به گزارش ویژه نامه حسینیه مشرق به نقل از فارس، محمدحسین رجبی دوانی، کارشناس تاریخ اسلام در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در مشهد با بررسی دوران امام علی(ع) و بیان این که در واقع اگر دوره خلافت امام (ع) را مرور کنیم، ایشان هیچ عیب و نقصی در کار خودشان نداشت، به تحلیل شرایط و اوضاع آن زمان و تصمیمات اتخاذ شده توسط ایشان پرداخت.
علت بروز جنگها در زمان امام علی(ع) چه بود؟
رجبی دوانی: همه جنگهایی که در زمان امام علی (ع) رخ داد به ایشان تحمیل شد، در واقع همه اینها جوسازیها و عملیات روانی بود که باعث شد مردم نسبت به امام(ع) بدبین شوند و این جنگها پدید آید.
بعدها محققان اهل تسنن با تحقیق به این موضوع رسیدند که حضرت علی (ع) کوچکترین دخالتی در قتل عثمان نداشته است، در واقع تلاش امام در این برهه از زمان بر این بوده است که این قتل اتفاق نیفتد و بتوانند برای جلوگیری از این موضوع میانجی‌گری کنند.
در واقع امام به خواست خود خلیفه و بنا به احساس وظیفه وارد این قضیه شد و امام حسن (ع) را فرستاد در حالی که آب را به روی خلیفه بسته بودند، به خلیفه آب رساند و این درحالی بود که امام خلیفه سوم را قبول نداشت اما اساس وحدت و یکپارچگی مسلمانان برایش مهم‌تر بود.
حضرت امام علی (ع) در این شرایط احساس مسئولیت کرد و خواست مشکلات خلیفه را حل کند و خلیفه هم در ابتدا قبول کرد.
نتیجه و عبرتهای حاصل از این اقدامات؟
رجبی دوانی: درس و عبرت آموزی مسلمانان شیعه و سنی از سیره و روش امام علی (ع) در حکومت‌داری بسیار اهمیت دارد. امام شافعی در عقاید فقهی اهل تسنن به این موضوع اعتراف دارد که اگر امیرالمومنین حضرت علی (ع) و جنگهای زمان ایشان در نمی‌گرفت آنان احکام بقراط را نمی‌دانستند و نسبت به عملکرد و مقابله با طغیان‌کنندگان علیه امام مسلمین غافل بودند چرا که در این راستا از سیره امام علی(ع) درسهای فراوانی گرفتند.
متأسفانه خلفای پیشین در مواجهه با حوادث پیش‌رو و اصول حکومت‌داری و زمامداری عصر خویش، درس نگرفتند. در واقع اگر این عبرت‌آموزیها صورت می‌گرفت امروز جهان اسلام دچار مشکلات این چنینی نمی‌شد.
خوشبختانه پس از پیروزی انقلاب عبرت‌آموزی از درسهای گذشتگان باعث شد تا اشتباهات آنان تکرار نشود و مردم در زمان معاصر به خوبی دریافته‌اند که راه نجات امت اسلامی پیروی از ولایت در فتنه‌ها و توطئه‌ها است.
بصیرت عوام و خواص در زمان امیرالمؤمنین...
رجبی دوانی: بررسی حوادث و رخدادهای زمان حضرت علی(ع) نشان می‌دهد که اساس اسلام و آسیب ندیدن آن برای امام اهمیت خاصی داشت؛ در زمان حضرت علی(ع) مردم بصیرت نداشتند و در عین این که بسیاری از وقایع برای آنان مشتبه بود اما درست عمل نکردند و از ولایت فاصله گرفتند.
در این شرایط امام (ع) با تزلزل مردم مواجه شد اما با پدید آمدن همین وقایع در ایران مردم از عبرتهای گذشتگان، درس گرفتند و از ولایت پیروی کردند.
به عنوان مثال در مصر وقتی که این کشور به دست اسلامگراها افتاد، متأسفانه آنان دوست را از دشمن تشخیص ندادند و در عین این که جمهوری اسلامی از حکومت اسلامگراها در مصر استقبال کرد اما آنان با اسرائیل تجدید رابطه کردند و ایران را به دلیل اینکه شیعه است، اعتنایی نکردند و با این وجود حکومت آنان یکسال بیشتر دوام نیاورد.
چرا این وقایع در زمان حضرت امام علی(ع) پدید آمد؟
رجبی دوانی: فاصله‌گیری و جدا شدن از ولایت در زمان خلفای پیشین پیش نیامد، در واقع در زمان امام علی(ع) ارزشها تغییر کرد و همه کسانی که سوابق درخشان در اسلام داشتند با توجه به این تغییرمشی و آگاهی از این موضوع که حضرت علی (ع) حق می‌گوید، اما آنان نمی‌توانستند با حق کنار بیایند، از خط ولایت جدا شدند.
امام علی(ع) به دنبال احیای سیره پیامبر اکرم (ص)است و در همان سخنرانی روز اول بعد از خلافت به این امر تاکید کرد چرا که در این شرایط سیره پیامبر(ص) رنگ باخته بود و مردم دیگر به دنبال سیره پیامبر نیستند و به دنیا و لذتهای مادی عادت کردند.
