گروه فرهنگی مشرق- «فتوا» استنباط حکم جهانشمول دین در یک زمینه با مراجعه به منابع دینى و بهره گیرى از شیوه هاى شناخته شدهى استنباط مى باشد و حکم: آنچه در حکومت اسلامى توسط رهبر اعتبار مىشود، «حکم» نام دارد.
رهبر با توجه به احکام کلّى الهى و نظام هاى اسلامى و با التفات و دقّت در شرایط موجود، وظیفه اى را نسبت به مسئله اى خاصّ براى همگان یا گروهى از افراد یا فرد خاصّى مشخّص مى کند. از نگاه شارع اطاعت از احکام کلّى الهى و فتواى فقیه جامعشرایط، مانند پیروى از احکام رهبر و ولىّ امر، لازم و مشروع است. با این تفاوت که فتواى فقیه براى خود او و مقلّدانش لازم الاّتباع مى باشد، در حالى که همگان باید از «حکم» رهبر اطاعت کنند.
یكى از مقدماتى كه در علم احكام باید مورد توجه قرار گیرد «مفاهیم و اصطلاحات احكام» است. بدین جهت برخى مفاهیم و اصطلاحات مهم و مورد ابتلاى احكام را در این مقاله آوردهایم تا ما را در فهم و فراگیرى و آموزش آن یارى دهد.
استفتا: مطالبه فتوا، سۆال از نظریه مجتهد درباره حكم مسائل شرعى.
احتیاط: روشى كه رعایت آن در احكام شرعى موجب اطمینان انسان براى رسیدن به واقع است.
احتیاط لازم: احتیاط واجب.
احتیاط مستحب: احتیاطى غیر از فتواى فقیه است و بدین جهت رعایت آن الزامى نیست، ولى داراى ثواب است.
احتیاط واجب: امرى مطابق با احتیاط است كه فقیه همراه آن فتوا نداده است; در چنین مسائلى مقلد اگر خواست مىتواند به جاى عمل به نظریه مرجع تقلید خود به نظریه مجتهد دیگر كه بعد از مرجع تقلیدش، اعلم از دیگران است عمل كند و چنانچه در آن مساله، مرجع دوم نیز قائل به احتیاط واجب باشد، مقلد مىتواند به نظریه مرجع سومى كه بعد از مرجع دوم اعلم از دیگران است، مراجعه نماید....
احتیاط را ترك نكند: این اصطلاح در هر موردى كه فتوایى از فقیه نسبتبهآنمورد ذكر نشده باشد به معناى احتیاط واجب است والا اگر در همانمورد و در كنار آن، فتوایى از فقیه ذكر شده باشد به معناى تاكید برحسن احتیاط است و رعایت آن احتیاط الزامى نیست، ولى داراى ثواب زیاد است.
احكام خمسه: وجوب، حرمت، استحباب، كراهت و اباحه.
احوط: مطابق با احتیاط، نزدیكتر به احتیاط، انجام آن داراى ثواب است.
خالى از قوت نیست: فتوا این است و باید بدان عمل كرد مگر این كه در ضمن كلام قرینهاى بر غیر این معنا باشد.
خالى از وجه نیست: فتوا این است و باید بدان عمل كرد مگر این كه در ضمن كلام قرینهاى بر غیر این معنا باشد.
خیار: اختیار داشتن، قدرت قانونى و شرعى كه یكى از طرفین عقد پیدا مىكنند كه به موجب آن مىتوانند عقد را به هم بزنند.
مقصود از حکم و فتوا چیست؟ چه فرقى با هم دارند؟
هنگامى که مجتهد براى یافتن حکم کلّى الهى در یک مسئله به منابع دینى مراجعه مى کند و با بهره گیرى از شیوه هاى مخصوصى که براى استنباط وجود دارد، حکم مزبور را به دست مى آورد و در اختیار مقلّدان خود قرار مى دهد، از آن به «فتوا» یاد مى کنند.
بنابراین، «فتوا» استنباط حکم جهانشمول دین در یک زمینه با مراجعه به منابع دینى و بهره گیرى از شیوه هاى شناخته شدهى استنباط مى باشد. (حضرت امام خمینى ره از این شیوه ها به «اجتهاد جواهرى» یا «فقه سنّتى» یاد کرده اند)
وقتى رهبر با توجه به احکام کلّى الهى و نظام هاى اسلامى و با التفات و دقّت در شرایط موجود، وظیفه اى را نسبت به مسئله اى خاصّ براى همگان یا گروهى از افراد یا فرد خاصّى مشخّص مى کند، این عمل را «حکم» مى نامند.
پس «حکم» در عین نظر به احکام کلّى الهى و ارزش ها و آرمان هاى ماندنى و جهان شمول اسلام، به موقعیت و شرایط خاصّ نیز توجّه دارد و مادامى که آن وضعیت تغییر نکرده، از سوى رهبر یا جانشینان او اعتبار مى گردد. از نگاه شارع اطاعت از احکام کلّى الهى و فتواى فقیه جامعشرایط، مانند پیروى از احکام رهبر و ولىّ امر، لازم و مشروع است. با این تفاوت که فتواى فقیه براى خود او و مقلّدانش لازم الاّتباع مى باشد، در حالى که همگان باید از «حکم» رهبر اطاعت کنند.
منبع: تبیان