گروه فرهنگی مشرق - استاد جلال محمدی از شاعران و نویسندگان  مطرح کشورمان می‌باشد که تاکنون  مجموعه شعرهای متعددی از آثار وی منتشر شده است . تیغ و تغزل، هبوط، ارمغان آفنتاب، قبیله خورشید و آدین چیچکله،  عناوین برخی کتابهای اوست. برخی از مجموعه شعرهای وی در باکو منتشر شده است. علاوه بر این، کتابهایی در زمینه نثر و ادبیات پایداری نیز به قلم وی نشر یافته که  ستاره بدر، بر ستیغ صبح و گلهای عاشوراییاز آن جمله است. " به رسم طایفه عشق " نام واپسین مجموعه شعر اوست که با استقبال گسترده ای روبرو شده است.

استاد محمدی علاوه بر آفرینش آثار ادبی  ، در تاسیس تشکلهای ادبی    و فرهنگی در آذربایجان نقش ارزنده ای داشته است . تاسیس انجمن ادبی استاد شهریار به سال 1370 ، تاسیس انجمن ادبی کوثر به سال 1373،تاسیس جمعیت وطن به سال 1380،برگزاری کنگره های ادبی در تبریز از جمله برگزاری  کنگره شعر محرم به مدت ده سال  ، فعالیت در حوزه روزنامه نگاری ، سرپرستی هیاتهای فرهنگی و ادبی   اعزامی به قفقاز  و ترکیه ...از جمله فعالیتهای  فرهنگی اوست.

به مناسبت برگزاری جشنواره استانی شعر بسیج در تبریز، گفتگویی با جلال محمدی درباره ادبیات انقلاب اسلامی انجام شده است که از نظرتان می‌گذرد:
 
* شما بعنوان شاعری  که سالهاست  در عرصه شعر فارسی و آذربایجانی و نیز ادبیات دفاع مقدس فعالیت دارید، تاثیر انقلاب اسلامی بر ادبیات  کشورمان را چگونه ارزیابی می کنید؟

هماهنگونه كه اتفاقات بزرگ و درخشان تاريخي بر شئون مختلف حيات ملت ها (حيات فرهنگي،‌ سياسي، اجتماعي و ...) تاثير مي گذارند، انقلاب اسلامي نيز كه يك واقعه  عظيم در تاريخ اسلام و ايران و تشييع است، تاثيرات شگرفي بر حيات بشر بخصوص جوامع اسلامي و شيعي بر جاي نهاده است كه دامنه اين تاثيرات همچنان در حال گسترش است.

به يك معنا، انقلاب اسلامي، تجديد حيات دين و ارزشهاي الهي بود. در حوزه ادبيات نيز انقلاب موجب احياي تفكر و احساسات اصيل و ناب انساني شد  و ادبيات ديني را حيات تازه اي بخشيد.
البته بايد بدين نكته توجه كرد كه برخي با سطحي تگري ، تعريف جامد و محدودي از ادبيات و شعر ديني ارايه مي كنند،  با اين تصور كه شعر و ادبيات  ديني ، مطالب و سروده هايي است كه در آيين هاي مذهبي خاص مورد استفاده است يا تنها چيزي است كه در پيوند با شان و شخصيت پيشوايان ديني مي باشد .اين يك تعريف بسيار محدود از شعر و ادبيات ديني است.

در حالی كه هر اثر ادبي از شعر و نثر كه منطبق با فطرت انسان بوده و احساسات  و تفكر اصيل را در انسان رشد بخشد، بي ترديد يك اثر ديني است. انقلاب اسلامي، همانگونه كه جامعه را از انحطاط نجات داده، شعر و ادبيات اين مرز و بوم را نيز از يك انحطاط تاريخي رهانيد و به مسير تاريخي خود كه همان مسير روشن شاعران و نويسندگان بزرگ ما ( نظامي، صائب، بيهقي، سنايي، حافظ، سعدی، فردوسی، عوفي و ...) باز آورد.

وقوع انقلاب اسلامي و به دنبال آن وقوع جنگ تحميلي كه در آن ملت ايران حماسه اي تاريخي را رقم زدند ، علاوه بر تاثير گذاري بر تفكر ادبي ، موجب پيدايش زبان تازه اي در شعر معاصر شد كه همان زبان شعر انقلاب است.

