به گزارش مشرق به نقل از تسنیم، نشست تخصصی «آسیب‌شناسی سینمای دینی -کارگردانی فیلم دینی» اولین دوره جشنواره فرهنگی هنری اهل بیت (ع) - جایزه بزرگ پیامبر (ص) - در مرکز مشارکت فرهنگی، هنری شهرداری شهر تهران برگزار شد.
فرزاد موتمن کارگردان سینما، هادی مقدمدوست، فیلمنامه‌نویس، سیدعبدالجواد موسوی محقق و پژوهشگر و حجت‌الاسلام حسینی عارف از سخنرانان این نشست بودند.
فرزاد موتمن در ابتدای این نشست با تاکید بر اینکه تکنیک ساخت فیلم دینی با فیلم‌های دیگر متفاوت نیست، گفت: فیلم دینی به لحاظ فرم با فیلم‌های سینمای دیگر تفاوت دارد. فیلم راجع به حضرت مسیح (ع) زیاد ساخته می‌شود اما تنها فیلم «انجیل متی» که ساخته یک کارگردان کمونیست است فیلم خوبی در این زمینه است، این فیلم به دلیل اینکه می‌تواند زندگی حضرت مسیح (ع) را با زندگی جوانان دهه 60 اروپا پیوند بزند فیلم خوبی است. اینکه ما زندگی حضرت یوسف را به صورت یک فتورمان بسازیم فایده‌ای ندارد بلکه باید بتوانیم داستانی را روایت کنیم که بتواند پلی به جامعه فعلی بزند.
وی افزود: کارگردان فیلم «انجیل متی» با استفاده از موسیقی مدرن توانسته است بین سنت و مدرنیته ارتباط برقرار کند. با اینکه پازولینی هیچ اعتقادی ندارد معجزات حضرت مسیح را به گونه‌ای نمایش داده است که به هیچ وجه زیر سوال نمی‌رود. فیلمسازی که دارای جهان‌بینی دیگری است با حفظ اصل اعتقاد طوری فیلم را ساخته است که با جامعه فعلی ارتباط برقرار کند و ماحصل آن یک فیلم دینی خوب است.
این کارگردان سینما اضافه کرد: به نظر من فیلم «الرساله» فیلم بدی است چون به صورت یک فتورمان داستان زندگی حضرت محمد (ص) را روایت می‌کند. برعکس آن حرفی که رسانه‌های ما مطرح می‌کنند «الرساله» فیلمی درجه دو است که تنها بازیگرانی درجه یک دارد.
در ادامه هادی مقدمدوست فیلمنامه‌نویس با اشاره به اینکه ما هنوز تعریفی از فیلم دینی نداریم، گفت: قبل از آسیب‌شناسی باید یک تعرف از یک پدیده سالم و بالغ وجود داشته باشد. تکنیک، ساختار، نحو و بیان هر فیلمی با فیلم دیگر فرق دارد. در سینمای فعلی ما هنوز نحو و بیان مشخصی به عنوان قاعده سینمایی مطرح نیست چون سینمای ما در مرحله تجربه است به همین دلیل نمی‌توان گفت که تکنیک ساخت فیلم دینی نسبت به فیلم‌های دیگر متفاوت است.
فرزاد موتمن در ادامه تصریح کرد: من معتقد نیستم که چیزی به نام سینمای دینی وجود دارد. در سینما مکتب، ژانر و روند وجود دارد. هر فیلمی در مکتب، ژانر و روند خاص خود می‌تواند دینی شود. اما مسئولین سعی می‌کنند با ساخت مفاهیمی مانند «معناگرا» سینما را دینی کنند که حاصلی دربر نخواهد داشت. باید به جای واژه‌سازی فیلم ساخت. اگر می‌خواهیم فیلمی درباره آشورا بسازیم باید این فیلم بتواند با انسان امروزی و دغدغه‌های او ارتباط برقرار کند.
حجت‌الاسلام حسینی عارف با ارائه تعریفی برای سینمای دینی گفت: فیلمی که بتواند هدف دین را تامین کند فیلم دینی است. عده‌ای معتقدند فیلم برای سرگرمی است و برای جذابیت باید مولفه‌هایی داشته باشد که با دین سازگار نیست. اما عده‌ای می‌گویند دین جذابیت‌های خاص خودش را دارد که می‌تواند مخاطبان را جذب کند. فیلم دینی فیلمی است که روح کلی آن مثبت باشد. اینگونه نیست که در یک فیلم از تمام مولفه‌های غیراخلاقی استفاده کنیم و در انتها یک پیام خوب را منتقل کنیم و بگوییم فیلم ما دینی است.
