بیشترین تعداد زنان شاغل در بخش خدمات با 1 میلیون و 692 هزار و 177 نفر به ثبت رسیده است و پس از آن 850 هزار و 679 نفر در بخش کشاورزی و 850 هزار و 286 نفر نیز در بخش صنعت حضور دارند. به بیان دیگر، خدمات بیشترین تعداد زنان شاغل کشور را در خود جای داده و سهم بخش صنعت حتی از کشاورزی نیز پایین تر است.

اشتغال 4.3 میلیون زن در ایران

همچنین 16 درصد از زنان در هفته 49 ساعت و بیشتر از آن اشتغال دارند که به معنای اضافه کاری و تمایل به دریافت های بیشتر از بازار کار ایران است. از آنسو، 904 هزار و 910 درخواست شغل برای زنان نیز در تابستان امسال به ثبت رسیده که نشان دهنده درخواست شغل حدود 1 میلیون زن اغلب فارغ التحصیل دانشگاهی در حال حاضر است.

با وجود نرخ بیکاری 10.4 درصدی عمومی در تابستان امسال، نرخ بیکاری زنان 15 ساله و بیشتر معادل 21.2 درصد به تعداد 9.4 هزار و 910 نفر بوده است. بدترین نرخ بیکاری زنان در گروه سنی 15 تا 24 ساله و به عبارتی مهم ترین گروه متقاضی کار به میزان 45.8 درصد وجود دارد که در این گروه سنی 341 هزار و 442 نفر زن بیکار وجود دارد.

همچنین زنان بین سنین 15 تا 29 ساله کشور دارای 685 هزار و 916 نفر بیکار معادل 41.7 درصد بیکاری هستند که وجود نرخ بیکاری بسیار بالا نشان دهنده اوضاع بسیار نامناسب در بازار کار زنان است.

بررسی از وضعیت متقاضیان شغل مرد و زن در تابستان امسال نشان می دهد که به ازاء هر 1.82 مرد متقاضی شغل 1 زن متقاضی کار بوده است و این موضوع نشان دهنده نگاه جدی و رقابت تنگاتنگ آنان با مردان برای دستیابی به فرصت های شغلی در بازار کار کشور است. بنابراین به ازاء حدود هر 2 مرد بیکار یک زن بیکار نیز تقاضای ورود به عرصه کار و اشتغال داشته است.

به ازاء هر 2 مرد بیکار یک زن جویای شغل است

این موضوع در چند سال گذشته در بخش متقاضیان و پذیرفته شدگان دانشگاه های کشور نیز دیده می شود و گرایش روزافزون زنان برای تحصیل و همچنین ورود جدی به فعالیت های گوناگون اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در ایران به مرحله ای رسیده است که تنها در بخش دانشگاهی زنان از آمارهای بهتری نسبت به مردان برخوردار شوند.

با وجود پیشرفت های فراوان و چشمگیر زنان در بازار کار ایران و تلاش روزافزون آنان برای ورود به بازار کار و کسب جایگاه های گوناگون شغلی به شرحی که در آمارها گذشت، مسئله حقوق و دستمزد پایین و نازل از معضلات و موانع جدی اشتغال زنان در ایران محسوب می شود.

این گزارش حاکی است، هرچند ایران در موضوع حداقل دستمزد دارای یکی از ارزانترین نرخ های دستمزد در جهان است ولی این مسئله برای بازار کار زنان از نمود بیشتری برخوردار است و اغلب زنان از دستمزدهایی به مراتب پایین تر از مردان حتی در شرایط مساوی کار برخوردار هستند. ذکر این نکته نیز الزامی است که امروزه در اغلب کشورهای جهان و حتی در اقتصادهای پیشرفته نیز مردان تقریبا به صورت عمومی در بسیاری از رشته های شغلی دو برابر زنان حقوق و دستمزد دریافت می کنند.

با این وجود، نباید موقعیت های ایجاد شده و فرصت های موجود برای اشتغال بدون تبعیض زنان در بسیاری از بخش های کشور را نیز نادیده گرفت و عنوان کرد همه زنان از فرصت مساوی جذب در بازار کار و همچنین دریافت دستمزد برخوردار نیستند ولی این مسئله تا حد بسیار بالایی وجود دارد و امروز به عنوان یک واقعیت در بازار کار ایران شناخته می شود.

فرصتی که به زنان داده نمی شود

در پایین بودن دستمزد زنان در بازار کار ایران که عموما در بخش های غیردولتی اتفاق می افتد و در بخش خصوصی شایع است دلایلی گوناگونی وجود دارد. یک دلیل دیدگاه کارفرمایان است به این شرح که اغلب کارفرمایان فکر می کنند زنان توان احقاق حقوق قانونی خود را ندارند؛ بنابراین می توان در پرداخت حقوق به آنان مرتکب تخلف هم شد و پاسخگو نبود.