از دستاوردها و تاثيرات مهم انقلاب اسلامي در حوزه ادبيات، برآمدن خيلي  از شاعران و نويسندگان متعهد و فضيلت گراست. در دوره انحطاط فرهنگي ناشي از حاكميت رژيم طاغوت، شمار قلم هاي زلال و پاك در قياس با قلم‌هاي آلوده و كثيف، بسيار كم بود، انقلاب اسلامي، واقعه اي بود كه اين نسبت را تغيير داد، متاسفانه در مراقبت از دستاوردهای انقلاب و دفاع مقدس در حوزه  شعر و ادب، دقت لازم صورت نمی گیرد و طي سال‌هاي اخير كوشش هاي گسترده اي توسط بيگانگان و جريانات وابسته به غرب صورت مي گيرد تا قلمهاي آلوده و كثيف  را پرورش داده و تکثیر کنند و قلمهاي فضيلت  گرا را به انزوا سوق دهند. و اين ناشي از آن است كه نهادهاي  فرهنگي مسوول ، رفته رفته به تماشاچي صحنه ، يا تداركاتچي بي تفاوت تبديل مي شوند.


* لطفا به خصوصیات شعر انقلاب اشاره کنید و بفرمایید شعر این دوره چه روندی را طی کرده و امروز در کدام مرحله قرار دارد؟

شعر انقلاب از يك پشتوانه عظيم فكري و ادبي برخوردار است و ريشه در جريان اصيل تاريخي شعر ايران يعني شاعراني چون سنايي، ناصر خسرو ، بيدل، صائب تبريزي  و بزرگاني از اين دست دارد و اين يك موهبت شگفت  براي شعر انقلاب اسلامي است. از اين روست كه مي بينيم با وقوع انقلاب اسلامي، شاعران بزرگ و ديني كشور ما ، کساني مانند استاد شهريار ،  روانشاد مهرداد اوستا و اساتیدی چون مشفق كاشاني، حميد سبزواري، سيد علي موسوي گرما رودي  و ... براي انقلاب شعر مي گويند. اينان از نسل شاعران  قبل از انقلاب بودند.

اما انقلاب شاعران نسل خود را نيز پرورش داد. شاعراني مانند علي معلم، نصر الله مرداني، قيصر امين پور و سيد حسن حسيني، شاعران نسل انقلاب بودند كه شعر هر كدام، در تفكر و زبان و ديگر  لطايف شعري، ويژگي هاي خاص دارد، طي چند سال بعد از انقلاب به تدريج شعر انقلاب «يك زبان عمومي و تازه» يافت و عده اي از شاعران  متعهد كه در آن روزگار جوان بودند، جريان شعر انقلاب را گسترش دادند؛ شاعراني مثل ايرج قنبري، شيرينعلي گلمرادي، بيگي حبيب آبادي،‌ احمد عريزي، يوسفعلي مير شكاك و...  شاعران نسل ديگر مانند مرحوم آقاسي، نادر بختياري، سيد فضل الله قدسي،‌ محمد كاظم كاظمي،‌ سيد ضياء الدين شفيعي، حبيب فرقاني، حسن زاده ليله كوهي، مرتضي نور بخش، عبدالرحيم سعيدي راد و ...

با گذشت زمان نسل تازه اي از شاعران انقلاب به عرصه رسيده اند كه در منطقه ما، شاعراني مانند رضا شيباني ،ابراهیم قبله آرباطان،بابک اسلامی، محمد شكري فرد ، بهرام اميري  و ... نمونه هايي از شاعران اين نسل اند كه به نظر مي رسد آينده درخشاني پيش رو دارند . البته متوليان امور فرهنگي توجه داشته باشند كه وظيفه حمايتي خود را انجام دهند.
 
آثار درخشاني كه از شاعران جوان در همایشهای ادبی ديده مي شود ،  به روشني گواه آن است كه شاعران نسل نو ، در خلاقيت ،  مضمون آفريني ، زبان شعر ،  طراوت و تازگي را مد نظر خويش دارند و با پشتكار و مطالعه ،  و استفاده از تجارب شاعران نسل هاي قبل ، و تكيه بر پشتوانه عظيم شعر گذشتگان ، مي توانند الگو هاي مناسبي براي نسل فردا باشند.