فرزاد موتمن با اشاره به ساخت فیلم «آرگو» خاطرنشان کرد: اگر فیلمی مانند «آرگو» در هالیوود ساخته می‌شود به این خاطر است که برای سازندگانش سودآور است. اگر می‌خواهیم دیدگاه خود را از ماجرای تسخیر سفارت آمریکا در فیلمی نشان دهیم تنها تصمیم به ساخت یک فیلم کافی نیست. راه حل این است که مدیران و مسئولان سینما را رها کنند تا بتواند به‌طور طبیعی نفس بکشد و به راه خودش ادامه دهد. با این کار حواشی مانند دخالت نیروی انتظامی در سینما و بسته شدن خانه سینما اتفاق نمی‌افتد. فضای سینما باید بازتر شود و از این حالت وجود دایره‌ها، سازمان‌ها و بنیان‌ها خارج شود.
وی اضافه کرد: سینما، فرم است. فرم می‌تواند هر مضمونی را منحرف کند. مدیران ما فرم را نمی‌شناسند به همین دلیل فیلم‌هایی که سفارشی ساخته می‌شوند بدترین آثار است. من فیلم دینی را که به سفارش فارابی ساختم جزء بدترین آثارم می‌دانم چون فیلمنامه آن دارای سوراخ بود. مدیران برای اینگونه فیلمنامه‌ها پول می‌دهند و ما چون به آن فیلنامه‌ها نیازمند هستیم، باید این فیلم‌ها را بسازیم. باید بخش خصوصی تقویت شود و برای این کار باید ممیزی کمتر شود. شوروی نیز با سینمای خود مانند ایران رفتار کرد و باعث رکود در سینما شد. برای پاسخ به فیلم‌های اهانت‌آمیز باید دست نویسندگان را باز گذاشت تا آنها راه‌حل را پیدا کند.
سیدعبدالجواد موسوی محقق و پژوهشگر با تاکید بر اینکه در حال حاضر نگاه به سینما به عنوان یک سرگرمی تعطیل شده است، گفت: پیش از این نمی‌توانستیم مفهومی مانند سرگرمی را به سینما اطلاق کنیم زیرا با آن بد برخورد می‌شد. نوع مسئولین با سینمای ایران اشتباه است. بهترین اثرهای اقتباسی ایران در زمانی ساخته شد که هنوز دایره آثار اقتباسی فارابی به کار نیفتاده بود.
مقدمدوست در ادامه گفت: بحث سینمای دینی باید از سرآغاز بررسی شود. ما در جایی در مورد سینمای دینی بحث می‌کنیم که هنوز تعریفی از سینمای دینی ارائه نشده است. ممکن است فیلمسازان به صورت فردی در سینمای دینی بتوانند پیشرفت کنند اما اگر بخواهیم که جریان‌سازی کنیم باید یک تعریف درست از سینمای دینی داشته باشیم. در سینمای ما، متاسفانه یک کلمه چندین مفهوم مختلف دارد و به همین دلیل تضادها به وجود می‌آیند. باید مشخص شود که سینمای دینی یک ژانر و یا یک ابرژانر است.
فرزاد موتمن در ادامه با اشاره به حرف‌های قبلی خود در مورد فیلم «جعبه موسیقی» که برای فارابی ساخته بود گفت: این فیلم جوایز زیادی را گرفت و فیلم موفقی بود. ولی در مقایسه با 27 فیلمنامه دیگری که من به فارابی دادم دارای سطح پایین‌تری بود. فارابی دو فیلمنامه به من داد که مشکلات زیادی داشتند و من با سختی‌های فراوان آن را ساختم. من پیش از این فیلمنامه‌هایی مانند «دل تاریکی» سعید حقیقی و یک فیلمنامه اقتباسی «نازنیم» از داستافیسوکی اداده داده بود.
وی افزود: من تاکنون در ایران یک فیلم دینی خوب ندیده‌ام من در مورد یک بروکراسی عظیم در سینمای ایران حرف می‌زنم که تا زمانی که وجود دارند نمی‌گذارند سینما پیشرفته کند. دین یک ایدئولوژی است، ژانرها براساس ایدئولوژی به وجود نمی‌آیند برای همین نمی‌توانیم سینمای دینی داشته باشیم. من خودم «جعبه موسیقی» یک فیلم دینی نمی‌بینم.
