل شركت رسانه گستر بنيسي و سفارش «بنياد حفظ آثار و نشر ارزش هاي دفاع مقدّس استان قم» به صورت مشاركتي تهيه و توليد گرديده است. سبک این بازی اوّل شخص تیراندازی محسوب می‌شود.
بازی‌باز در قالب رزمنده‌اي به نام كميل وظيفه دارد مأموریت‌های مختلف داستان عمليات والفجر هشت را به وسیله‌ی فرماندهان خود انجام دهد. اين بازي در پنج مرحله توسعه یافته؛ مرحله اول بررسي اروندكنار و وارد شدن مخفیانه به نخلستان ايران است.
مرحله دوم اروندرود است و که بازی‌باز وظيفه دارد به صورت غواص در اين مرحله عمليات شناسايي را انجام دهد و با شنا کردن از سمت رودخانه اروند به سمت ساحل عراق خط نخست دشمن را از بين ببرد.
مرحله سوم بازی معروف به پاكسازي كانال‌هاست و بازی‌باز بايد علاوه بر پاكسازي كانال‌ها و از بين بردن سنگرهاي دشمن، سنگر فرماندهان، اتاق رادار را هم پاکسازی کرده و خود را به جاده آسفالتي كه به سمت شهر فاو كشيده شده برساند.
مرحله چهارم در شهر فاو روی می‌دهد و بازی‌باز وظیفه دارد با ورود به اين شهر بندري پس از درگیری به دشمن خود را ابتدا به مسجد بزرگ فاو و سپس به منابع بزرگ نفت برساند.
در مرحله نهایی و پنجم بازی بازی‌باز پس از خروج از منابع نفتي می‌بایست وارد صحرا شده تا دو سايت موشكي بزرگ عراق را منهدم كند و با تانك‌هاي زيادي از دشمن مبارزه كرده و آنها را از بين ببرد و وارد كارخانه نمك شود.
به گفته‌ی مسئول پخش و فروش شركت عصر بازي، «عمليات انهدام» در بين بازي‌هاي عرضه شده در ايران، داراي سطح گرافيكي خوب و مناسبي است. که به نظر نمی‌رسد این صحبت‌ها واقعیت را بپوشاند. واقعیتی که نشان می‌دهد بازی‌های ساخته شده نظیر این بازی به نظیر نقاشی‌های کودکانه در مقابل آثار هنری هنرمندان روی بوم نقاشی می‌مانند. امّا از وجه دیگر هدف سازندگان در تولید این آثار پسندیده و شایان تقدیر است.
شکست حصر
"شکست حصر" نام بازی اوّل شخص دیگری از موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان، که در تولید بازی‌های رایانه‌ای نه چندان قوی ید تولایی دارد، می‌باشد.
بازی‌باز در این بازی فضاهای متنوع و زیبایی را تجربه کرده و با استفاده از ادوات مختلف جنگی با دشمن مبارزه خواهد کرد. در داستان این بازی آمده، تعدادی از فرماندهان ایرانی در هتلی در مرکز آبادان در محاصره نیروهای عراقی قرار گرفته و منتظر دریافت نقشه‌هایی برای عملیات شکست حصر آبادان است، هستند. بازی‌باز در مرحله اول بازی نقش سربازی را که باید نقشه‌ها را به هتل و به دست فرماندهان برساند، ایفا می‌کند.
مردم تقریباً شهر را ترک کرده در تمام شهر نیروهای عراقی وجود دارند و به نیروهای دشمن برخورد می‌کنیم. در ادامه بازی، بازی‌باز می‌بایست نقش کماندویی ایرانی که همراه با یکی دیگر از هم‌رزمان خود در حومه شهر از هلیکوپتر پیاده می‌شوند تا خود را به شهر برسانند را بازی کند و نقش عملیات را دریافت کند.
مسیرعشق، زیرصفر
بازی ایرانی "مسیرعشق،زیرصفر” که توسط شرکت رسانا شکوه کویر در سبک ماجرایی ساخته شده است، شاید موفق‌ترین بازی ساخته شده با موضوع دفاع مقدس محسوب می‌شود. این بازی که هنوز به طور رسمی به بازار عرضه نشده است، توانسته در برنامه‌ریزی که برای عرضه در اردوی فرهنگی زیارتی”راهیان نور” داشت به رقم حیرت‌انگیز فروش ۲۰ هزار نسخه برسد که در نوع خود و برای یک بازی ایرانی رقمی بالا محسوب می‌شود.