* در خصوص تجلی و نمود ارزشهای متعالی اسلامی و اخلاقی در شعر انقلاب  توضیح دهید.

شعر انقلاب، شعر عرفان حماسي ( و نه عرفان انزوا و عارفست طلبي ) و شعر ارزشهاست . شعر انقلاب ، منادي فضايل انساني و اخلاقي و منادي جهاد و آزادي و عزت طلبي است. شاهد اين ادعا اشعار شاعران انقلاب است. در واقع، موجودیت و ماهیت شعر انقلاب با ارزش‌ها و فضایل درآمیخته است.
 
* با توجه به اینکه بلافاصله بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی جنگ شروع شد و رژیم متجاوز صدام مرزهای میهن اسلامی  مارا مورد تجاوز قرار داد ،پرداخت شاعران به موضوع دفاع مقدس تا چه اندازه موفق بوده آیا آثاری که  بتوان از آنها بعنوان شاهکار ادبی یاد کرد تولید شده است؟

كمتر وصيت نامه اي از رزمندگان و شهداي هشت سال دفاع مقدس را مي توان يافت كه در آن بيتي از اشعار شاعران انقلاب و دفاع مقدس نباشد. اين از سويي نشانگر روحيه و احساسات لطيف رزمندگان و پيوند آنها با شعر و ادبيات و از سوي ديگر نشان ويژه موفقيت شاعران دفاع مقدس است. در روزگار جنگ و نيز طي سالهاي بعد از جنگ،  اشعار زيادي توسط شاعران سروده شده است كه در ميان آنها آثار درخشاني وجود دارند كه براي هميشه در تاريخ شعر و ادبيات ما خواهند درخشيد. گزينش اشعار برجسته و بلند، از ميان ده‌ها هزار شعر، كاري دشوار اما ضروري است كه متاسفانه تا كنون انجام نشده است.

البته برخي شاعران به ذوق و سليقه خود، گزيده هايي از شعر دفاع مقدس منتشر كرده اند اما كاري روش‌مند و اساسي و جامع در اين باره انجام نشده است. متاسفانه كم كاري درباره شعر دفاع مقدس و به طور كلي شعر اصيل و انساني بسيار است. هنوز در آذربايجان شرقي، مجموعه جامعي از احوال و آثار شاعراني كه براي دفاع مقدس و انقلاب شعر سرود ه اند،  تدوين نشده است اما براي مطربان ، جشنواره برگزار مي شود. در چنين  روزگاري، قدر شعر و شاعر حماسه و حكمت را كه شعر انقلاب و دفاع مقدس از اين سنخ است،  كساني مي دانند كه جانشان نسبتي با حماسه و حكمت دارد.

* استاد سید محمد حسین شهریار سالهای اوج و پختگی عمر خود را همزمان با دهه اول انقلاب گذراند. در مورد استقبال شهریار از انقلاب و همراهی و همنوایی ایشان با انقلاب و رزمندگان اسلام و تلاشهای مخالفان و معاندان ادبی برای مقابله با شهریار، اگر توضیحاتی داشته باشید، در روشنگری نسل حاضر موثر است.