این کارگردان سینما تصریح کرد: متاسفانه مشکل ما این است که پس از انقلاب نظامی به نام جمهوری اسلامی به سر کار آمد. برای همین عده‌ای فکر کردند که باید به هر کلام‌ای یک پسوند دینی اضافه کنند. این پافشاری کاری بیهوده است که جواب نمی‌دهد. «بینوایان» به عنوان یک رمان دینی معرفی نمی‌شود، عمیقا دینی است.
در ادامه مقدمدوست گفت: نظرات در مورد سینمای دینی شبیه هم نیست اما این بدین مفهوم نیست که الزاما نظرات مخالف هم هست این نظرات باید تجمیع شوند.
حجت‌الاسلام حسینی عارف تصریح کرد: مشکل سینمای ما به مشکل در اقتصاد برمی‌گردد، هالیوود به این دلیل پیشرفت کرد که دارای اقتصاد مستقلی بود. تا وقتی که ما به نفت وابسته‌ایم نمی‌توانیم پیشرفت کنیم. با این وضعیت قاچاق فیلم، ماهواره‌ها و... اگر دولت از سینما حمایت نکند سینما سقوط می‌کند.
فرزاد موتمن در ادامه گفت: مشکل اصلی سینما مشکل اقتصاد است، سینمای ما نه کاملا خصوصی و نه کاملا دولتی است، اگر سینما به یکی از این دو سمت برود مشکل سینما حل می‌شود. اگر شرکت‌های فیلمسازی ما خودشان سالن برای اکران داشته باشند مشکل ما حل می‌شود. اکنون فیلم‌هایی ساخته می‌شوند که اکران نمی شوند چون تعداد تولیدات ما بیش از اکران ماست، دیوارهای بروکراتیک در سینما به وجود آمده‌اند که باعث باند‌بازی می‌شوند.
در پایان حجت‌الاسلام عارف در مورد اولین دوره جشنواره فرهنگی هنری اهل بیت (ع) - جایزه بزرگ پیامبر (ص) - گفت: در این جشنواره فیلم‌های کوتاه حداکثل 14 دقیقه‌ای شرکت می‌کند، جایزه این جشنواره در مقایسه با جشنواره‌های دیگر همچون فجر خوب است. در این جشنواره تنها فیلم‌هایی که مربوط به صدر اسلام است شرکت نمی‌کنند بلکه فیلم‌هایی که به نوعی به اهل بیت (ع) نیز مربوط می‌شود شرکت خواهند کرد.
فرزاد موتمن کارگردان سینما، هادی مقدمدوست، فیلمنامه‌نویس، سیدعبدالجواد موسوی محقق و پژوهشگر و حجت‌الاسلام حسینی عارف از سخنرانان این نشست بودند.
فرزاد موتمن در ابتدای این نشست با تاکید بر اینکه تکنیک ساخت فیلم دینی با فیلم‌های دیگر متفاوت نیست، گفت: فیلم دینی به لحاظ فرم با فیلم‌های سینمای دیگر تفاوت دارد. فیلم راجع به حضرت مسیح (ع) زیاد ساخته می‌شود اما تنها فیلم «انجیل متی» که ساخته یک کارگردان کمونیست است فیلم خوبی در این زمینه است، این فیلم به دلیل اینکه می‌تواند زندگی حضرت مسیح (ع) را با زندگی جوانان دهه 60 اروپا پیوند بزند فیلم خوبی است. اینکه ما زندگی حضرت یوسف را به صورت یک فتورمان بسازیم فایده‌ای ندارد بلکه باید بتوانیم داستانی را روایت کنیم که بتواند پلی به جامعه فعلی بزند.
وی افزود: کارگردان فیلم «انجیل متی» با استفاده از موسیقی مدرن توانسته است بین سنت و مدرنیته ارتباط برقرار کند. با اینکه پازولینی هیچ اعتقادی ندارد معجزات حضرت مسیح را به گونه‌ای نمایش داده است که به هیچ وجه زیر سوال نمی‌رود. فیلمسازی که دارای جهان‌بینی دیگری است با حفظ اصل اعتقاد طوری فیلم را ساخته است که با جامعه فعلی ارتباط برقرار کند و ماحصل آن یک فیلم دینی خوب است.
این کارگردان سینما اضافه کرد: به نظر من فیلم «الرساله» فیلم بدی است چون به صورت یک فتورمان داستان زندگی حضرت محمد (ص) را روایت می‌کند. برعکس آن حرفی که رسانه‌های ما مطرح می‌کنند «الرساله» فیلمی درجه دو است که تنها بازیگرانی درجه یک دارد.