دیدگاه دیگر این است که برخی کارفرمایان معتقدند زنان در شرایط مساوی بهره وری و بازدهی کمتری از مردان در کار دارند پس باید مزد کمتری هم دریافت کنند و این رویه عادلانه است. نگاه دیگر این است که می گویند بسیاری از زنان به اشتغال به عنوان سرگرمی و منبع درآمدی برای مخارج متفرقه غیر از کمک به معیشت خانوار نگاه می کنند؛ پس لازم نیست مطابق قانون و حتی در شرایطی که وظایف شغلی خود را به صورت کامل انجام می دهند حقوق دریافت کنند.

همچنین مطرح می شود زنان نسبت به مردان آسانتر دستمزدهای پایین تر را می پذیرند و در مورد بسیاری از آنان لازم نیست واضحات قانون کار از جمله بیمه اجباری، سنوات و عیدی را رعایت کرد هرچند این مسئله درباره بسیاری از مردان نیز وجود دارد و متاسفانه بازار کار با اینگونه واقعیت های تلخ مواجه است.

یک دیدگاه دیگر می گوید بازار کار ایران مردسالار است و این مردان هستند که با وجود درخواست هزاران زن کارجو برای کار، اما مردان به آنها ترجیح داده می شوند و این مسئله در بسیاری از آگهی های جذب نیرو و استخدام هایی که از طریق روزنامه ها منتشر می شود به وضوح قابل مشاهده است.

جذب نیرو تنها با محوریت مردان

هم اکنون کارفرمایان ترجیح می دهند در بسیاری از مشاغل مدیریتی و نیاز به تخصص و مهارت حتی شرایط زنان را نیز بررسی نکنند و تنها درخواست بررسی تقاضای مردان کارجو را می دهند. با این حال، در بسیاری از مشاغل ساده تر و آن بخش از کارهایی که نیازمند تخصص و مهارت از دیدگاه کارفرمایان و بر اساس بازار کار ایران نیست، زنان در اولویت قرار داده می شوند.

علیرضا حیدری در گفتگو با مهر با بیان اینکه در همه جای دنیا موضوع جنسیت و تبعیض در بازارهای کار وجود دارد و ایران نیز از این قائده مستثنی نیست گفت: البته در بازارهایی که بازرسی ها و نظارت از طریق تشکل ها صورت می گیرد اوضاع کمی بهتر است اما در ایران که تشکل ها حداقل در بخش بازار کار قدرت چندانی ندارند، فعالیت تشکل ها در اینگونه بخش ها دیده نمی شود.

این کارشناس بازار کار اظهارداشت: علاوه بر اینکه زنان در همه جای دنیا و ایران به مراتب از سطح دستمزدهای پایین ترین نسبت به مردان در برخی رشته شغل ها برخوردار هستند، اشتغال زنان با مسائل و موانع جدی دیگری نیز مواجه است.

حیدری خاطرنشان کرد: بنابراین با وجود اینکه تبعیض در کار زنان یک مسئله جهانی است اما در کشورهای توسعه نیافته و یا در حال توسعه این مسائل بیشتر به چشم می خورد و شدیدتر دنبال می شود که دلیل آن ضعف فعالیت تشکل ها است.

زنانی که مجبورند برای شغل تعهدات عجیب بدهند

عضو سابق کانون عالی شوراهای اسلامی کار کشور افزود: ما در ایران هنوز تشکل هایی منتصب به زنان در حوزه بازار کار و اشتغال به صورت جدی نداریم و اغلب مسائل زنان شاغل و یا بیکار از طریق تشکل ها قابلیت پیگیری به دلیلی که عنوان شد وجود ندارد.

وی ادامه داد: هم اکنون در بسیاری از مشاغل شرایط مساوی برای احراز وجود ندارد و مسئله جنسیت در جذب نیرو به وضوح دیده می شود که دلیل آن مشخص نیست و قائدتا نباید از سوی کارفرمایان انجام شود. اینکه زنان با چه شرایطی می توانند وارد بازار کار کشور شوند هنوز مشخص نیست.

به گفته حیدری، مسائل جدی تر و تلخ تر درباره اشتغال زنان علاوه بر دستمزدهای پایین برخی تعهدات شفاهی و غیرعلنی است که برخی مجبور می شوند برای دستیابی به فرصت شغلی و یا از دست ندادن شغل ارائه کنند. در این زمینه می توان به تعهد ازدواج نکردن و یا بچه دار نشدن صرفا برای از دست ندادن شغل اشاره کرد که بسیار مسائل فراتری از دستمزد هستند.

این کارشناس بازار کار کشور اظهارداشت: همچنین برخی زنان تعهد می دهند که از مرخصی پس از زایمان خود استفاده نخواهند کرد. این مسائل باعث می شود تا موانع جدی برای زنان در کار به وجود بیاید و از این دست موارد در بازار کار کشور فراوان وجود دارد.