استاد شهريار بزرگترين پرچمدار شعر انقلاب اسلامي بود شهريار از جواني ، شاعري متعهد و دين گرا بود و گواه صادق اين ادعا ، دیوان شعر اوست. جهاد شاعرانه استاد شهريار دردفاع از انقلاب اسلامي و همنوايي با رزمندگان دفاع مقدس ، جهادي شگفت و تاثير گذار بود .همان جهادی که استاد شهریار آن را " جهاد قلمی " می نامید. شهريار شاعر ملي ايران و بزرگترين شاعر كشور است ، وقتي چنين شاعري پرچم دفاع از انقلاب و كشور را بردوش گرفت ، در واقع بدين معناست  كه شعر ايران – پرچم دفاع از انقلاب و ميهن را بردوش گرفته است و اين براي دشمنان فرهنگي – سياسي انقلاب ،  چه در داخل و چه در خارج – بسیار آزاردهنده بود . از اين روست كه شاعران و عناصر  به اصطلاح فرهنگي وابسته به بيگانگان ، هجويه ها  برايش سرودند و آماج تيرهاي تهمت و طعن اش  ساختند . اما شهريار چون كوهي استوار ايستاد و تا واپسين لحظه هاي عمر ،  در دفاع  از انقلاب و ميهن كوشيد . او به شايعات و تهمت هاي وابستگان فكري و سياسي بيگانگان بي اعتناماند . همراهي و همنوايي او با رزمندگان اسلام به حدي بود كه حتی لباس رزم و بسيجي بر تن كرد و در جمع رزمندگاني كه از تبريز عازم جبهه بودند، حاضر شد و آنها را با شعر« يا علي ، باز از خدا دستي به همراه بسيج .... »  بدرقه كرد. دشمنی وابستگان فكري و سياسي بيگانگان با شهريار با گذشت قريب سي سال از درگذشت آن شاعر بزرگ هنوز هم ادامه دارد .
اخيرا" خاطرات يكي از عناصر حزب كمونيسيت ( حزب توده )  تحت عنوان :« پير پرنيان انديش »  منتشر شده است . آن عنصر توده اي در خاطرات خود تصويري غير قابل قبول از شاعر ملي مان ترسيم كرده و حتي جسارت را به جايي رسانده كه رویکرد معنوی شهریار را " توبه مضحک " خوانده ، و طوری سخن گفته که گویی شهريار اشعارش رابا نظر وي اصلاح مي كرده است ! ؟  اين « پير پالان اندیش!» كه بعد از سي سال از وفات شهريار با تهمت و طعن و تمسخر از وي ياد مي كند ،همان كسي  است كه در روزگار حيات شهريار ،  برايش غزل مي سرود و شهريار را « پير و پدر و یار خود» خطاب  مي كرد. شهريار در دفاع از انقلاب و ميهن ، يك الگوي ماندگار براي شاعران متعهد است .
 
اخیرا بحثی درباره شعر معروف" علی ای همای رحمت" استاد شهریار، در رسانه ها مطرح شد. آیا این ادعا که پیش از شهریار ، شاعری دیگر چنین شعری سروده ، صحت دارد ؟

شان و منزلت شهریار فراتر از این ادعاهاست. اما ممکن است شاعری پیش از شهریار، شعری در همان وزن و قافیه  سروده باشد و حتی ممکن است کلمات یا مصرع‌هایی از شعر شهریار، با شعر شاعری دیگر همسان باشد و شهریار در سرودن شعر، از شاعر دیگری تاثیر گرفته باشد و این در عالم شاعری، امری غریب نیست.

اما هر شعر و اثری با توجه به ارزش ادبی خود، جایگاه خاص خود را می یابد. حافظ هم در سرودن برخی غزلهای خود ، از شاعران پیشین تاثیر گرفته است . اما غزلهای حافظ کجا و غزلهای دیگران کجا ؟ بله ، به قول قدما " الفضل للمتقدم " نیز شان و جایگاه خود را دارد و کسانی که پیش از شعر استاد شهریار، بدان وزن و قافیه و در آن حال و هوا شعر سروده اند، در واقع زمینه را برای ظهور علی ای همای رحمت مهیا کرده اند.

مهم این است که هر سوال و موضوعی، به روش شایسته خود طرح شود. تصور می‌ کنم در بحث مطرح شده پیرامون شعر "علی ای همای رحمت" جنجال گرایی درست نباشد،چه در طرح موضوع و چه در پاسخ به آن. طرح موضوع بایستی محققانه و پاسخ‌ها نیز بایستی چنین باشد.

شهریار، شان و شهرت بزرگی در جامعه ما و در تاریخ ادبیات انقلاب اسلامی دارد و از این رو  برخی تلاش می کنند با قرار دادن خود در کنار او، شان و شهرتی بیاندوزند. برخی نیز تلاش کرده اند از بزرگی او فروکاهند که موفق نبوده اند. تردیدی نیست که دفاع از شان و منزلت شاعران ملی کشور، کار ارزنده ای است اما مهم تر از آن، شناخت اندیشه شهریار و حرکت در مسیر اندیشه او  - که اندیشه دینی است – می باشد. باید به یاد داشت که شهریار تا آخرین نفس با شعر و قلم خود از انقلاب اسلامی دفاع کرد و کسانی که شهریارانه می اندیشند باید چنان کنند که شهریار کرد.

ارسالی از خبرنگار افتخاری مشرق: علی شهودی