در ادامه هادی مقدمدوست فیلمنامه‌نویس با اشاره به اینکه ما هنوز تعریفی از فیلم دینی نداریم، گفت: قبل از آسیب‌شناسی باید یک تعرف از یک پدیده سالم و بالغ وجود داشته باشد. تکنیک، ساختار، نحو و بیان هر فیلمی با فیلم دیگر فرق دارد. در سینمای فعلی ما هنوز نحو و بیان مشخصی به عنوان قاعده سینمایی مطرح نیست چون سینمای ما در مرحله تجربه است به همین دلیل نمی‌توان گفت که تکنیک ساخت فیلم دینی نسبت به فیلم‌های دیگر متفاوت است.
فرزاد موتمن در ادامه تصریح کرد: من معتقد نیستم که چیزی به نام سینمای دینی وجود دارد. در سینما مکتب، ژانر و روند وجود دارد. هر فیلمی در مکتب، ژانر و روند خاص خود می‌تواند دینی شود. اما مسئولین سعی می‌کنند با ساخت مفاهیمی مانند «معناگرا» سینما را دینی کنند که حاصلی دربر نخواهد داشت. باید به جای واژه‌سازی فیلم ساخت. اگر می‌خواهیم فیلمی درباره آشورا بسازیم باید این فیلم بتواند با انسان امروزی و دغدغه‌های او ارتباط برقرار کند.
حجت‌الاسلام حسینی عارف با ارائه تعریفی برای سینمای دینی گفت: فیلمی که بتواند هدف دین را تامین کند فیلم دینی است. عده‌ای معتقدند فیلم برای سرگرمی است و برای جذابیت باید مولفه‌هایی داشته باشد که با دین سازگار نیست. اما عده‌ای می‌گویند دین جذابیت‌های خاص خودش را دارد که می‌تواند مخاطبان را جذب کند. فیلم دینی فیلمی است که روح کلی آن مثبت باشد. اینگونه نیست که در یک فیلم از تمام مولفه‌های غیراخلاقی استفاده کنیم و در انتها یک پیام خوب را منتقل کنیم و بگوییم فیلم ما دینی است.
فرزاد موتمن با اشاره به ساخت فیلم «آرگو» خاطرنشان کرد: اگر فیلمی مانند «آرگو» در هالیوود ساخته می‌شود به این خاطر است که برای سازندگانش سودآور است. اگر می‌خواهیم دیدگاه خود را از ماجرای تسخیر سفارت آمریکا در فیلمی نشان دهیم تنها تصمیم به ساخت یک فیلم کافی نیست. راه حل این است که مدیران و مسئولان سینما را رها کنند تا بتواند به‌طور طبیعی نفس بکشد و به راه خودش ادامه دهد. با این کار حواشی مانند دخالت نیروی انتظامی در سینما و بسته شدن خانه سینما اتفاق نمی‌افتد. فضای سینما باید بازتر شود و از این حالت وجود دایره‌ها، سازمان‌ها و بنیان‌ها خارج شود.
وی اضافه کرد: سینما، فرم است. فرم می‌تواند هر مضمونی را منحرف کند. مدیران ما فرم را نمی‌شناسند به همین دلیل فیلم‌هایی که سفارشی ساخته می‌شوند بدترین آثار است. من فیلم دینی را که به سفارش فارابی ساختم جزء بدترین آثارم می‌دانم چون فیلمنامه آن دارای سوراخ بود. مدیران برای اینگونه فیلمنامه‌ها پول می‌دهند و ما چون به آن فیلنامه‌ها نیازمند هستیم، باید این فیلم‌ها را بسازیم. باید بخش خصوصی تقویت شود و برای این کار باید ممیزی کمتر شود. شوروی نیز با سینمای خود مانند ایران رفتار کرد و باعث رکود در سینما شد. برای پاسخ به فیلم‌های اهانت‌آمیز باید دست نویسندگان را باز گذاشت تا آنها راه‌حل را پیدا کند.
سیدعبدالجواد موسوی محقق و پژوهشگر با تاکید بر اینکه در حال حاضر نگاه به سینما به عنوان یک سرگرمی تعطیل شده است، گفت: پیش از این نمی‌توانستیم مفهومی مانند سرگرمی را به سینما اطلاق کنیم زیرا با آن بد برخورد می‌شد. نوع مسئولین با سینمای ایران اشتباه است. بهترین اثرهای اقتباسی ایران در زمانی ساخته شد که هنوز دایره آثار اقتباسی فارابی به کار نیفتاده بود.