وی خاطرنشان کرد: از نگاه کارفرمایان زنان مسئولیتی در سرپرستی خانوار خود ندارند و تنها به عنوان یک کمک خرج وارد بازار کار کشور شده اند. این نوع نگاه برخی کارفرمایان را به این سمت می برد که حقوق کمتری برای اشتغال زنان بپردازند.

محدودیت های قانون کار برای زنان

حیدری با اشاره به ضعیف بودن قدرت چانه زنی زنان نسبت به مردان در بنگاه ها افزود: مجموعه عوامل عنوان شده و اینکه کارفرما معتقد است زنان مسئولیتی در خانواده برای تامین معیشت ندارند باعث می شود زمینه های تبعیض پرداخت ها در مورد زنان فراهم شود.

عضو سابق کانون عالی شوراهای اسلامی کار کشور تصریح کرد: عموما در بخش هایی که نیازمند مهارت و تخصص در کار است از زنان با عنوان مدیر و سرپرست استفاده نمی شود و در بنگاه های اقتصادی و صنوف تبعیض جنسیتی خود را نشان می دهد.

این کارشناس بازار کار با اشاره به برخی مواد قانون کار درباره لزوم رعایت واگذاری مشاغل فیزیکی به زنان در بنگاه ها و نسپردن کارهای سنگین به آنها گفت: همچنین سپردن کار شبانه به زنان در بنگاه ها و واحدهای اقتصادی کشور نیز بر اساس قانون کار، ممنوع است.

وی با تاکید بر اینکه پیگیری اینگونه مسائل و جلوگیری از تبعیض جنسیتی بر علیه زنان در بازار کار وظیفه حاکمیت و دولت ها است بیان داشت: طبق قانون، دولت وظیفه صیانت از نیروی کار را بر عهده دارد. ایران مقاوه نامه 111 سازمان جهانی کار درباره منع تبعیض در کار را نیز پذیرفته و باید به آن عمل کند.

حیدری یکی از دلایل تشدید تقاضای زنان برای ورود به بازار کار به ویژه در یکی دو دهه اخیر را شامل ابعاد اقتصادی و فرهنگی دانست و عنوان داشت: بالا رفتن سطح تحصیلات زنان و احساس حق مشارکت در عرصه های مختلف جامعه از فرهنگ، سیاست، مسائل اجتماعی و اقتصاد درباره بالا رفتن میزان گرایش زنان به بازار کار مطرح است.

زنان امروز صاحب علم شده اند

این کارشناس بازار کار کشور تاکید کرد: بسیاری از زنان متقاضی شغل امروز دیگر تحصیل کرده هستند و صاحب علم و دانش شده اند؛ بنابراین از حقوق آنان است که بخواهند پا به پای مردان در فعالیت های اقتصادی کشور حضور پیدا کنند. اساسا استقلال یک مسئله ذاتی در انسان ها است که توسط زنان و مردان دنبال می شود.

به گفته وی، وجود نگاه سنتی در بازار کار ایران باعث شده تا با وجود افزایش نرخ مشارکت اقتصادی زنان، فرصت های برابر برای دستیابی به شغل برای آنان فراهم نباشد. در حوزه کارآفرینی این مسئله به وضوح دیده می شود و آن هم اینکه اگر یک زن کارآفرین بخواهد یک بنگاه اقتصادی راه اندازی کند در دریافت انواع مجوزها و یا استفاده از منابع بانگی با مشکلات به مراتب بیشتری از مردان روبرو می شود و اساسا جامعه نمی خواهد باور نمی کند که زنان نیز می توانند صاحب کارخانه باشند و مالک محسوب شوند.

حیدری با تاکید بر اینکه در این زمینه برخی مباحث فرهنگی نیز مطرح است گفت: در هر صورت باید فرصت برابر در بازار کار برای زنان فراهم شود. با این حال، کارفرما می خواهد نیروی کار به میزان 44 ساعت در هفته تنها به کار فکر کند و مشغله دیگری خارج از محیط کار نداشته باشد تا وی مجبور نشود هزینه آن را هم بپردازد.

این کارشناس بازار کار بیان داشت: مسائل مربوط به خانواده، فرزندان و زندگی ممکن است مشغله های فراوانی برای زنان شاغل فراهم کند که این مسائل مطلوب کارفرما نیست و از درگیر کردن خود در آنها اجتناب می کند. اینکه کارفرما مجبور است طبق قانون برای فرزندان زنان شاغل مهدکودک درست کند و 6 ماه هم به وی مرخصی بدهد اما جایگاه شغلی وی نیز حفظ شود و یا به زنان برای رسیدگی به فرزندان خردسال حق شیر بدهد و این مسائل باعث شود تا حضور زنان در کار کمرنگ تر شود؛ دلایلی است که باعث می شود کارفرما به سمت مردان گرایش داشته باشد.

جدول 9 ساله تغییرات تعداد و نرخ بیکاری زنان 15 تا 24 ساله