از نکات جالب این بازی می‌توان به داستان آن اشاره کرد که بعد از دو بازیِ دیگری که به عملیات والفجر می‌پردازند، این بازی هم به عملیات والفجر پرداخته است.
داستان بازی به عملیات والفجر مقدماتی می‌پردازد که طی آن یکی از برجسته‌ترین خلبانان نیروی هوایی یعنی عاصف محمودی با مجموعه‌ای از اسناد بسیار حیاتی به دام عراقیان می‌افتد و هر حرکت دیپلماتیکی شک برانگیز و پر خطر خواهد بود. راه نجات، اعزام یکی از برجسته‌ترین نیروهای تکاور به منطقه است.
این نیرو رسول نام دارد، که باهوش و عاشق کارش است و بدون شک او بهترین گزینه ممکن است. اگر همه چیز بر اساس برنامه‌ریزی پیش رود و خیانتی اتفاق نیافتد او مأموریتش را به درستی به پایان خواهد رساند.
این بازی قرار است توسط شرکت "مدرن" در اواخر اردیبهشت برای کامپیوترهای شخصی در سراسر کشور منتشر شود.
مشکلات تولید بازی‌های ویدئویی در ایران
از ابتدای تأسیس بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای در ایران به مصوب سال 1385 توسط شورای انقلاب فرهنگی، بیش از هفت سال می‌گذرد و به عنوان مهم‌ترین نهاد سیاستی و حمایتی در تولید و حمایت از بازی‌ها، این نهاد از ابتدا تا به حال علاوه بر کمبود سیاست‌های درست و صحیح در تولید بازی‌ها که البتّه به دلیل نوپا بودن این حوزه، نمی‌توان ایراد بسیار زیادی هم وارد کرد، از کمبود شدید بودجه رنج می‌برد. بودجه‌ای که در سال ۹۱ مبلغ ۱۰ میلیارد تومان برای این بخش درنظر گرفته شده(که در مقایسه با سینما هزینه‌ی ساخت یکی از فیلم‌ها هم نمی‌شود)، در سال 90 تنها ۱٫۵ میلیارد تومان از این مبلغ تخصیص داده شد.
آقای دکتر بهروز مینایی مدیر عامل بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای در اظهار نظری می‌گوید: "عدم تخصیص بودجه سالانه به بازی های رایانه ای این صنعت را به طور کلی نابود خواهد کرد".
وی با بیان اینکه بودجه تخصیص یافته به بازی های رایانه ای در سال ۹۱ حدود ۹۰ درصد کاهش را نسبت به سال ۹۰ نشان می‌دهد، گفته: "دولت در بودجه پیشنهادی سال ۹۲ به طور کل جدول بودجه بازی‌های رایانه ای را حذف کرده است".
این تصمیم دولت و مجلس بسیار عجیب و غریب است. درست در زمانه‌ای که بازی‌های ویدئویی یکی از پرخرج‌ترین و در مقابل پرسودترین صنایع، با نسبت رشد سرمایه یک به صد و بیست و سه، به شمار می‌رود و تمامی کارگردانان و کمپانی‌های فیلم‌سازی غربی، اعم از دیزنی، فاکس قرن بیستم، دریم ورکز، مترو گلدن مایر، وارنر برادرز و ... به تولید بازی می‌پردازند تا سهمی از این بازار پر سود ببرند، اعضای دولت بدون هیچ کارشناسی بودجه‌ی این حوزه را ابتدا کاهش و سپس قطع کرده اند.
همه این اتفاقات زمانی رخ می‌دهد که سازمان سینمایی و دولت از پروژه‌هایی نظیر "لاله" حمایت می‌کنند که هزینه‌های بیست میلیاردی و با موضوعاتی بسیار ضعیف ساخته می‌شود. بودجه‌ای که با مدیریت مناسب بر آن می‌توان بیش از بیست بازیِ بزرگ و موفق نظیر گرشاسب و سیاوش در حوزه‌ی بازی‌های ویدئویی ساخت.