در این شرایط خواص و سرشناسان به چرب و شیرین دنیا دلبسته شده بودند؛ در واقع حضرت علی(ع) می خواهد آنان را به فضای معنوی بازگرداند و از سویی آنها نمی‌خواهند، به همین دلیل در مقابل امام می ایستند.
فتنه جمل از کجا آغاز شد؟
رجبی دوانی: در این فتنه افراد باسابقه و حواریون که زحمت بسیاری برای اسلام کشیده بودند فکر می‌کردند از آنجا که سیاست امام علی(ع) منافع آنان را به خطر می‌اندازد با کنار زدن امام باز هم می‌توانند اسلام و آیین محمدی(ص) را احیا کنند.
اما این دسته از سابقون از این امر غافل بودند که معاویه در کمین آنها نشسته است چرا که آتش جنگ جمل را نیز معاویه شعله‌ور کرد و همین که سران پیمان‌شکن و ناکثین مقابل امام قرار گرفتند معاویه با دسیسه، کاری کرد که آنان از حضرت علی (ع) قطع امید کنند و شعله فتنه روشن‌تر شود.
معاویه با دسیسه و توطئه در جنگ جمل در واقع اعتبار حکومت حضرت علی(ع) را متزلزل کرد. وقتی که عده‌ای از افراد باسابقه در اسلام در برابر سیاست های امام (ع) موضعگیری کردند و با شعله‌ور ساختن جنگ جمل بیت پیامبر اکرم(ص) نیز در این فتنه مشارکت کرد، متأسفانه از آن پس هر کس به خودش اجازه داد که مقابل حکومت حق حضرت علی(ع) بایستد تا از این راه بتواند به خواسته‌های خودشان برسند.
سیره حکومت حضرت علی(ع) در مواجهه با دشمن چگونه بود؟
رجبی دوانی: امام (ع) برای ممانعت از بروز جنگ تلاش‌های بسیاری کرد. از آنجا که حضرت نسبت به تبعات این جنگ در عالم اسلام باخبر بود با این گروه احتجاج می‌کنند و با آنها سخن می‌گویند و وارد جنگ نمی‌شوند اما آنان صلاحیت امام(ع) را زیر سؤال می‌برند و ایشان را متهم به مشارکت در قتل عثمان می‌کنند.
امام توانستند زبیر را از جنگیدن باز دارند اما در عین حال آنان جنگ را آغاز کردند و با این که حضرت خودشان رییس حکومت بود و باید طغیانگری را سرکوب می‌کردند، اما باز هم از در مدارا با آنان وارد شدند.
سیره حکومتی و خلافت امام علی(ع) در جمل، صفین و نهروان بر مدارا بود؛ در این سه جنگ کسانی که مقابل امام ایستادند عامل قرآن را به شهادت رساندند و قرآن را پاره پاره کردند اما از آنجا که امام، هادی و هدایتگر است جنگ را نمی‌خواهد و آن را آخرین راهکار تلقی می‌کند.
امام (ع) از رخ دادن جنگ جمل رنج می‌کشد و از در هم کوبیدن قاسطین و معارضین لذت نمی‌برد چرا که ایشان به عنوان امام، هادی امت خویش است و در همه حال حتی هدایت یک نفر از این گروه هم برای ایشان مهم بود.
نقش معاویه در این جنگها چه بود؟
رجبی دوانی: بیشترین بهره‌برداری از جنگ جمل توسط معاویه صورت گرفت، معاویه با متوسل شدن به برپایی جنگ جمل، صلاحیت امام را در شام به چالش کشید و مدعی شد که حضرت علی (ع) صلاحیت خلافت را ندارد چرا که با اصحاب و همسر پیامبر(ص)جنگیده است.
معاویه پس از جنگ جمل چنان عملیات روانی ایجاد کرد که گویی حضرت، قاتل خلیفه سوم بوده و باید به خاطر این قضیه قصاص شود و از آنجا که عده‌ای از افراد به خونخواهی عثمان برخواستند در واقع همین امر بهانه‌ای برای راه‌اندازی فتنه صفین و تحمیل این جنگ بر امام (ع) شد که توسط معاویه صورت گرفت.
کارشناس تاریخ اسلام ادامه داد: در جنگ صفین 70 هزار نفر کشته شدند که 25 هزار نفر از آنان از سپاه امام (ع) و 45 هزار نفر از لشگر معاویه بودند و بقیه نیز از ترس جانشان اسلام آوردند و این درحالی است که اقرار آنها به دین اسلام قلبی نبود.
این فتنه برای امام گران تمام شد و نتیجه‌اش هم با خیانت گروهی از خواص کوفه مثل اشعث بن قیس و عبدالله بن کذاب که سیاستمدار بودند و با خلافت امیرالمؤمنان حضرت علی(ع) موقعیت ممتاز خود را در گذشته از دست داده و به دنبال ضربه زدن به امام بودند، همراه شد و از آنجا که آنان شکست خودشان را قطعی می‌دانستند با قرآن بر سر نیزه کردن، قرآن ناطق یعنی علی (ع) را تهدید کردند و معاویه با این حیله به هدف خودش رسید.
رجبی‌دوانی با بررسی حوادث زمان حضرت علی(ع) و مقایسه با جریانهای معاصر و این که اساس اسلام و آسیب ندیدن آن برای امام اهمیت خاص داشت، گفت: در زمان حضرت علی (ع) مردم و حتی برخی خواص بصیرت نداشتند.