مقدمدوست در ادامه گفت: بحث سینمای دینی باید از سرآغاز بررسی شود. ما در جایی در مورد سینمای دینی بحث می‌کنیم که هنوز تعریفی از سینمای دینی ارائه نشده است. ممکن است فیلمسازان به صورت فردی در سینمای دینی بتوانند پیشرفت کنند اما اگر بخواهیم که جریان‌سازی کنیم باید یک تعریف درست از سینمای دینی داشته باشیم. در سینمای ما، متاسفانه یک کلمه چندین مفهوم مختلف دارد و به همین دلیل تضادها به وجود می‌آیند. باید مشخص شود که سینمای دینی یک ژانر و یا یک ابرژانر است.
فرزاد موتمن در ادامه با اشاره به حرف‌های قبلی خود در مورد فیلم «جعبه موسیقی» که برای فارابی ساخته بود گفت: این فیلم جوایز زیادی را گرفت و فیلم موفقی بود. ولی در مقایسه با 27 فیلمنامه دیگری که من به فارابی دادم دارای سطح پایین‌تری بود. فارابی دو فیلمنامه به من داد که مشکلات زیادی داشتند و من با سختی‌های فراوان آن را ساختم. من پیش از این فیلمنامه‌هایی مانند «دل تاریکی» سعید حقیقی و یک فیلمنامه اقتباسی «نازنیم» از داستافیسوکی اداده داده بود.
وی افزود: من تاکنون در ایران یک فیلم دینی خوب ندیده‌ام من در مورد یک بروکراسی عظیم در سینمای ایران حرف می‌زنم که تا زمانی که وجود دارند نمی‌گذارند سینما پیشرفته کند. دین یک ایدئولوژی است، ژانرها براساس ایدئولوژی به وجود نمی‌آیند برای همین نمی‌توانیم سینمای دینی داشته باشیم. من خودم «جعبه موسیقی» یک فیلم دینی نمی‌بینم.
این کارگردان سینما تصریح کرد: متاسفانه مشکل ما این است که پس از انقلاب نظامی به نام جمهوری اسلامی به سر کار آمد. برای همین عده‌ای فکر کردند که باید به هر کلام‌ای یک پسوند دینی اضافه کنند. این پافشاری کاری بیهوده است که جواب نمی‌دهد. «بینوایان» به عنوان یک رمان دینی معرفی نمی‌شود، عمیقا دینی است.
در ادامه مقدمدوست گفت: نظرات در مورد سینمای دینی شبیه هم نیست اما این بدین مفهوم نیست که الزاما نظرات مخالف هم هست این نظرات باید تجمیع شوند.
حجت‌الاسلام حسینی عارف تصریح کرد: مشکل سینمای ما به مشکل در اقتصاد برمی‌گردد، هالیوود به این دلیل پیشرفت کرد که دارای اقتصاد مستقلی بود. تا وقتی که ما به نفت وابسته‌ایم نمی‌توانیم پیشرفت کنیم. با این وضعیت قاچاق فیلم، ماهواره‌ها و... اگر دولت از سینما حمایت نکند سینما سقوط می‌کند.
فرزاد موتمن در ادامه گفت: مشکل اصلی سینما مشکل اقتصاد است، سینمای ما نه کاملا خصوصی و نه کاملا دولتی است، اگر سینما به یکی از این دو سمت برود مشکل سینما حل می‌شود. اگر شرکت‌های فیلمسازی ما خودشان سالن برای اکران داشته باشند مشکل ما حل می‌شود. اکنون فیلم‌هایی ساخته می‌شوند که اکران نمی شوند چون تعداد تولیدات ما بیش از اکران ماست، دیوارهای بروکراتیک در سینما به وجود آمده‌اند که باعث باند‌بازی می‌شوند.
در پایان حجت‌الاسلام عارف در مورد اولین دوره جشنواره فرهنگی هنری اهل بیت (ع) - جایزه بزرگ پیامبر (ص) - گفت: در این جشنواره فیلم‌های کوتاه حداکثل 14 دقیقه‌ای شرکت می‌کند، جایزه این جشنواره در مقایسه با جشنواره‌های دیگر همچون فجر خوب است. در این جشنواره تنها فیلم‌هایی که مربوط به صدر اسلام است شرکت نمی‌کنند بلکه فیلم‌هایی که به نوعی به اهل بیت (ع) نیز مربوط می‌شود شرکت خواهند کرد.