حتّی اگر توجیه دولت و مجلس برای قطع بودجه، نبود برنامه و ارائه نکردن برنامه توسط بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای است، این نبود برنامه از اوایل انقلاب در تمامی هنرها نظیر موسیقی و سینما وجود دارد، آیا بودجه این حوزه‌های تقلیل و کاهش یافته؟!
بازی‌های ویدئویی به عنوان ابزار قدرت نرم
تمامی بازی‌های ساخته شده در داخل از نبود، کارشناسان و افراد وارد به این حوزه رنج می‌برد. این موضوع در بازی‌های ساخته شده با موضوع دفاع مقدس هم دیده می‌شود، که سهم بسیار زیادی هم از این تولیدات دارد.
در میان بازی‌های تولید شده توسط غرب، به عنوان مثال نام بازی ندای وظیفه(Call Of Duty) را همه شنیده‌اند؛ این بازی تا شماره‌ی سوم فقط و فقط به موضوع جنگ‌های جهانی می‌پرداخت. به حدی این بازی پر فروش و مورد استقبال قرار می‌گرفت که دیگر بازی‌های هم سبک نظیر میدان نبرد(Battlefield) هم به موضوع جنگ جهانی می‌پرداخت. تعداد بازی‌هایی که به این موضوع می‌پرداختند به حدی رشد کرد که مخاطب دیگر از این موضوع زده شد و ندای وظیفه موضوع خود را به جنگ‌های نوین تغییر داد و با توجّه به سابقه‌اش در ساخت این سری به پیشرفتی دست یافت، که تا به الان کسی نتوانسته رکورد فروش‌اش را در حوزه‌ی سرگرمی بزند.
نکته مهم در این مثال این است که، بازی‌های شاخص غربی با مبنا و پایه قرار دادن جنگ‌های جهانی علاوه بر توفیق مخاطب و فروش توانستند به رکورد فروش در بین سایر سرگرمی‌ها هم دست پیدا کنند، امّا تولیدات داخلی ما هر چند مسیر را به طور اتفاقی درست انتخاب نموده، امّا در پیشروی و توفیق کاری از پیش نبرده، بلکه نگاه مخاطبین به تولیدات داخلی در حوزه‌ی بازی‌های ویدئویی را نیز نگاه حمایتی کرده، نه نگاه کیفی. چرا که مخاطب امروز فقط برای حمایت بازی‌ها را می‌خرد نه از روی کیفیت بازی‌ها. که در این میان بعضی از مدیران و سازندگان بازی‌ها فکر می‌کنند فروش محصولاتشان به دلیل مرغوبیت این آثار است.
امّا همان‌گونه که در میدان منازعه‌ی سخت، حجم گسترده‌ی نیروها، تجهیزات و مهمات بدون وجود تدبیر، استراتژی و طراحی عملیات بی‌فایده است، نمی‌توان پذیرفت که این حجم گسترده از کنسول‌ها، بازی‌ها و سایر ادوات نرم در اختیار دشمن، بدون تدبیر و استراتژی در حال نفوذ به عمق قلب و ذهن نسل جوانِ ایرانی است.
در مقابل حجم بسیار زیادی از این جوانان نیازمند مهمات و اسلحه‌هایی هستند تا در مقابل دشمن از خود دفاع کنند. فرماندهانی که با چشمانی متحیر به نیروهای در اختیارشان نگاه می‌کنند و مردمان بی دفاعی که در پشت سرشان، بدون آگاهی در حال تلف شدنند.
همین طور باید گفت، افرادی که در جنگ نرم امروز در حال بارگذاری پیام‌های خود بر روی مهمات نرم، تا نسلِ آینده‌ی ایران را پرورش دهند، باید علاوه بر دقّت به پیام‌شان، بر این مهمات هم چیره باشند. نسل آینده‌ی ایران بیش از پیش با این هنر- صنعت- رسانه دست به گریبان خواهد بود و اگر مسئولین فرهنگی کشور به فکر جهت‌دهی برای ساخت بازی هایی برای جلوگیری از اغوا و در نهایت ارشاد انسان ایرانی نباشند، به ژنرالِ نظامیِ 5 ستاره‌ای می‌مانند که به سلاحهای قدیمیِ جنگِ سخت، دلخوش کرده و از تکنولوژی‌های روزآمد بی‌خبر است و با این وضع دیر یا زود کشورش را در تصرف بیگانگان خواهد دید.